Vremeplov-Na današnji dan

First topic message reminder :

Dogodilo se na današnji dan, 01.01.

Na današnji dan 1915. godine rođen je srpski pisac Branko Ćopić, član Srpske akademije nauka i umetnosti, nadahnut pripovedač, tvorac zanimljivih i upečatljivih likova i događaja, koje je opisao svežim, sočnim i slikovitim jezikom. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu. U partizanskom pokretu je učestvovao od 1941. Počeo je da piše kao đak učiteljske škole i pre Drugog svetskog rata je objavio zbirke pripovedaka "Pod Grmečom", "Borci i bjegunci" i "Planinci". Njegova prozna dela su prožeta lirikom, živopisnim realističkim slikanjem života na selu, poznavanjem mentaliteta i psihologije ljudi Grmeča i Podgrmečja, njegovog zavičaja, vedrinom i vitalnošću duha. Napisao je veći broj knjiga za decu: "Bojna lira pionira", "Put u vedrinu", priče "U svetu leptirova i medveda", "Bosonogo đetinjstvo", "Orlovi rano lete", zbirke pesama "Ognjeno rađanje domovine", "Ratnikovo proljeće". Zbirka pripovedaka "Bašta sljezove boje", za koju je dobio Njegoševu nagradu. Ostala dela: romani "Prolom", "Gluvi barut", "Ne tuguj, bronzana stražo", "Osma ofanziva", zbirke pripovedaka "Rosa na bajonetima", "Surova škola", "Doživljaji Nikoletine Bursaća".



Danas je ponedeljak, 1. januar, prvi dan 2024. Do kraja godine ima 365 dana.

45 p.n.e. - Stupio je na snagu novi kalendar, nazvan Julijanski, kojim je rimski državnik Gaj Julije Cezar, prema savetima grčkog astronoma iz Aleksandrije Sosigena, reformisao računanje vremena tako što je za početak godine odredio januarske kalende, odnosno 1. januar. Do tad su na januarske kalende konzuli stupali na dužnost, a godina je započinjala na martovske kalende - 1. marta. Julijanski kalendar je zasnovan na Sunčevoj godini od 365 dana i šest sati, ali je u njemu godina duža od Sunčeve 11 minuta i 14 sekundi, pa je svaka četvrta prestupna, ali se svakih 128 godina pojavljivao dan "viška". Da bi to bilo eliminisano, papa Grgur XIII je, prema savetima astronoma, reformisao kalendar 1582. i Gregorijanski kalendar je sada praktično međunarodni. Julijanski kalendar zadržale su pojedine pravoslavne crkve - Srpska crkva, Ruska, Jerusalimska patrijaršija...

1502 - Portugalski moreplovci uplovili su u zaliv Guanabara i iskrcavši se nazvali su to mesto Sao Sebastijan da Rio de Žaneiro (Sveti Sebastijan sa januarske reke) - pošto je bio dan kad se obeležava uspomena na tog svetitelja. Na tom mestu nastao je grad koji je 1763. postao glavni grad portugalske kolonije (vicekraljevstvo) Brazil, potom prestonica nezavisnog carstva od 1822. do 1889. i republike od 1899. do 1960, kada je za glavni grad određena novoizgrađena Brazilija. Pre Ria prestonica kolonije bio je grad Baija.

1515 - Vojvoda od Angulema Fransoa postao je posle smrti kralja Luja XII francuski kralj Fransoa I.

1704 - Britanske snage pod komandom admirala Džordža Ruka preotele su Gibraltar od Španaca.

1776 - Vođa američke borbe za nezavisnost Džordž Vašington razvio je zastavu Velike Unije, prvu nacionalnu zastavu SAD, posle poziva engleskog kralja Džordža III pobunjenim kolonistima da se predaju.

1782 - Umro je nemački kompozitor, pijanista i dirigent Johan Kristijan Bah, najmlađi sin Johana Sebastijana. Živeo je u Milanu i Londonu, pa je nazivan "italijanski Bah" i "engleski Bah". U Engleskoj se proslavio kao pijanista i organizator muzičkog života i postao je muzički učitelj kraljice Šarlot. Značajan je kao kompozitor sonata i koncerata za klavir u rokoko stilu, po čemu je preteča Volfganga Amadeusa Mocarta. Dela: 15 opera, više od 60 simfonija, 37 klavirskih koncerata, 13 uvertira, klavirske sonate, kamerna muzika.

1801 - Stupanjem na snagu Akta o ujedinjenju, stvoreno je Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske. Do tada to su bila tri kraljevstva pod jednom krunom - Engleska, Škotska i Irska.

1803 - Danska je zabranila uvoz robova u Dansku Zapadnu Indiju (današnja Devičanska ostrva) i prva je zemlja koja je zabranila ropstvo.

1804 - Vođa pobune protiv Francuza Žan Žak Desalin, koji je potom postao car Žak I, proglasio je nezavisnost karipske ostrvske države Haiti (zapadni deo ostrva Haiti - Hispaniola).

1823 - Rođen je mađarski pesnik Šandor Petefi, najistaknutiji poeta mađarske književnosti. Iako je po ocu bio Srbin, a po majci Slovak, osećao se u potpunosti kao Mađar. S 15 godina postao je vojnik, a tokom Mađarske revolucije 1848. glavni je ideolog omladinskog pokreta. Simbol je mađarskog romantizma. Poginuo je 1849. u bici kod Segešvara u 26. godini, tačnije gubi mu se svaki trag (imao je čin majora). Prve pesme je napisao kao gimnazijalac i ubrzo je postao najomiljeniji i najčitaniji mađarski pesnik. Dela: roman "Krvnikovo uže", epska poezija "Vitez Janoš", "Apostol", lirska poezija "Izabrane pesme", "Petefijeve pesme".

1833 - Velika Britanija je proglasila suverenitet nad Folklandskim ostrvima u Atlantiku, oko 500 kilometara istočno od obale Argentine. Taj arhipelag je ranije bio španski posed.

1842 - U Kelnu je pokrenut dnevnik "Rajnske novine", organ građanstva i poslovnih krugova koji su tražili liberalne reforme. U aprilu 1842. u listu je počeo da sarađuje Karl Marks, koji je oko sebe okupio širok krug saradnika, čime je radikalizovana uređivačka politika lista - pa je zabranjen u martu 1843.

1863 - Tokom Američkog građanskog rata predsednik SAD Abraham Linkoln potpisao je Emancipatorsku proklamaciju kojom je ukinuto ropstvo, što je dodatno izazvalo bes 11 južnih robovlasničkih država koje su se borile za otcepljenje.

1864 - Rođen je srpski pisac, estetičar i teoretičar književnosti Bogdan Popović, profesor Univerziteta u Beogradu, član Srpske kraljevske akademije, jedan od osnivača "Srpskog književnog glasnika" i tvorac "beogradskog književnog stila". U vreme njegovog uređivanja SKZ je bio najuglednije glasilo srpskih kulturnih poslenika. Uživao je izuzetan ugled kao kritičar, prvih decenija 20. veka. Objavio je "Antologiju novije srpske lirike" i veći broj studija iz književnosti i teorije umetnosti.

1872 - Stupio je na snagu prvi Zakon o poroti u Srbiji, donet oktobra 1871. na osnovu ustava iz 1869.

1877 - Britanska kraljica Viktorija I proglašena je caricom Indije.

1879 - Rođen je engleski pisac Edvard Morgan Forster, oštrouman posmatrač i analitičar, duhovit i ironičan. Živeo je u Italiji i Grčkoj i pojedina njegova dela su tematski vezana za te zemlje. Dela: romani "Gde se anđeli plaše da kroče", "Soba sa izgledom", "Jedno putovanje u Indiju", "Najduže putovanje", priče "Nebeski omnibus", "Večni trenutak", "Faros i Farilon", studija "Vidovi romana".

