Island

First topic message reminder :




Island (isl. Ísland) nezavisna je ostrvska država smeštena na granici između Atlantskog i Severnog ledenog okeana, na severozapadu evropskog kontinenta. Država obuhvata teritoriju površine oko 103.000 km², a pored glavnog ostrva u njenom sastavu se nalazi još 36 manjih ostrva. Sa populacijom od svega oko 350.000 (prema procenama iz 2018), odnosno u proseku sa oko 3,2 stanovnika po kvadratnom kilometru, Island je ne samo najređe naseljena država u Evropi, već i jedna od 20 najređe naseljenih država na svetu. Gotovo dve trećine populacije živi u glavnom i najvećem gradu Rejkjaviku i njegovoj bližoj okolini, a veći gradovi su još i Koupavogir, Habnarfjerdir i Akirejri. Osnovu populacije čine Islanđani, narod germanskog porekla, a najveća nacionalna manjina su Poljaci koji su se na ostrvo u znatnijem broju doselili početkom XXI veka.

Geološki gledano Island je ostrvo vulkanskog porekla smešteno na seizmički veoma aktivnom i nestabilnom području Srednjoatlantskog grebena. Njegov reljef je posledica konstantne kolizije vulkanskog i glacijalnog procesa, zbog čega je ostrvo poznato pod nazivom „zemlja vatre i leda”. Island je poznat po svojim aktivnim vulkanima (Hekla, Ejafjadlajekidl, Surtsej), geotermalnim izvorima, lednicima (Vatnajekidl, Langjekidl) i fjordovima. Iako se nalazi tek nešto južnije od Arktičkog polarnika, zahvaljujući toploj Golfskoj struji koja protiče kraj njegovih obala, priobalni delovi Islanda imaju umerenu klimu sa prohladnim letima. Najveći deo zemlje nalazi se u zoni tundre.

Prema srednjovekovnom rukopisu Landnaumabouk („Knjiga o naseljavanju”) prvi naseljenici ostrva bili su nordijski kolonizatori koji su se 874. godine predvođeni Ingoulvirom Artnarsonom naselili na jugozapadu ostrva, kod današnjeg Rejkjavika. Najjača imigraciona struja na ostrvu i tokom narednih nekoliko vekova dolazila je iz Norveške, a kolonizatori su sa sobom dovodili i sluge i robove uglavnom gelskog porekla. Prva islandska država, Islandska Slobodna Država, formirana je oko 930. godine kada su se na lokalitetu Tingvelir po prvi put sastale lokalne starešine osnuvši Alting (veće), zvanično najstariju narodnu skupštinu na svetu. Nakon skoro tri veka samostalnosti, sredinom XIII veka, ostrvo postaje prvo delom Norveške Kraljevine, potom Kalmarske Unije, a od prve polovine XVI veka i Danske. Godine 1918. ostrvo obnavlja svoju nezavisnost sa osnivanjem Kraljevine Island, parlamentarne monarhije na čijem čelu je zvanično bio danski kralj Kristijan X. Stanovnici ostrva su se na referendumu održanom u junu 1944. opredelili za ukidanje monarhije i uspostavljanje republike. U prvim decenijama nezavinsosti, Island je bio jedna od najsiromašnijih evropskih država čija privreda se oslanjala isključivo na ribarstvo i skromnu poljoprivredu. Uspešno sprovedena industrijalizacija ribarskog sektora i novac iz projekta „Maršalovog plana” za obnovu posle Drugog svetskog rata, u kratkom vremenu su Island pretvorili u jednu od najrazvijenijih i najzdravijih svetskih ekonomija. Tokom 1994. Island postaje članom Evropske ekonomske zajednice, što je dovelo do diverzifikacije nacionalne privrede i intenzivnog razvoja finansijskog sektora.

Islandska privreda počiva na tržišnoj ekonomiji sa relativno niskim stopama oporezivanja. Država sprovodi nordijski socijalni sistem koji svim građanima omogućava jednak pristup zdravstvenim i obrazovnim institucijama. Island se nalazi na vrhu svih lestvica u sferi ekonomskih, političkih i društvenih sloboda i rodne ravnopravnosti. Islandska luteranska crkva, koja ima zvaničan status nacionalne crkve, prva je hrišćanska crkvena zajednica na čijem čelu se kao nadbiskup nalazi žena. Godine 2016. Island je po stepenu društvenog razvoja svrstan na deveto mesto prema Indeksu humanog razvoja UN-a, odnosno na prvo mesto Indeksa globalnog mira. Privreda u potpunosti počiva na obnovljivim izvorima energije, a u novije vreme turizam postaje jedna od vodećih privrednih delatnosti.

