Milena Pavlović-Barili

(Požarevac, 05.11.1909 — Njujork, 06.03.1945)

Milena Pavlović Barilli, slikarka i pesnikinja, rođena je u Požarevcu. 5. novembra 1909. godine kao jedino dete požarevačke učiteljice i pijanistikinje, školovane na Konzervatorijumu u Minhenu, Danice Pavlović i poznatog italijanskog kompozitora, muzikologa i pesnika Bruna Barilija, koji je zbog braka sa Danicom primio pravoslavlje.
Školovala se u Beogradu, u umetničkoj školi, a 1926. nastavila školovanje u Minhenu, na Knirr Schule i Akademie der Bildenden Kunste, do 1928. I Knirova i Likovna akdemija u Minhenu bile su poznate kao veoma dobre, ali konzervativne škole, koje su negovale pre svega perfekcionizam slikarskog zanata i tradicionalan pristup umetnosti.
Da zadovolji svoju veliku radoznalost i potrebu otvorenog duha za novim izvorima iskustava, oslanjajući se na tu snažnu unutrašnju slikarsku potrebu, senzibilnost i ličnu snagu, Milena odlazi u Španiju, odakle potče serija slika sa temama iz španske svakodnevice, dramatične i strastvene. Slikarsko usavršavanje i umetničku karijeru zatim nastavlja u drugim evropskim prestonicama, prvo u Londonu, zatim, tokom više boravka Parizu i Rimu, gde održava samostalne izložbe družeći se sa istaknutim, avangardnim umetničkim ličnostima, slikarima, pesnicima, kritičarima. Istovremeno, izlagala je na grupnim izložbama u Beogradu i Požarevcu, zajedno sa našim umetnicima. Samostalno je izlagala u Beogradu i Požarevcu 1928. i 1929. u Parizu 1932. i 1938, u Rimu 1932. i 1937, Firenci 1933, u Njujorku 1940. i 1943, u Vašingtonu 1944.
Stilski razvoj Milene Pavlović Barili ima više faza. Prva faza je školovanje, gde se uočava prefinjenost senzibiliteta, talenat, interesovanje za realnost u slici, ali već povezano sa simbolikom i dekorativnošću secesije, najčešće u modnom dizajnu. Koristi pastel koji još više ističe blage prelaze i mekoću izraza. Druga faza je okvirno od 1932. do 1936. linerani period, od kada se prepoznaju snažne vizije i razvijen simbolčki sistem, rađen i dalje laganim, ovlašnim, ali sigurnim potezima. Treća faza — Ikonografija se naglo razvija, unoseći enigmatske kompozicije sa alegorijskim likovima, kombinujući slikarstvo memorije (kao metafizičko slikarstvo De Kirika i Alberta Savinija) sa antičkim arhitektonskim elementima, renesansnim mizanscenom i kostimima, povezanim sa savremenim likovima, gde često ugrađuje i sopstveni lik, povezujući ono što je prolazno i efemerno sa trajnim i večnim. Njeno delo najvećoj crpi iz iracionalnog, sna i velikih majstora istorije umetnosti i drugog talasa nadrealizma. Ipak, nije se oslanjala na destruktivno u nadrealizmu, već sa metafizičkim odnosom prema stvarnosti, tražeći nezavisnost, odvojenost od realnog sveta, stvarajući sopstveni svet, ispunjen sistemom trajnih vrednosti, stvarajući na taj način svoju ličnu mitologiju. Četvrta, američka faza naglašeno je nostalgična, sa portretima ličnosti iz visokog društva, kao i serijom posvećenom religioznoj simbolici, te komercijalnim modnim dizajnom, kojim je dala doprinos njujorškoj modnoj sceni, saradjujući sa vodećim modnim časopisima i časopisima za enterijer, Vogue, Harper's Bazaar, Town and Country, Glamour, Charm.
Milena Pavlović Barili bila je u našoj sredini nepoznata do sredine 20. veka kada Miodrag Protić, pripremajuci fundus za budući MSU u Beogradu otkupljuje više slika od Milenine majke u Požarevcu, gde se skoro istovremeno radi na osnivanju memorijalne galerije. Protić piše nadahnute eseje o Mileninom stvaralaštvu, te njeno slikarstvo analizira i Lazar Trifunovć, tada direktor Narodnog muzeja u Beogradu, a zatim i slavni profesor moderne istorije umetnosti.
Milena je bila odličan portretista, te je često slikala svog oca, Bruna Barilija, kao i majku Danicu. Izuzetno je sugestivna psihološka produbljenost likova, očev nemirni duh i zanesenost kompozitora, kao i majčina senzibilinost, prefinjenost i posvećenost. Takođe, slikala je u ranom periodu i portrete filmskih gulamaca, npr. Rudolfa Valentina, oduševljena izražajnim mogućnostima koje nosi novi, filmski medij. Naslikala je portret Gonzalesa, kubanskog pijaniste koji je bio ljubav njenog života, te kasnije i portret supruga, američkog oficira, Goselina. Značajan je i portret pesnika Siba Miličića, koji je bio jedan od Mileninih mecena, te je za pare od male slike Kompozicija, koju je njemu prodala, kupila kartu za Njujork, i otputovala septembra 1939. uoči Drugog svetskog rata, koji ju je sprečio da se vrati u Pariz i u Požarevac.
Godine 1943. udala se za Roberta Tomasa Astor Goselina iz Čikaga, koji iz drugog braka ima kći, Milenu. Gospođa Malori bila je Milenina prijateljica i mecena u Njujorku, ali i darodavac više Mileninih slika za memorijalnu galeriju u Požarevcu, gde je lično doputovala tokom '60-ih. Žan Kasu, slavni francuski književnik i levičar, sa kojim se Milena družila u Parizu takođe je dolazio u Požarevac, da poseti Mileninu galeriju, kada je bio u zvaničnoj poseti Jugoslaviji. Milenini rođaci Barilli iz Parme, aristokratske porodica levičarskog opredeljnja, često su i rado posećivali Požarevac tokom '60-ih.
Osim bavljenja slikarstvom i kasnije, komercijalnim modnim dizajnom, Milena je radila i rane modne ilustracije, nacrte za pozorišne kostime i za modne kreacije haljina, koje su nastale tokom školovanja i Minhenu, te nisu imale komercijalni karakter. Međutim, one već odišu njenim duhom, svedenom stilizacijom i linearnošću secesije, ličnom i umetničkom prefinjenošću i gracioznaošću, osećajem za boju i fluidnu formu, kao i posebnim interesom za predstavljanje pokreta.
Tokom celog života bavila se i pesništvom, te je objavljivala poeziju na francuskom i italijanskom u Italiji (od 1934—1936), gde je dobijala veoma afirmativne kritike. Ikonografija pesama koincidira sa ikonografijom slika, nesvakidašnje vizije, snoviđenja, večna nostalgija i razapinjuća čežnja lutalice, modernog nomada. Neodređenost pesničke slike, između jave i sna, zasnovana je na pokretu muzičke strukture. Od šapata i strepnje preko neizvesnosti do strasti, u "dijalogu između penika i sveta".
Umrla je u Njujorku 6. marta 1945, od kompleksnih posledica, pada sa konja, najverovatnije od srčanog udara, kao tragični ishod krhkog zdravlja i nezaustavljivo nemirnog duha.
Njena urna, sahranjena je na Nekatoličkom groblju u Rimu, gde su sahranjeni i njeni roditelji, Danica Pavlović i Bruno Barili.
Iz teksta Jelice Sretenović za katalog izložbe u Galeriji SANU, 2009.

Milena Pavlović-Barili