1881 - Umro je francuski revolucionar Luj Ogist Blanki, osnivač i član tajnih revolucionarnih udruženja. Dva puta je osuđivan na smrt. Nazivali su ga "Okovani Prometej" jer je u tamnicama proveo 36 godina i pet meseci. Konspirativan rad, zavereničke grupe i oružani ustanak smatrao je jedinom taktikom proletarijata. Diktaturu proletarijata zamišljao je kao diktaturu male grupe profesionalnih revolucionara.

1895 - Rođen je američki političar i pravnik Edgar Džon Huver, šef Federalnog istražnog biroa (FBI) od 1924. do smrti 1972. Predvodio je borbu protiv organizovanog kriminala, posebno tridesetih godina 20. veka u vreme prohobicije. Reformisao je FBI i znatno unapredio metode policijske borbe protiv kriminala uspostavljanjem prve kartoteke otisaka prstiju i kriminološke laboratorije. Mnogi ga smatraju mračnom figurom američke političke scene zbog navodnog progona pojedinih istaknutih ličnosti, poput crnačkog borca za ljudska prava Martina Lutera Kinga ili filmskog glumca Čarlija Čaplina (koji je bio opredeljeni komunista).

1901 - Države Novi Južni Vels, Viktorija, Kvinslend, Južna Australija, Zapadna Australija i Tasmanija osnovale su australijsku zajednicu s Edmundom Bartonom kao prvim predsednikom vlade. Australija je imala status dominiona u sastavu Britanske imperije i potom komonvelta.

1912 - Rođen je engleski dupli agent Harold Adrijan Rasel Filbi, poznat kao "Kim" Filbi. Bio je jedan od najuspešnijih agenata sovjetske obaveštajne službe u njenoj istoriji. U službu Sovjetskog Saveza stupio je kao student u Kembridžu 1934. Posle rata bio je oficir za vezu između britanske i američke obaveštajne službe, što mu je omogućilo da u periodu "hladnog rata" Moskvi dostavlja informacije od najvećeg značaja. Kad je gotovo otkriven, nestao je u Bejrutu i obreo se 1963. u Moskvi, gde je i umro 1988. Za izvanrednih zasluge za Sovjetski Savez, koji je smatrao otadžbinom, nagrađen je najvišim sovjetskim odlikovanjima.

1915 - Nemci su u Prvom svetskom ratu u kanalu Lamanš torpedovali britanski ratni brod "Formidabl", usmrtivši 547 ljudi.

1924 - Treća zemaljska konferencija KPJ usvojila je u Beogradu Rezoluciju o nacionalnom pitanju kojom je traženo "samoopredeljenje jugoslovenskih naroda". Usvojena je i Rezolucija o neodrživosti poretka uspostavljenog na osnovu Versajskog mira posle Prvog svetskog rata. Ti dokumenti su počivali na doktrini Kominterne o "imperijalizmu srpske buržoazije". Pod vidom "nacionalne ravnopravnosti" na taj način, vođena je politika destrukcije jugoslovenske države.

1925 - Naziv glavnog grada Norveške promenjen je u Oslo - do tada grad se zvao Kristijanija.

1927 - Rođen je Moris Bežar, znameniti francuski koreograf. Rođen je u Marselju, kao sin filozofa Gastona Beržea. Karijeru baletskog igrača počeo je sa 14 godina, u pariskoj "Operi". Svoj prvi balet je postavio 1951. godine u Stokholmu, a 1961. u Belgiji je kreirao koreografiju za "Bolero" Morisa Ravela, koja će postati jedna od najčuvenijih baletskih kreacija 20. veka. Autor je više od 250 baletskih predstava. Moris Bežar je umnogome doprineo razvoju savremenog baleta i jedan je od simbola savremene koreografije. Među njegovim čuvenim koreografijama su i "Buđenje proleća", "Romeo i Julija", "Nižinski", "Petruška", "Zaratustra".

1942 - Na konferenciji predstavnika vlada SAD, Sovjetskog Saveza, Velike Britanije, Kine i niza drugih zemalja u Vašingtonu je, u jeku Drugog svetskog rata, potpisana Deklaracija UN. Strane potpisnice su se obavezale na podršku i sprovođenje Atlantske povelje, i preuzele su obavezu da rat protiv sila Osovine nastave do konačne pobede i da s njima ne zaključuju separatni mir ili primirje. Jedna od potpisnica Deklaracije bila je i Kraljevina Jugoslavija.

1942 - Rođen je Kornelije Kovač, muzičar, kompozitor, pijanista, aranžer. Poreklom sa severa Bačke, rođen je u Nišu. Roditelji su bili muzičari, otac violinista, majka pevačica u horu opere. Prvu kompoziciju "Pusti trotoari" komponovao je kao petnaestogodišnjak 1956. Završio je Muzičku akademiju u Sarajevu. Karijeru je započeo kao džez muzičar, sastavom BKB, 1961. Bio je član sarajevskog sastava Indeksi. Septembra 1968. godine preselio se u Beograd, gde je osnovao Korni grupu. Predstavljao je Jugoslaviju 1974. na Pesmi Evrovizije. Pisao je muziku za teatar, film, TV. Sarađivao je sa brojnim velikanima muzike u zemlji (Zdravko Čolić, Dragan Stojnić, Bisera Valetanlic) i svetu, i autor je mnogih kompozicija koje su postale široko popularne: "April u Beogradu", "Jedna zima sa Kristinom", "Pevam danju, pevam noću", "Ti si mi u krvi", "Milo moje", "Etida", "Ivo Lola", "Moja generacija", "Maestro i violina", "Poljubi me na kiši".

1956 - Odlukom Ustavotvorne skupštine proglašena je nezavisnost Sudana, bivše britanske kolonije.

1958 - Stupio je na snagu Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice (EEZ), koji su 25. marta 1957. u Rimu potpisale Belgija, Zapadna Nemačka, Italija, Luksemburg, Francuska i Holandija. Zajednici nazvanoj potom Evropska zajednica, sada Evropska unija, 1973. su pristupile Velika Britanija, Irska i Danska, 1981. Grčka, 1986. Španija i Portugal, 1995. Švedska, Finska i Austrija, 2004. Estonija, Kipar, Letonija, Litvanija, Malta, Mađarska, Poljska, Slovačka, Slovenija i Češka, a 2007. Rumunija i Bugarska.

1959 - Revolucionarni pokret "26. jul" pod vođstvom Fidela Kastra odneo je pobedu na Kubi, a general Fulhensio Batista je posle potpunog rasula njemu lojalnih trupa pobegao u Dominikansku republiku.

1960 - Proglašena je nezavisnost Kameruna. Do Prvog svetskog rata ta zemlja bila je nemačka kolonija, a zatim je postao francuska teritorija, osim manjeg dela koji je pripao Britaniji. Od 1959. Kamerun je imao autonomni status.

1962 - Zapadna Samoa postala je prva nezavisna država u Polineziji.

1965 - Pod vođstvom lidera pokreta "Al fatah" Jasera Arafata formirana je Palestinska oslobodilačka organizacija, ali su izvan nje ostale pojedine palestinske grupe, uključujući Narodni front za oslobođenje Palestine Žorža Habaša. PLO je u početku bio teororistička organizacija i odgovoran je za ubistvo 11 izraelskih sportista na Olimpijskim igrama 1972. u Minhenu.

1966 - Predsednika Centralnoafričke republike Davida Daka vojnim udarom oborio je blizak rođak, pukovnik Žan Bedel Bokasa. Bokasa je 1976. proglasio svoju zemlju monarhijom i uzeo titulu cara Centralnoafričkog carstva. S vlasti je svrgnut 1979. Upamćen je po neverovatnoj ekstravaganciji, rasipnom ponašanju i navodnom kanibalizmu.

1972 - Umro je francuski pevač i glumac Moris Ševalije, zaštitni znak francuske muzičke komedije. Najzapaženije uloge ostvario je u filmskim muzičkim komedijama. Napisao je autobiografiju "Moj put i moje pesme". Filmovi: "Ljubavna parada", "Nasmejani poručnik", "Vesela udovica", "Ćutanje je zlato", "Imao sam sedam kćeri", "Život za karijeru", "Žiži", "Fani", "Ljubav popodne".