Islandska kultura je u najužoj vezi sa svojim skandinavskim korenima, a većina islandskog stanovnišptva su potpmci prvobitnih nordijskih i gelskih doseljenika. Islandski jezik, koji pripada podgrupi severnogermanskih jezika, proistekao je iz staronordijskog jezika i danas je najbliži nekim dijalektima norveškog, te ferjajrskom jeziku. Jedan od najpoznatijih simbola islandske kulture su srednjovekovne islandske sage, a posebno zbirka Sage o Islanđanima koje se smatraju biserom srednjovekovnog literarnog stvaralaštva na tlu severne Evrope.

Island je punopravni član NATO-a i jedina članica tog vojnog saveza koja zvanično nema vojsku, uz izuzetak lako naoružane obalne straže koja se brine o sigurnosti nacionalnih granica.

Voda i blato Plave lagune su savršeni, zato neizostavno treba da posetite ovo geotermalno ostrvo. Iako su skupi, kada se jednom podvrgnete ovdašnjim zaista jedinstvenim spa tretmanima, više nećete razmišljati o njihovoj ceni.

Island, otočna država na krajnjem SZ Europe na istoimenom otoku u Atlantskom oceanu između Norveške, Velike Britanije i Grenlanda; ima 4988 km morske obale.








Reykjavík


gejzir Strokkur


U reljefu Islanda izdvaja se priobalna nizina i prostrano unutrašnje visočje s planinama i visoravnima. Nizina se pruža oko cijelog otoka, ugl. je uska, a najšira je na JZ gdje je i žarište naseljenosti. Prema unutrašnjosti većinom se uzdiže stepenasto, ali se ponegdje javljaju strmi odsjeci visoki i nekoliko stotina metera. Unutrašnjost otoka je manje ili više uravnjena visoravan, vis. 400–1000 m, iznad koje se uzdižu planinski vrhunci. Građena je ugl. od bazalta tercijarne starosti koji je prekriven mlađim izljevima lave i tufom. Iznad visoravni uzdižu se vulkani (Askja, 1510 m, Hekla, 1491 m i dr.) i planinska područja prekrivena ledom. Najviši vrh je Hvannadalshnjúkur (2119 m) na JI zemlje. Vječni snijeg i led (isl. jökull ledenjak) prekrivaju o. 13% površine otoka. Najveći od 120-ak ledenjaka je Vatnajökull, debeo i preko 900 m, a s oko 8500 km2 ima površinu podjednaku svim ledenjacima na eur. kontinentu zajedno. Ledeni pokrov ostatak je pleistocenskog leda čije je djelovanje vidljivo u reljefu: visoravan (fjeld) uravnjena je kretanjem leda, a nekadašnje ledenjačke doline potapanjem su pretvorene u fjordove. Zbog smjera kretanja leda najrazvedenije su sjev. i sjeverozap. obala. Island se nalazi na tektonski aktivnom području, središnjim dijelom otoka prolazi granica euroazijske i sjevernoamer. litosferne ploče. Pokazatelji te aktivnosti mnogobrojni su vulkani, gejziri i ostali vrući izvori, solfatare te česti potresi. Od više od 200 vulkana 30-ak ih je bilo aktivno u pov. razdoblju, a izljevi lave pokrivaju 10-ak % površine otoka. Nizom podmorskih vulkanskih erupcija u razdoblju 1963–67. pred jugozap. obalom nastao je novi otok Surtsey, koji je dosegao visinu od o. 170 m i površinu od oko 2,5 km2. Klima Islanda određena je položajem na dodiru polarnih i trop. zračnih masa te utjecajem Golfske struje. Iako se nalazi u visokim geogr. širinama, gotovo doseže sjev. polarnicu. Island ima razmjerno blagu klimu. U priobalju sr. siječanjska temp. je 0–1 °C na J, a -1 do -2 °C na S, a sr. srpanjska ugl. 10–11 °C. U unutrašnjosti temp. su niže, snježna granica je na 650–900 m n.m., a snijeg može pasti u bilo koje doba godine. Količina padalina je između 500 mm na si visoravnima i 1500–2200 mm na J i JZ, ali vlažnim zračnim strujama izložene padine planina u unutrašnjosti primaju i više od 4000 mm. Zime su dosta vjetrovite, a povremeno se javlja gusta magla. Oko tri četvrtine Islanda zauzima neplodno i neobrađeno područje, a više od polovice otoka je bez ikakve vegetacije. Od biljnog pokrova najrašireniji su pašnjaci, vrištine i grmoliko raslinje te tundra. Šume nakon intenzivnog pošumljavanja od 1960-ih zauzimaju manje od 2% površine, a najraširenije su breza i smreka. Rijeke su većinom kratke ali bogate vodom, brza toka i s brojnim vodopadima (prijelaz s visoravni prema obalnoj nizini). Nisu pogodne za plovidbu, iskorištavaju se za dobivanje el. energije. Najdulja i energetski najiskorištenija je r. Thjórsá (oko 240 km), izvire u sred. dijelu otoka i teče prema JZ. Zajedno s pritocima (Tungnáa i dr.) hrani se vodom iz ledenjaka Vatna, Hofs i dr. Jökulsá á Fjöllum (206 km) također dobiva vodu iz Vatnajökulla, teče na S i ulijeva se u Grenlandsko more. Na njoj su poznati 44 m visoki slapovi Dettifoss, vodom najbogatiji na Islandu. Nekim rijekama vodostaj može naglo porasti zbog vulkanskih erupcija ispod ledenog pokrova koje dovode do nagla otapanja leda. Jezera su ugl. ledenjačka, najveća su Thingvallavatn (82 km2) i Thórisvatn na J te Myvatn na S. U kalderi vulkana Askja nastalo je jezero Öskjuvatn (11 km 2).
(izvor, proleksis enciklopedija)