1973 - Velika Britanija, Danska i Irska priključile su se EEZ.

1977 - Umro je je srpski istoričar Viktor Novak, profesor Zagrebačkog, potom Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umetnosti i osnivač Istorijskog instituta SANU. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, a latinski i pomoćne istorijske nauke specijalizovao je u Vatikanskoj školi u Rimu. Na Beogradskom univerzitetu od 1924. do 1959. predavao je latinsku paleografiju, diplomatiku i metodiku. Objavio je brojne rasprave i studije iz istorije jugoslovenskih naroda i istorije književnosti. U kapitalnom delu "Magnum crimen", objavljenom ubrzo posle Drugog svetskog rata, dokumentovao je zločin genocida hrvatskog ustaškog režima nad Srbima u "Nezavisnoj Državi Hrvatskoj". Bio je veoma aktivan i u muzičkom životu kao predsednik Prvog beogradskog pevačkog društva i inicijator osnivanja Južnoslovenskog pevačkog saveza u Beogradu i Sveslovenskog pevačkog saveza u Pragu. Ostala dela: "Antologija jugoslovenske misli i narodnog jedinstva", "Latinska paleografija", "Vatikan i Jugoslavija", "Scriptura Beneventana", "Evangeliarium Spalatense", "Masarik i Jugosloveni", "Iz rimske književnosti", "Sveslovenska misao", "Dva antipoda", "Franjo Rački", "Valtazar Bogišić i Franjo Rački", "Nikola Vulić, naučnik i čovek".

1978 - U vazduhu u blizini Mumbaja (u vreme britanske vlasti Bombaj) eksplodirao je indijski putnički avion tipa "Boing 747" i nesreću nije preživeo niko od 213 osoba u njemu.

1979 - Sjedinjene Američke Države i Narodna Republika Kina uspostavili su pune diplomatske odnose. U prethodnom periodu Vašington je kao legitimne predstavnike Kine tretirao Tajvan (Nacionalistička Kina).

1980 - Umro je italijanski političar Pjetro Sandro Neni, vođa italijanskih socijalista. Učestvovao je u Španskom građanskom ratu i bio član Komiteta za odbranu Madrida kao i polit. kom. njegove divizije. Tokom Drugog svetskog rata u Francuskoj ga je uhapsio Gestapo. Odmah po oslobođenju zemlje postao je generalni sekretar Socijalističke partije Italije, a 1945. predsednik. Bio je potpredsednik u prvoj posleratnoj vladi, nekoliko meseci i šef diplomatije, takođe potpredsednik u vladi levog centra 1963. Dela: "Istorija četiri godine 1919-1922", "Šest godina građanskog rata u Italiji", "Istorija klasne borbe u Italiji", "Zločin fašizma u Africi 1936".

1981 - Grčka je postala deseta članica EEZ - današnje Evropske unije.

1984 - Sultanat Brunej, država na severozapadu ostrva Borneo izuzetno bogata naftom i prirodnim gasom, britanski protektorat od 1888. postao je nezavisna država.

1992 - Egipatski diplomata Butros Butros Gali nasledio je na mestu generalnog sekretara UN peruanskog kolegu Havijera Peresa de Kueljara.

1993 - Češka i Slovačka postale su samostalne države, čime je prestala da postoji Čehoslovačka, osnovana 1918.

1995 - U Bosni i Hercegovini je, posle posredničke misije nekadašnjeg predsednika SAD Džimija Kartera, stupio na snagu četvoromesečni prekid neprijateljstava, koji su muslimanske snage 40 dana pre isteka roka narušile ofanzivama na srpske položaje na Vlašiću i Majevici.

1995 - Švedska, Finska i Austrija priključile su se Evropskoj zajednici, čime je broj članica te organizacije povećan na 15.

1997 - Turske trupe su ponovo upale u severni Irak i turski zvaničnici su saopštili da su tom prilikom ubijena 72 kurdska gerilca.

1998 - Islamski teroristi su na zapadu Alžira masakrirali više od 400 osoba, uključujući žene i decu. Bio je to najteži teroristički akt tokom šestogodišnje oružane borbe islamističkih grupa u toj zemlji.

1999 - Zvanično je puštena u promet jedinstvena evropska valuta - evro. Banke su novu valutu počele da koriste nakon tri dana.

2002 - Evro je postao zvanična valuta Evropske unije. Pojedine članice EU ipak su sačuvale nacionalne valute - Velika Britanija, Danska i Švedska.

2003 - EU je preuzela od UN nadzor nad policijskim operacijama u BiH, što je prva bezbednosna operacija u istoriji EU.

2003 - Luiz Inasio "Lula" da Silva, bivši sindikalni vođa, postao je šef države u Brazilu, prvi u istoriji te zemlje koji je potekao sa "društvenog dna".

2006 - U Španiji je stupio na snagu zakon kojim se zabranjuje pušenje na javnim mestima, kancelarijama, tržnim centrima i drugim zatvorenim prostorima. Tim propisom se zabranjuje i reklamiranje duvana, njegova promocija, kao i sponzorisanje duvanske industrije.

2006 - Preminuo je srpski dečji pisac Dragan Lukić. Diplomirao je književnost u Beogradu, veći deo radnog veka proveo je kao urednik Programa za decu Radio Beograda. Pisao je pesme, priče, romane, dramske tekstove. Vodio je tv i radio programe za decu, uređivao je list "Zmaj". Objavio je čak stotinak knjiga poezije i proze za najmlađe. Dela: "Kako se kome čini", "Moj praded i ja", "Ovde stanuju pesme", "Vagon prve klase", "Fifi", "Kako rastu nogavice", "Šta tata kaže", "Od kuće do škole", "Lovac Joca", "Vožnja po gradu", "Neboder C17", "Tri gusketara", "Bomba u kafi", "Nebom grada".

2009 - Umrla je Helen Suzman jedan od najpoznatilih južnoafričkih boraca protiv aparthejda. Suzmanova, kćerka jevrejskih imigranata, bila je jedini član južnoafričkog parlamenta (1953-1989) koja je otvoreno kritikovala aparthejd, promovišući stavove koji su tada bili retki među belim južnoafrikancima. Dobitnik je počasnih doktorata vodećih svetskih univerziteta, među kojima su Oksford, Kembridž, Harvard, Kolumbija univerzitet, a dva puta je bila nominovana za Nobelovu nagradu za mir.

2010 - U eksploziji automobila-bombe u mestu Laki Marvat, na severozapadu Pakistana, poginulo je 88 ljudi, a 37 je povređeno. Bombaš samoubica dovezao je sportski automobil do mesta gde je u toku bila odbojkaška utakmica i aktivirao eksploziv.

2012 - Umro je Kiro Gligorov, član Predsedništva SFR Jugoslavije i predsednik BJR Makedonije. Gligorov je bio jedan od vodećih makedonskih političara u vreme socijalističke Jugoslavije.

2013 - Preminuo je srpski pesnik Slobodan Rakitić, predsednik Srpske književne zadruge (SKZ) i Udruženja književnika Srbije (UKS). U Beogradu je diplomirao na Filološkom fakultetu. Uređivao je časopise Savremenik, Raška i Književna reč. Od 1973. do 2007. radio je u Zadužbini Ilije M. Kolarca. Predsednik UKS bio je od 1994. do 2004. a od 2005. predsednik je Srpske književne zadruge. Bio je narodni poslanik. SPC ga je odlikovala Ordenom Svetog Save II stepena. Za knjigu pesama "Tapije u plamenu" nagrađen je Oktobarskom nagradom Beograda za 1990. i nagradom "Rade Drainac" za 1991. godinu.

2017 - U terorističkom napadu u noćnom klubu "Reina", u Istanbulu, u 01.15 posle ponoći, poginulo je 39 osoba a 70 je povređeno. Terorista, islamski ekstremista, pucao je na prisutne iz automatske puške.

2018 - Iranski mediji obelodanili su da je tokom nemira u toj zemlji poginulo najmanje 12 osoba. Prema zvaničnim saopštenjima naoružani demonstranti pokušali da zauzmu policijske stanice kao i vojne baze. Bili su to najmasovniji protesti u Iranu od 2009.

2019 - Stupio je na snagu zakon kojim je uzgoj životinja zbog krzna u Srbiji zabranjen. Zakonom o dobrobiti životinja koji je usvojen još 2009. godine zabranjeno je držanje, reprodukcija, uvoz, izvoz, i lišavanje života životinje isključivo radi proizvodnje krzna i kože.

2021 - U Gospođincima, nedaleko od Žablja, Bačka, predsednik Srbije Aleksandar Vučić pustio je u rad novi gasovod u Srbiji, Balkanski tok. Svečanosti su prisustvovaii ambasador Rusije u Beogradu Aleksandar Bocan Harčenko kao i direktor Srbijagasa Dušan Bajatović. Balkanski tok u delu kroz Srbiju proteže se od Zaječara do Horgoša ukupnom dužinom 403 km.

2022 - Stupio je na snagu sporazum Sveobuhvatno regionalno privredno partnerstvo (RCEP) kojim je stvorena zona slobodne trgovine između 15 zemalja azijsko pacifičkog regiona. Najveći trgovinski blok u istoriji obuhvata oko 30% svetske populacije i približno 30% globalnog BDP-a. Članice novoobrazovane trgovinske slobodne zone su Australija, Brunej, Kambodža, Kina, Indonezija, Japan, Južna Koreja, Laos, Malezija, Mjanmar, Novi Zeland, Filipini, Singapur, Tajland i Vijetnam.

2023 - Ukrajinske trupe izvršile su, u ranim jutarnjim satima, žestok napad na Makijevku i Golovku u oblasti Donjecka. Pogođeno je i zdanje Tehničke škole 19, u kojoj su bile smeštene ruske snage, uglavnom iz Saratovske oblasti. Ukrajinci su koristili artiljeriju tipa HIMARS, poreklom iz SAD. Bila je to jedna od najrazornijih akcija tokom rata u Ukrajini, po broju žrtava. Rusi su priznali 89 poginulih. Prema drugim navodima bilo ih je 139. Po ukrajinskim izvorima bilo je 400 poginulih i oko 300 ranjenih.

2023 - Dogodio se spektakularan napad na zatvor u Siudad Huarezu, država Čihuahua, na krajnjem severu Meksika. Napadači su u zatvor Cereso 3 stigli u zoru, u oklopnim vozilima, otvorivši odmah vatru na stražare. Paralelno, događala se pobuna unutar zatvora. Poginulo je deset stražara, sedam zatvorenika, i dva napadača. Ranjeno je ukupno 13 lica. Pobeglo je najmanje 30 zatvorenika. Među njima i narko bos Ernesto Alfred Pinjon de la Kruz, što je verovatno i bio motiv akcije.

Dogodilo se na današnji dan, 31.05.

Na današnji dan 1809. godine poginuo je srpski nacionalni junak Stevan Sinđelić, resavski vojvoda, ispalivši iz kubure hitac u skladište municije u šancu na uzvišenju Čegar kod Niša, u jeku borbe s brojno nadmoćnim Turcima u Prvom srpskom ustanku. Eksplozija je digla šanac u vazduh, usmrtivši i branioce i oko 6.000 Turaka koji su upali u utvrđenje. Sinđelić se u maju 1809. sa 3.000 Resavaca pridružio ustanicima koji su nameravali da oslobode Niš. Na Čegru je bio u najisturenijem od šest srpskih šančeva i na njega je napad usmerio komandant niške tvrđave Kuršid paša, ali su ustanici odbili više turskih juriša. Pošto je uvideo da branioci, uprkos neviđenom herojstvu, ne mogu da odole turskoj sili, zapalio je skladište municije. Posle bitke paša je, da bi zastrašio Srbe, naredio da se od glava poginulih ustanika ozida kula, koja je dobila naziv Ćele-kula. Prvobitno su na njoj bile 952 lobanje, a sada je ostalo nekoliko desetina. Sinđelić je učestvovao u svim borbama u Pomoravlju od početka ustanka 1804. i istakao se u bojevima na Ivankovcu 1805, kad je za pokazanu hrabrost dobio čin vojvode, i na Deligradu 1806. pod komandom Petra Dobrnjca.



Danas je petak, 31. maj, 152. dan 2024. godine. Do kraja godine ima 215 dana.

1594 - Umro je italijanski slikar Tintreto, jedan od najvećih majstora 16. veka. S lakoćom je slikao kompozicije ogromnih dimenzija, koje odlikuje upotreba dramatičnih svetlosnih efekata, pri čemu je očuvao osećanje i za najmanje pojedinosti. Smatra se pretečom baroka. Radio je u rodnoj Veneciji, u kojoj su i sačuvana glavna njegova dela: "Raj" u Duždevoj palati, "Tajna večera" u crkvi San Đorđo Mađore, "Raspeće" u Skuoli di San Roko.

1793 - U Francuskoj je potpunim preuzimanjem vlasti od strane Jakobinaca započela faza revolucionarnog terora.

1809 - Umro je austrijski kompozitor Jozef Hajdn, predstavnik "bečkih klasičara", tri decenije kapelmajstor na dvoru mađarske magnatske porodice grofova Esterhazi. Prilikom dva boravka u Engleskoj stekao je svetsku slavu i komponovao najzrelija dela. Inspirisao se austrijskim, mađarskim, nemačkim, francuskim, ruskim folklorom. Napisao je više od 100 simfonija, komponovao je gudačke kvartete, klavirske sonate, crkvenu muziku, a prema njegovom "Carskom kvartetu" nastala je himna Austrije. Dela: simfonije "Jutro", "Podne", "Veče", "Oproštajna", "Marija Terezija", "Oksfordska", "Medved", "Kokoška", "Kraljica", "Vojna", "Časovnik", gudački kvarteti "Sunčevi kvarteti", "Ruski kvarteti", oratorijumi "Stvaranje sveta", "Godišnja doba", opera "Apotekar".

1819 - Rođen je američki pisac Volt Vitmen, pesnik slobode i demokratičnosti. Bio je štamparski radnik, drvodelja i učitelj. Osnovu njegovih pesama, napisanih u nekonvencionalnoj formi slobodnog stiha, čini opšti panhumanizam. Snažno je uticao na modernu peziju, posebno najvažnijom zbirkom pesama "Vlati trave".

1842 - U Beogradu je osnovano Društvo srbske slovesnosti, posle priprema koje su započele septembra 1841. Osnivači su bili Jovan Sterija-Popović i Atanasije Nikolić. Prvi članovi Društva bili su: Dimitrije Isailović, Stefan Marković, Jovan Stejić, Dimitrije Tirol, Sima Milutinović i Isidor Stojanović. Društvo je suspendovano u januaru 1864. godine zato što je za članove izabralo Đuzepea Garibaldija, Nikolaja Černiševskog i Aleksandra Hercena. Rad Društva obnovljen je u julu 1864. pod nazivom Srbsko učeno družtvo, od novembra 1886. Kralj Milan ga preimenuje i diže na viši nivo kao Kraljevsko srbsku akademiju (od 1887. Srpska kraljevska akademija) a posle Drugog svetskog rata Srpska akademija nauka. Naziv Srpska akademija nauka i umetnosti ustanovljen je 1960.

1859 - Počeo je da radi veliki sat, nazvan "Big Ben" na kuli britanskog Parlamenta u Londonu.

1896 - Održana je prva fudbalska utakmica u Beogradu (i u tadašnjoj Kraljevini Srbiji). Utakmica je održana u donjem gradu kod kule Nebojša, a igrali su članovi Loptačke sekcije Gimnastičkog društva "Soko". Prvu fudbalsku loptu u Beograd doneo je te godine Hugo Buli sa školovanja u Nemačkoj.

1902 - Mirom u Verenigingu, južno od Johanesburga, kojim je završen Britansko-burski rat, Buri su prisiljeni da priznaju vrhovnu vlast Velike Britanije. Istog dana 1910. ujedinjene su britanske kolonije Natal i Kepland i do rata slobodne burske države Transval i Oranje i oformljena je Južnoafrička unija sa statusom britanskog dominiona. Godine 1961. istupanjem iz Komonvelta ona postaje Južnoafrička republika.