Islanđani su potomci skandinavskih (Vikinga) te keltskih doseljenika koji su došli (iz Irske i Škotske) potkraj IX. i poč. X. st. i čine više od 96% otočnog st. Od ostalih najbrojniji su Danci, Šveđani i Amerikanci. Služb. jezik je islandski, koji pripada germanskoj skupini, a srodan je skandinavskim jezicima. Većina st. govori i jedan strani jezik. S 2,8 st./km2 Island je najrjeđe naseljena eur. zemlja. Do kraja XIX. st. stanovništvo se pretežno bavilo poljoprivredom i bilo je ravnomjerno rasprostranjeno u područjima gdje je poljoprivreda bila moguća. Nakon toga, pojavom komerc. ribarstva ind. povezane s njim, ali i razvojem ostalih industrija i tercijarnih djelatnosti, počinju preseljanja u priobalje. Danas je gotovo 2/3 zemlje praktički nenaseljeno, a praktički cjelokupno st. živi na obali. Posljedično, visok je stupanj urbanizacije, u gradovima živi 92% st. U gl. gradu, Reykjavíku, živi 113 400 st., a u širem grad. području 186 600 st., gotovo 2/3 st. zemlje. Ono uključuje gradove Kópavogur (25 700 st.), Hafnarfjörður (21 600 st.), Garðabaer (9000 st.) i dr. Najveći grad izvan regije Reykjavíka je Akureyri (16 300 st.) na S. Broj st. povećava se po stopi od 10‰ godišnje (prosj. 1990–98), dijelom prir. promjenom, a dijelom imigracijom. Stopa rodnosti iznosi o. 14‰, a smrtnosti o. 7‰. Pokazatelji visokog standarda su dug životni vijek (80 g.) i vrlo niska stopa smrtnosti dojenčadi, manja od 4‰. Stanovništvo do 15 g. čini 22,5%, ono od 15 do 65 g. 65,8%, a starije od 65 g. 11,7% ukupnog st. Više od 90% st. je evangeličko-luteranske vjeroispovijesti. Među ostalim ima katolika i različitih protest. zajednica. Obrazovna struktura je izvrsna, nepismenih gotovo nema. Školovanje je ugl. besplatno, osnovno do 16. godine obvezno, a uobičajeno je i srednje. Sveučilište u Reykjavíku osnovano je 1911, a 1987. i u Akureyriju.