1924 - Kina je priznala Sovjetski Savez.

1929 - Rođen je srpski pozorišni, filmski i televizijski glumac Ljubomir Ljuba Tadić. Debitovao je na sceni kragujevačkog teatra "Joakim Vujić" 1944. Studirao je na glumačkoj akademiji u Beogradu. Širokog dijapazona, snažne emotivnosti i temperamenta, odigrao je stotine uloga. Osvojio je sva nacionalna pozorišna i filmska priznanja, među kojima i dve nagrade za životno delo - "Dobričin prsten" u oblasti teatra i "Pavle Vuisić" za filmsku umetnost.

1930 - Rođen je američki filmski glumac, režiser i producent Klint Istvud, koji karijeru počeo ulogama u italijanskim "špageti-vesternima" Serđa Leonea, posle čega je sarađivao s nizom značajnih američkih sineasta, posebno s Donom Zigelom. Filmovi: "Za šaku dolara", "Za nekoliko dolara više", "Dobar, ružan, zao", "Šerif u Njujorku", "Prljavi Hari", "Bekstvo iz Alkatraza", "Noć jeze", "Neočekivani spasilac", "Kazna na planini Ejger", "Odmetnik Džesi Vols", "Bronko Bil", "Crvena lisica", "Iznenadni sudar".

1931 - U Bahreinu je pronađena nafta i to je prva zalivska zemlja u kojoj su utvrđena takva nalazišta.

1961 - Južna Afrika proglašena je republikom s predsednikom Čarlsom Robertsom Svartom i napustila je Britanski komonvelt.

1962 - U Izraelu je obešen nemački ratni zločinac Adolf Ajhman, tokom Drugog svetskog rata glavni egzekutor zamisli Adolfa Hitlera o "konačnom rešenju" jevrejskog pitanja. U sudskom procesu je utvrđeno da je kriv za smrt šest miliona ljudi.

1970 - U zemljotresu u Peruu poginulo je više od 70.000 osoba, 20.000 je nestalo i 200.000 povređeno, a gradovi Jungaj, Huares i Čimbote potpuno su razoreni.

1991 - U Lisabonu je potpisan mirovni sporazum o Angoli, kojim je posle skoro 16 godina okončan građanski rat u toj afričkoj zemlji.

1992 - Održani su prvi višestranački izbori za Veće građana Skupštine Savezne Republike Jugoslavije.

1994 - U Bosni i Hercegovini je za prvog predsednika muslimansko-hrvatske federalne jedinice izabran Krešimir Zubak.

1999 - Dvadesetak projektila ispaljenih iz aviona NATO na stambene zgrade u centru Novog Pazara usmrtilo je 23 civila, uključujući dvogodišnjeg Marka Simića. U Surdulici su direktno pogođene i razorene Specijalna bolnica za plućne bolesti i Dom staraca, pri čemu je ubijeno 20 civila. Civilni ciljevi gađani su i u drugim mestima širom Srbije, poput visokonaponskih postrojenja Elektroprivrede Srbije u Nišu, Novom Sadu i Beogradu, postrojenja u termoelektrani "Nikola Tesla" u Obrenovcu i dalekovod između Obrenovca i Beograda, posle čega je više miliona ljudi ostalo bez struje.

2000 - Hongkong je zatvorio poslednji vijetnamski kamp, okončavši tako četvrtvekovnu sagu ljudi iz čamaca na teritoriji te južne kineske provincije.

2005 - Mark Felt, penzionisani visoki funkcioner američkog Federalnog istražnog biroa (FBI), saopštio da je bio "Duboko grlo" - glavni izvor informacija novinarima "Vašington posta" u otkrivanju afere Votergejt (provala u kancelariju Demokratske stranke u zgradi Votergejt u Vašingtonu 1974.) zbog koje je američki predsednik Ričard Nikson primoran da podnese ostavku.

2006 - U Bagdadu su pronađena 42 tela, s vidnim tragovima mučenja. Prema povredama, većina žrtava ubijenih vatrenim oružjem, prethodno je bila vezana.

2006 - Vlada Republike Srbije konstatovala je da Republika Srbija preuzima državno - pravni kontinuitet i postaje sledbenik Državne zajednice Srbija i Crna Gora. Republička referendumska komisija, zvanično je, istog dana u Podgorici potvrdila da je referendum o državnom statusu, održan 21. maja u Crnoj Gori, ispunio uslov Evropske unije, odnosno da je 55 odsto birača izašlih na glasanje podržalo nezavisnost.

2012 - Preminuo je Radovan Bigović, teolog i filozof, profesor, u dva navrata i dekan, Bogoslovskog fakulteta u Beogradu.

2017 - Pobednik predsedničkih izbora Aleksandar Vučić, tokom svečane sednice Skupštine položio je zakletvu, čime je i formalno postao predsednik Srbije.

Dogodilo se na današnji dan, 01.06.

Danas je subota, 1. jun, 153. dan 2024. godine.

1479 - Osnovan je univerzitet u Kopenhagenu.

1780 - Rođen je pruski general Karl Marija fon Klauzevic, vojni teoretičar, koji je glavne ideje o ratnoj strategiji i taktici izložio u delu "O ratu". Njegova knjiga smatra se klasičnim delom na temu veštine ratovanja. Zbog neslaganja s politikom vodećih krugova Pruske prema Napoleonu I, protiv kojeg se borio u više bitaka, od 1812. do 1814. nalazio se u službi Rusije.

1804 - Rođen je ruski kompozitor Mihail Ivanovič Glinka, tvorac ruskog nacionalnog stila. Autor je prve ruske nacionalne opere "Život za cara". Prvobitni naziv je navodno bio "Ivan Susanjin", ali je, prema želji cara Nikolaja I preimenovana. Prema istoimenoj poemi Aleksandra Puškina, napisao je libreto za operu "Ruslan i Ljudmila". Ostala dela: fantazija "Kamarinskaja" (na teme iz ruskih narodnih pesama), španske uvertire "Aragonska hota", "Noć u Madridu", kamerna muzika, romanse, crkvena muzika, solo pesme.

1878 - Rođen je engleski pisac Džon Mejsfild. Suptilan poeta koji je često prikazivao grubost i sirovost života. Pisao je i dramska dela u rimovanom dvostihu. Dela: pesme "Balade s mora", "Soneti", "Večno milosrđe", "Polja zelenkada", "Lis Rejnard", drame "Veliki petak", "Kralj Filip".

1879 - Knez Milan Obrenović doneo je ukaz o uspostavljanju počasnog konzulata Srbije u Njujorku. Za počasnog konzula imenovan je tada Gerhard Jansen. Kao datum uspostavljanja potpunih diplomatskih odnosa između Srbije i SAD uzima se 1. februar 1881. Tog dana je američki diplomata Džon Kason odgovorio srpskom ministru Hristiću da je njegova vlada "sa velikim zadovoljstvom prihvatila kao izraz prijateljskih osećanja Vlade Srbije njenu želju da u Beogradu ima predstavnika Sjedinjenih Američkih Država".

1880 - U SAD je instalirana prva javna telefonska kabina u svetu, u zgradi "Jejl banke" u Nju Hejvnu.

1892 - Srpski naučnik Nikola Tesla doputovao je iz SAD u jedinu posetu Beogradu, gde mu je na železničkoj stanici priređen doček. Sa ministrom prosvete Androm Mitrovićem primljen je u audijenciju kod kralja Aleksandra Obrenovića. Posetio je i Narodni muzej i Veliku školu (Univerzitet), gde je o svom radu govorio studentima i profesorima, a sa srpskim fizičarem Đorđem Stanojevićem razgovarao je o započetoj gradnji prve električne centrale u Beogradu.

1911 - Fudbalska reprezentacija Kraljevine Srbije održala je prvu međunarodnu utakmicu. Reprezentacija je tada poražena od zagrebačkog kluba HAŠK.

1926 - Rođena je američka filmska glumica Norma Džin Mortenson, poznata kao Merilin Monro, jedan od najvećih erotskih simbola u istoriji filma. Holivudska filmska industrija on nje je stvorila mit. Godine 1962. okončala je život samoubistvom. Filmovi: "Džungla na asfaltu", "Nijagara", "Majmunska posla", "Autobuska stanica", "Muškarci vole plavuše", "Reka bez povratka", "Sedam godina vernosti", "Neki to vole vruće".

1935 - Rođen Vladislav Lalicki, srpski scenograf i kostimograf. Kao scenograf započeo je 1958. u šabačkom Narodnom pozorištu, a od 1961. radio je u Ateljeu 212 gde je izradio scenografiju za više kultnih predstava: "Dragi moj lažljivče", "Kartoteka", "Arsenik i stare čipke", "Kralj Ibi", "Kafanica, sudnica, ludnica", "Kosa", "Purpurno ostrvo", "Čudo u Šarganu". Lalicki je bio scenograf i kostimograf za preko 500 pozorišnih predstava, 200 filmova i serija i ilustrator više od 500 knjiga. Od 1984. do 2002. godine živeo je u Johanesburgu, gde je takođe imao zapaženu karijeru.

1936 - Rođen je Bekim Fehmiu, glumac koji je u Jugoslaviji 60-ih i 70-ih uživao veliku popularnost. Proslavio se crno-talasnom filmom "Skupljači perja" Saše Petrovića 1967. Upamćen je po ulozi vaspitača Žarka u "Specijalnom vaspitanju" Gorana Markovića. Često je igrao u evropskim produkcijama. Ostvario je oko 45 filmskih i tv uloga. Objavio je knjigu uspomena: "Blistavo i strašno".

1941 - Nemci su osvojili Krit i zarobili 13.000 britanskih vojnika, čime su obezbedili važnu bazu za operacije na Bliskom Istoku i u Severnoj Africi. Osnovna namera nemačkog vojnog vrha bila je da se onemogući nesmetana kontrola Sredozemlja od strane Britanaca.

1943 - Nemački lovci su oborili britanski avion, usmrtivši sve putnike, uključujući engleskog pozorišnog i filmskog glumca i reditelja Leslija Hauarda, dvojnika britanskog premijera Vinstona Čerčila. Nemci su bili uvereni da je u avionu oborenom iznad Biskajskog zaliva, na letu od Lisabona ka Irskoj, bio Čerčil. Hauard je bio poznat po izuzetno suptilnoj glumi. Filmovi: "Romeo i Julija", "Pigmalion", "Prohujalo sa vihorom", "Intermeco".

1944 - Jugoslovenski kralj Petar II Karađorđević je, pod pritiskom britanskog premijera Vinstona Čerčila, odstranio iz izbegličke vlade sa središtem u Londonu vođu četnika (Jugoslovenska vojska u Otadžbini) Dražu Mihailovića i potpisao ukaz o imenovanju za predsednika vlade Ivana Šubašića, bana Hrvatske. Time je otvoren put za stvaranje jugoslovenske koalicione vlade, na osnovu sporazuma Josipa Broza Tita i Ivana Šubašića.

1946 - Pogubljen je rumunski diktator Jon Antonesku, tokom Drugog svetskog rata saveznik nacističke Nemačke. Po dolasku na vlast 1940. prisilio je na abdikaciju rumunskog kralja Karola II Hoencolerna, koji je 1938. takođe zaveo profašističku diktaturu i priključio zemlju Trojnom paktu.

1969 - Kandidat degolista Žorž Pompidu pobedio je na predsedničkim izborima u Francuskoj posle ostavke Šarla de Gola.

1973 - Grčki predsednik vlade Georgios Papadopulos proglasio je i formalno republiku. Poslednji grčki kralj Konstantin II, koji se nalazio na čelu Grčke od 1964. do 1967. napustio je zemlju 1967, nekoliko meseci posle uvođenja vojne uprave, i proglašenje republike 1973. je više bio formalni čin. Vojna vlada u Grčkoj smatrala je kralja odgovornim za veliku krizu u kojoj se nalazila zemlja, tako da je monarhiju u Grčkoj ukinula jedna izrazito desna vojna uprava.

1973 - Britanski Honduras promenio je naziv u Belize.

1987 - U eksploziji bombe podmetnute u helikopter kojim se prevozio iz Bejruta u Tripoli ubijen je libanski premijer Rašid Karami.

1990 - Predsednici Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država Mihail Gorbačov i Džordž Buš potpisali su sporazum o okončanju proizvodnje hemijskog oružja i uništavanju stokova tog oružja do kraja 1992.

1994 - Armando Kalderon Sol postao je prvi predsednik Salvadora posle okončanja građanskog rata koji je više od decenije potresao tu centralnoameričku zemlju.

1996 - Ukrajina je, odlukom predsednika Leonida Kučme i nacionalnog parlamenta, postala zemlja bez nuklearnog oružja, pošto je prebacila poslednje rakete s nuklearnim glavama u Rusiju.

1999 - Poginuo je general-pukovnik Vojske Jugoslavije pilot Ljubiša Veličković, pomoćnik načelnika Štaba Vrhovne komande Ratnog vazduhoplovstva i Protivvazdušne odbrane, u trenutku dok je obilazio jedinice na prvoj liniji odbrane, tokom agresije NATO pakta na Srbiju (SRJ). Obavljao je sve letačke i najodgovornije komandne dužnosti u RV i PVO JNA i VJ.

2001 - Prema zvaničnoj verziji, nepalskog kralja Birendru, kraljicu Aišvarju i šest drugih članova kraljevske porodice ubio je u kraljevskoj palati prestolonaslednik Dipendra, koji je potom izvršio samoubistvo.

2004 - Ijad Alavi, inače šiit, imenovan je za predsednika prelazne vlade u okupiranom Iraku.

2005 - Holandski glasači odbacili su na referendumu Predlog Ustava Evropske unije.

2007 - Svih 30 putnika utopilo se nakon što se prevrnuo brod koji se kretao ka ostrvu Kjati na jezeru Viktorija u Ugandi.

2008 - Umro je Tomi (Josef) Lapid, bivši izraelski ministar pravde i novinar. Rođen je u Srbiji, u Novom Sadu, 1931. kao Tomislav Lampel. Bio je novinar u tiražnom "Maarivu", a docnije postaje direktor nacionalne izraelske RTV, od 1979. do 1984. Lapid je bio ministar pravde u vladi Arijela Šarona, ali je njegova partija napustila vladajuću koaliciju 2004. zbog protivljenja povećanom finansiranju verskih institucija. Predsedavao je bordom direktora Memorijalnog centra Jad Vašem. Pisao je i literarna i dramska dela, pa i kuvare i vodiče za turiste.

2008 - Umro je Iv Sen Loran, jedna od najistaknutijih ličnosti sveta mode. Imao je samo 21 godinu kada je izabran, nakon smrti Kristijana Diora 1957. za njegovog naslednika, što je bila posledica prethodne uspešne saradnje. Početkom 60-tih 20 v. osniva sopstvenu kuću visoke mode. Loran je bio prvi dizajner koji je, 1966. plasirao nov koncept luksuzne ženske konfekcije ("Leva obala") namenjene širem tržištu.

2010 - Preminuo je Andrej Voznesenski, ruski literata, pesnik i prozaista. Pripadao je pesničkoj avangardi "generacije šezdesetih". Bio je dopisni član francuske Akademije Malarme, počasni akademik nekoliko međunarodnih akademija, potpredsednik PEN centra Rusije. Dela:"Parabola", "Mozaik", "Antisvetovi", "Ahilovo srce", "Pogled", "Iskušenje", "Kazino Rusija".

2013 - Preminula je Jelena Genčić, velikan srpskog sporta, reprezentativka u rukometu i tenisu i jedan od najboljih srpskih trenera uopšte. Imala je izuzetnog uspeha u otkrivanju i podučavanju potonjih velikih teniskih šampiona, poput Monike Seleš i Novaka Đokovića.