Gospodarstvo Islanda temelji se na priv. poduzetništvu, ali država ima znatan utjecaj i nadzor u nekim sektorima (bankarstvo i financije, energetika). S obzirom na ograničenost prir. bogatstava, gosp. kretanja umnogome ovise o kretanjima cijena gl. izvoznih proizvoda na svj. tržištu. Prema dohotku (o. 30 000 USD/st.) Island spada u bogate zemlje. Najvažnija grana gospodarstva je ribarstvo i s njime povezane djelatnosti (prerada ribe, proizvodnja opreme). Zbog važnosti tog sektora za zemlju te ugroženosti ribljeg fonda od prevelikog izlova, Island je prva zemlja koja je uvela ekskluzivnu ekon. zonu. Mogući gubitak kontrole nad ribolovnim područjima jedan je od gl. razloga sudržanosti Islanda prema uključenju u EU. Poljoprivreda, koja je bila gl. grana gospodarstva do poč. XX. st., danas ima malu važnost. Stočarstvo (ovčarstvo i govedarstvo) važnije je od ratarstva, a gl. problem je nedostatak obradiva tla. Uzgajaju se krmno bilje, krumpir, repa i druge okopavine. Nakon II. svj. rata intenzivno se grade plastenici koji se griju geotermalnom energijom, a uzgaja se različito povrće, cvijeće, voće (čak i banane). Vruća voda koristi se i za grijanje kuća i u industriji. Island obiluje hidroenergijom, što ga je usmjerilo na industr. grane koje troše mnogo el. struje: proizvodnju aluminija, ferosilicija, umjetnoga gnojiva i drugu kem. ind., ugl. na temelju uvoznih sirovina. Tradicionalno je razvijena različita ind. vezana uz ribarstvo, a u novije vrijeme u nastojanju diversifikacije razvijaju se graf., elektrotehn., elektron. i ostala moderna ind. U gospodarstvu važnu ulogu ima turizam, zemlju godišnje posjeti o. 300 000 stranaca. Vanjskotrgovinska razmjena dosta je visoka, a bilanca promjenjiva. Riba, ribarski proizvodi te oprema za ribarstvo daju 60–70% vrijednosti izvoza. Od ostalih roba najvažniji su aluminij, farmaceutski i kem. proizvodi. Uvoze se strojevi i oprema, nafta i različite sirovine, prehr. proizvodi. Gl. su partner zemlje EU (više od pol. uvoza i 70 % izvoza), najviše Njemačka, Vel. Britanija, Francuska, Nizozemska, od ostalih zemalja SAD i Norveška. Na Islandu nema želj. pruga, a izvan gradova asfaltirane su samo gl. ceste. Hringvegur je “prtenasta” cesta koja obilazi cijeli otok.


Prvi useljenici na otok bili su irski redovnici potkraj VIII. st. U IX. st. otkrivaju ga Vikinzi (874. spominje se dolazak norv. Vikinga Ingólfura Arnarsona) i nazivaju Ledena zemlja. U IX–X. st. otok nastanjuju iseljenici iz Norveške, Irske i Škotske te s obližnjeg otočja. U X. st. Vikinzi s Islandom otkrivaju Grenland i obale Sjev. Amerike; istodobno na I. prodire kršćanstvo, a uspostavljena crkv. organizacija pod izravnom je upravom norv. nadbiskupa. U X. st. postupno se ustrojava društv. sustav; oko 930. osnovano je predstavničko tijelo (Althing) ; prevagu imaju predstavnici vojničkih klanova. God. 1262. dolazi pod vrhovništvo norv. vladara (Haakon IV.), a proglašenjem Kalmarske unije (1397) pod vlast Danske. Ukinuta je samouprava, otokom upravljaju namjesnici iz Danske, a gospodarstvo stagnira; stanje se djelomično popravlja tek kada je Danska svojim namjesnikom na I. imenovala Islanđanina Skúlija Magnússona (1711–94). God. 1798. dan. uprava ukida Althing. Kielskim mirom 1814. I. je ostao pod dan. vrhovništvom; od 1834. zastupan je u Dan. parlamentu. Sred. XIX. st. pokret za neovisnost I. predvodi Jon Sigurdsson; 1843. obnovljen je Althing, ali samo kao savjetodavno tijelo dan. kralja. God. 1851. I. je proglašen sastavnim dijelom Danske. Pokret za odcjepljenje jača poč. XX. st.; od 1918. I. je s Danskom vezan samo personalnom unijom. U travnju 1940. otok su zauzele brit. postrojbe kako bi se spriječila njem. okupacija. Iste god. I. se proglašava nezavisnim. Islandsko ministarstvo, na čelu sa Sveinnom Björnssonom kao regentom, preuzima vlast. God. 1944. nakon referenduma proglašena je nezavisna Republika Island; prvi predsj. S. Björnsson. God. 1946. na I. se podiže velika amer. voj. zrakoplovna baza Keflavík; 1949. pristupa NATO-savezu. Od 1959. do 1971. na vlasti su koalicijske vlade Stranke nezavisnosti i socijaldemokrata, a od 1971. vlade ljevičarskih stranaka. Zbog neriješenih granica terit. voda (prava na ribolov) I. je vodio sporove s Vel. Britanijom (tzv. bakalarski rat 1970-ih).