Dogodilo se na današnji dan, 02.06.

Na današnji dan 1968. godine u Beogradu su kasno uveče započeli nemiri koji su se narednog dana pretvorili u masovne studentske demonstracije, najveće u socijalističkoj Jugoslaviji od Drugog svetskog rata. Demonstracije na tragu velikih studentskih protesta održavanih tada širom Evrope, na ulicama Beograda rasturene su silom, a zatim su nastavljene unutar univerzitetskih zgrada, najviše na Filozofskom fakultetu (Kapetan Mišino zdanje). Sedmog dana protesta predsednik Josip Broz Tito obratio se javnosti podržavši, deklarativno, većinu studentskih zahteva, što je za posledicu imalo prestanak nemira. U narednom periodu nekolicina nastavnika Filozofskog fakulteta, koji su okarakterisani kao inspiratori, odstranjeni su iz nastave.

Danas je nedelja, 2. jun, 154. dan 2024. godine.

1624 - Rođen je poljski kralj Jan III Sobjeski, koji je tokom vladavine od 1674. do smrti 1696. onemogućio dublji prodor Turaka u Evropu. Prilikom druge opsade Beča 1683. vojska pod njegovom komandom potukla je Turke i oslobodila grad opsade. Njegova pobeda nad Turcima pod Bečom 1683. smatra se presudnim trenutkom u odbrani Evrope. Usledilo je uzmicanje Turske iz Evrope koje je trajalo do 20. veka.

1740 - Rođen je francuski pisac Donasjen Alfons Fransoa de Sad, poznat kao Markiz de Sad. Bio je čuven po raskalašnom životu i raznim nastranostima, pa je od njegovog prezimena skovan termin sadizam. Manje je poznata njegova politička uloga, bio je veliki pristalica revolucije i krajnje isključivi neprijatelj hrišćanstva. Francuski car Napoleon I naredio je da ga zatvore u šarantonsku bolnicu kao duševno obolelog. Dela: romani "Justina", "Žilijeta", "120 dana Sodome".

1771 - Rusija je u vreme vladavine carice Katarine II Velike okončala zauzimanje crnomorskog poluostrva Krim. Turska je ponovo Kučuk-Kanardžijskim mirom 1774. zakratko povratilo poluostrvo, ustupivši Rusiji celu severnu obalu Crnog Mora, osim Krima i dela Ukrajine između Buga i Dnjepra, ali je Katarina 1783. konačno anektirala Krim.

1790 - U Novom Sadu je otvorena prva knjižara, čiji je vlasnik Emanuel Janković nabavljao u Pragu knjige najznačajnijih svetskih pisaca, na nemačkom i francuskom jeziku. U svojoj štampariji u Novom Sadu štampao je katalog knjiga, prvi te vrste kod Srba.

1831 - U Beograd je dopremljena štamparija, koju su 1830. u Sankt Peterburgu kupili Avram Petronijević i Cvetko Rajović. Prva štamparija u oslobođenoj Srbiji počela je da radi u septembru 1831. i najviše je izrađivala materijale za potrebe administracije. Nazvana je Knjaževsko-srbska pečatnja. Zvanično ime je docnije više puta menjano.

1832 - Umro je Atanasije Stojković srpski pisac i naučnik, član ruske Carske akademije nauka, profesor i rektor univerziteta u Harkovu. Jedan je od učenih Srba koje je carska Rusija pozvala da budu profesori na tom univerzitetu, uz Gligorija Trlajića, Savu Petrovića, Đorđa Koritara. Bio je i rektor i osnivač harkovskog Učenog društva. Jedan je od nosilaca prosvetiteljstva kod Srba, uz Dositeja i Pavla Solarića, i bio je među najvećim protivnicima jezičke reforme Vuka Karadžića.

U Budimu je 1801/3 (na podsticaj Dositeja Obradovića) objavio trotomno delo: "Fisika, prostim jezikom spisana za rod slaveno-serbskij". Autor je i prvog originalnog srpskog romana: "Aristid i Natalija" na tradicijama tzv. sentimentalnih romana 18. v. iako se začecima beletristike kod Srba, smatra prerada Marmontelovog "Velizarija" Pavla Julinca (1730-1785). Po uzoru na Volterov "Kandid" napisao je: "Kandor ili otkrivanje egipetskih tain", filozofsko poučno delo. Autor je i dela: "O vazdušnom kamenju i njihovom poreklu", navodno prvog te vrste uopšte. U Istočnom Sibiru, gde je 30. juna 1908. godine pao meteorit i izazvao ogromna razaranja, postoji brežuljak nazvan "Stojkovićevo brdo" po ovom naučniku.

1840 - Rođen je engleski pisac Tomas Hardi, slikar sela i provincijske varošice, koji je prvi u engleskoj literaturi stvorio tzv. pokrajinski roman i pripovetku. Dela: romani "Pod zelenim drvetom", "Daleko od razuzdane gomile", "Povratak urođenika", "Tesa od D'Arbervilovih", "Neznani Džud", zbirke pripovedaka "Priče iz Vaseksa", "Životne male ironije", "Plemenite gospe", "Promenjeni čovek", epska drama "Dinasti", više zbirki pesama.

1857 - Rođen je engleski kompozitor i violinista Edvard Vilijam Elgar, stvarao je u kasnoromantičarskom maniru. Dela: oratorijum "Gerontijusov san", koncertne uvertire "Cockaigne", "Na jugu", "Enigma varijacije", "Falstaf", dve simfonije, koncerti za violinu i violončelo.

1882 - Umro je italijanski revolucionar Đuzepe Garibaldi, vođa pokreta za ujedinjenje Italije. Pristupio je 1831. tajnom društvu "Mlada Italija" Đuzepa Macinija, a posle propasti ustanka u Savoji 1834. emigrirao je u Južnu Ameriku, gde se borio u Brazilu i Urugvaju. Vratio se u otadžbinu 1848. i učestvovao je u borbama protiv Austrije, 1849. u borbi za Rimsku republiku, posle čijeg pada je pošao u pomoć Veneciji sa 4.000 dobrovoljaca, ali su ga monarhisti uhapsili i oterali u progonstvo u kojem je ostao do 1854. Kada je 1859. izbio rat između Francuske i Pijemonta (Savoje) ponovo je okupio dobrovoljce. Izveo je 1860. legendarni pohod na Siciliju i sa hiljadu "crvenokošuljaša" zauzeo je ostrvo, a 7. septembra 1860. trijumfalno je ušao u Napulj (čime je svrgnuta lokalna dinastija Burbona i Napuljsko kraljevstvo je prestalo da postoji). Pokušao je 1862. i 1867. da oslobodi Rim papske vlasti, ali je oba puta uhapšen. Učestvovao je sa svojim dobrovoljcima 1870. na strani Francuza u Francusko-pruskom ratu. Kasnije se povukao iz politike, nezadovoljan razvojem događaja u Italiji posle ujedinjenja. Društvo Srpske slovesnosti, preteča Srpske kraljevske akademije (danas SANU) izabralo ga je za člana 1864.

1904 - Rođen je američki sportista i filmski glumac Džoni Vajsmiler, prvi čovek koji je preplivao 100 metara brže od minuta, tumač naslovne uloge u nizu filmova o Tarzanu. Osvojio je tri zlatne medalje na Olimpijskim igrama 1924. i dve 1928. Filmovi: "Tarzan u izgnanstvu", "Tarzanov povratak", "Tarzan i njegova družina", "Tarzan i njegov sin".

1922 - Rođen je Vivešvar Dut Saklani, čovek koji je zasadio stotine hiljada stabala. Rođen u Utarakandu, na severu Indije, Saklani je život posvetio svakodnevnom sađenju mladica, najčešće himalajskog hrasta i guave. Sam, nezavisno od ma kakvih institucija, svakodnevno je sadio mladice stabala, u prvo vreme čak i uz brojna negodovanja. Prva stabla posadio je kao dete da bi docnije to postala njegova glavna preokupacija. Sam je za sebe govorio da je posadio pet miliona mladica, ali nesumnjivo je pošumio stotine hektara. Godine 1986. dobio je nagradu za očuvanje okoline, docnije su usledila i druga priznanja pa i neka vrsta šire popularnosti.