Island (isl. Ísland) nezavisna je ostrvska država smeštena na granici između Atlantskog i Severnog ledenog okeana, na severozapadu evropskog kontinenta. Država obuhvata teritoriju površine oko 103.000 km², a pored glavnog ostrva u njenom sastavu se nalazi još 36 manjih ostrva.

Sa populacijom od svega oko 350.000 (prema procenama i popisu iz 2018 god.), odnosno u proseku sa oko 3,2 stanovnika po kvadratnom kilometru. Island je ne samo najređe naseljena država u Evropi, već i jedna od 20 najređe naseljenih država na svetu.!

Glavni grad je Rejkjavik a veći gradovi su još i Кoupavogir, Habnarfjerdir i Akirejri. Osnovu populacije čine Islanđani, narod germanskog porekla, a najveća nacionalna manjina su Poljaci koji su se na ostrvo u znatnijem broju doselili početkom XXI veka.

Island ima najstariji parlament na svetu, Althing, osnovan 930 godine. Neki pisani izvori navode da su irski kaluđeri živeli na Islandu pre dolaska norveških naseljenika, ali nisu nađeni arheološki dokazi koji bi potkrepili ovu tvrdnju. Island je bio nezavisan 300 godina, a zatim su njime vladali Norveška i Danska

1. Island je poznat kao Zemlja vatre i leda zbog aktivnih vulkana koji vrebaju među njegovim brojnim glečerima.

2. Island koristi 100% obnovljivu električnu energiju, što ga čini najzelenijom zemljom na svetu.

3. Verovatno je islandski istraživač Leif Erikson otkrio Severnu Ameriku skoro pet stotina godina pre Kristofora Kolumba.

4. Islandska Vigdis Finnbogadottir bila je prva žena na svetu koja je demokratski izabrana za šefa države. Finnbogadottir je bila predsednica Islanda od 1980. do 1996.

5. Islandski Vikinzi bili su hrabri istraživači i ratnici, napadali su priobalna sela u Engleskoj i Francuskoj i naseljavali delove Grenlanda.

6. Veliki deo popularne emisije HBO-a Igra prestola snimljen je na Islandu.

7. Sa više od dve desetina vulkana koji redovno izbijaju, Island je jedno od vulkanski najaktivnijih mesta na Zemlji.

8. Osnovan 930. godine, islandski parlament, Althingi, najstarije je parlamentarno telo na svetu.

9. Hakarl je tradicionalno islandsko jelo napravljeno od mesa ajkula koje je nekoliko meseci zakopano u zemlju radi fermentacije. Prethodne verzije ovog recepta uključivale su upotrebu ljudskog urina za pomoć u procesu fermentacije.

10. Islandski jezik se malo promenio u poslednjih hiljadu godina. Zbog toga čak i školarci mogu čitati islandske tekstove napisane još u 12. veku nove ere.

11. Island ima stroge zakone o imenovanju koji ograničavaju izbor novih roditelja na listu tradicionalnih islandskih imena. Roditelji koji se odluče za imena koja nisu na spisku moraju ih odobriti Odbor za imenovanje Islanda.

12. Islandska prezimena nastaju dodavanjem: sin ili ćerka na kraj imena jednog od roditelja.

13. Islandska narodna legenda smatra da je Ivanjska noć, najduži dan u godini, magična i opasna; krave govore i foke poprimaju ljudski oblik.

14. Fizički pejzaž Islanda je u stalnom kretanju zbog njegovih živahnih vulkana i pomeranja linija raseda. Sve ove aktivnosti čine Island idealnim okruženjem za geološka istraživanja.

15. Islandska kuhinja sadrži neka jedinstvena jela, uključujući kisele ovnove testise (surir hrutspungar) i ovčiju glavu. Ovčji obrazi i očne jabučice smatraju se posebnim delikatesima.

16. Islandska zastava je zvanično usvojena 1915. Boje zastave Islanda simbolizuju tri dominantna elementa: bele glečere, crvene vulkane i plavo nebo.

17. Islanđani vole sladić. Islanski slatkiši slani crni sladić slažu sa voćem, čokoladom, sladoledom i bezenom; a alkohol od sladića je islandski specijalitet.

18. Island je jedina zemlja u NATO-u bez stalne vojske.

19. Island su nordijski istraživači naselili oko 870. godine.

20. Skoro 5% Islanđana i dalje praktikuje Asatru, tradicionalnu nordijsku religiju.

21. Većina Islanđana – skoro 80% – pripadnici su Luteranske državne crkve.

22. Brennivin liker – Crna smrt – je islandski favorit napravljen od krompira i kima.

23. Islandske sage, napisane u srednjem veku, sadrže uzbudljive priče o pomorskim Vikinzima i njihovim epskim bitkama protiv neprijatelja, zemaljskih i natprirodnih.

24. 1975. ženske grupe na Islandu proglasile su nacionalni slobodni dan u znak protesta zbog nejednake rodne prakse. Devedeset posto islandskih žena je učestvovalo, odbijajući da idu na posao, kuvaju, čiste ili gledaju svoju decu, kao način da ilustruju značaj žena za naciju. Godinu dana kasnije, islandski parlament usvojio je zakon koji garantuje veću jednakost plata.

25. Island je prihvatio hrišćanstvo oko 1.000. Ova nagla kulturna promena označila je kraj perioda istraživanja i pljačke Vikinga.

26. Islandski mitovi često su bili isprepleteni sa činjenjem magičnih stvorenja poput vilenjaka, duhova i trolova.

27. Vilenjaci islandskog folklora bili su lukava i nepredvidiva stvorenja čije su se aktivnosti kretale od pomaganja ljudima i nagrađivanja hrabrosti do širenja bolesti ili krađe dece.

28. Zbog ustaljenog verovanja u vilenjake koje postoji i do danas, izgradnja puteva na Islandu povremeno kasni ili se čak preusmerava radi očuvanja uobičajenih vilenjačkih zemalja.

29. Za jedinstvene islandske stenske formacije često se verovalo da su trolovi koji su se pretvorili u kamen.

30. Island nikada nije osvojio zlatnu medalju na Olimpijskim igrama.

31. Jedini sisar poreklom sa Islanda je arktička lisica.

32. Kao i mnogi ljudi, Islanđani kucaju po drvetu kako bi izbegli lošu sreću, ali njihov ritual je proširen uključivanjem recitovanja brojeva 7, 9 i 13 dok to rade.

33. Islandskim bebama ne smeta hladnoća. Uobičajeno je da roditelji puštaju svoje mališane da spavaju napolju tokom prve godine života.

34. Islanđani početak Velikog posta proslavljaju Bolludagurom, ili Danom zemičke. Na tadašnji dan deca prave tradicionalne štapiće zvane bolluvondur, koje potom koriste da udaraju roditelje. Za svaki udarac koji dobiju dobijaju čokoladnu lepinju.

35. Severno svetlo je vidljivo na Islandu više od osam meseci u godini.

36. Slatur, što znači klanje, je islandski puding od krvi napravljen od ovčijih creva, krvi i masti.

37. Islandski običaj smatra da je loša sreća dobiti nož na poklon.