1924 - Američki Kongres priznao je državljanstvo svim preostalim Indijancima, starosedeocima na teritoriji na kojoj su stvorene SAD.

1940 - Rođen je grčki kralj Kostantin II, poslednji monarh Grčke, koji je vladao od 1964. do 1967, kada je nekoliko meseci posle vojnog udara zbog sukoba s vojnom upravom primoran da napusti zemlju. U Grčkoj je vojni režim formalno ukinuo monarhiju 1973.

1946 - Italijani su se na referendumu izjasnili za republikansko uređenje, odbacivši monarhiju. Savojska dinastija je prethodno izgubila popularnost pošto je decenijama podržavala Musolinijev režim, a time i poraz Italije u ratu i, kao posledicu, gubitak kolonijalnog carstva.

1949 - Arapska bliskoistočna država Transjordanija promenila je ime u Hašemitska kraljevina Jordan.

1953 - Britanska kraljica Elizabeta II krunisana je u Vestminsterskoj katedrali u Londonu i to je bila prva takva ceremonija u istoriji koju je prenosila televizija.

1955 - Jugoslovenski i sovjetski lideri Josip Broz i Nikita Hruščov potpisali su Beogradsku deklaraciju kojom su normalizovani odnosi Jugoslavije i Sovjetskog Saveza, narušeni rezolucijom Informbiroa iz 1948. Dve zemlje su izrazile privrženost principima miroljubive koegzistencije i razvijanju svestrane saradnje na ravnopravnim osnovama.

1965 - U eksploziji mine u japanskom rudniku uglja blizu Fukuoke poginulo je 200 rudara.

1969 - U sudaru australijskog nosača aviona "Melburn" i američkog razarača "Frenk E. Evans" u Južnokineskom moru poginula su 74 američka mornara.

1974 - Krunisan je kralj Butana Đig Singi Vangčuk (18). Ovim činom on je postao najmlađi monarh u svetu.

1983 - Sovjetski Savez je sa satelita u orbiti Zemlje lansirao novu vasionsku sondu za istraživanje planete Venere.

1987 - Umro je španski gitarista Andres Segovija, najveći majstor tog instrumenta u 20. veku. Već sa sedam godina počeo je da priređuje koncerte širom sveta, izvanredno tumačeći dela klasičnih majstora, čime je gitaru uvrstio u koncertne instrumente ozbiljne muzike. Transkribovao je za gitaru niz kompozicija Johana Sebastijana Baha. Mnogi kompozitori posvetili su mu dela koja su komponovali za gitaru.

1993 - Na prvim slobodnim izborima u Burundiju izazivač Melhior Ndadaje pobedio je vojnog predsednika Pjera Bujoju, čime je u toj afričkoj zemlji prvi put šef države postao pripadnik većinskog plemena Hutu.

1994 - U Škotskoj se srušio britanski vojni helikopter, što nije preživeo niko od 29 osoba u njemu.

1995 - Protivvazdušna odbrana Vojske Republike Srpske oborila je u severozapadnoj Bosni američki lovac F-16, čiji se pilot Skot O'Grejdi spasao katapultiranjem.

1997 - Sud je prihvatio sve tačke optužnice protiv američkog ratnog veterana Timotija Mekveja, optuženog za podmetanje eksploziva 1995. u federalnu zgradu u Oklahoma Sitiju, kad je poginulo 168 osoba. Mekvej je 11 dana docnije osuđen na smrt.

1999 - U Japanu je, posle višedecenijske polemike, legalizovana upotreba sredstava za kontracepciju.

2001 - Kolumbijska vlada i pobunjenički pokret FARC potpisali su sporazum kojim je posle 37 godina građanskog rata u toj zemlji prvi put omogućena razmena zarobljenika.

2004 - MUP BJR Makedonije doneo je odluku o zabrani arhijerejima i sveštenstvu Srpske pravoslavne crkve da ulaze u tu zemlju, kao i da prelaze preko njene teritorije. Zvanično, odluka je doneta na zahtev kanonski nepriznate Makedonske crkve.

2006 - Preminuo je ruski vajar Vjačeslav Klikov. Narodni umetnik Rusije Klikov je autor čuvenih radova među kojima je spomenik maršalu Žukovu na Manježu u Moskvi, Ćirilu i Metodiju na Slovenskom trgu u ruskoj prestonici i Vasiliju Šukšinu u jednom altajskom selu. Klikov je jedan od inicijatora i organizatora Dana slovenske pismenosti i kulture, a bio je i predsednik Međunarodnog fonda slovenske pismenosti i kulture.

2007 - Brod koji je prelazio reku Helmand, u istoimenoj južnoj avganistanskoj provinciji, potonuo je i tom prilikom udavilo se 60 osoba.

2008 - Umro je američki muzičar Bo Didli, gitarista, jedan od pionira rokenrola. Autor niza nezaboravnih pesama, među kojima su "Say Man", "Shave and a Haircut", Uncle John", "Who Do You Love?". Bio je pionir električne gitare i bitno je uticao na pojedine velike muzičare poput Badi Holija, Rolingstounsa, grupe "Who", Brusa Springstina ili Elvisa Kostela. Godine 1999. dobio je nagradu "Gremi" za životno delo.

2008 - Umro je američki glumac režiser i producent Mel Ferer. Najpoznatiji je po ulogama u filmovima "Rat i mir", "Lili" i "Sunce se ponovo rađa". Režirao je i producirao filmove u kojima je glumila njegova supruga Odri Hepbern, kao što je triler "Sama u tami" iz 1967.

2014 - Španski kralj Huan Karlos najavio je abdikaciju, posle gotovo četiri decenije na tronu, u korist sina princa od Asturije, koji je na presto Španije stupio pod imenom Felipe VI.

Dogodilo se na današnji dan, 03.06.

Na današnji dan 1924. godine umro je češki pisac jevrejskog porekla Franc Kafka. Pošto za života gotovo i nije objavljivao svoje radove bio je do 1945. nepoznat. Glavninu spisa, uključujući pisma i "Dnevnike", izdao je njegov prijatelj Maks Brod, uprkos Kafkine izričite instrukcije da budu spaljeni. Njegovo delo, najvećim delom, je prikaz apsolutne nezaštićenosti pojedinca u savremenom društvu, u kom je čovek neretko suočen sa potpuno nevidljivim i neprepoznatljivim silama i motivima. Dela: romani "Proces", "Zamak", "Amerika", pripovetke "Presuda", "Preobražaj", "U kažnjeničkoj koloniji", "Seoski lekar", "Umetnik u gladovanju".



Danas je ponedeljak 3. jun, 155. dan 2024. godine.

1098 - Posle petomesečne opsade u Prvom krstaškom ratu, krstaši su zauzeli grad Antiohiju (danas Antakija na jugu Turske).

1657 - Umro je engleski lekar Vilijam Harvi, osnivač moderne fiziologije, koji je otkrio prirodu cirkulacije krvi i srca kao pumpe. Naučno tumačenje o radu srca i fiziologiji krvotoka ustanovio je eksperimentima na životinjama.

1808 - Rođen je američki državnik Džeferson Dejvis, predsednik Konfederacije Država Amerike (11 južnih država SAD) tokom građanskog rata od 1861. do 1865. Kao senator Misisipija od 1847. do 1851. i ministar rata od 1853. do 1857. podržavao je tradicionalni poredak (robovlasništvo) u južnim državama, kao i posebnost pojedinih država članica u odnosu na centralnu vlast SAD. Posle poraza Konfederacije u građanskom ratu uhapšen je, ali je 1867. pušten iz zatvora bez suđenja.

1875 - Umro je francuski kompozitor Žorž Bize, autor opere "Karmen", remek dela francuskog muzičkog realizma, jedan od najoriginalnijih i najsugestivnijih operskih kompozitora. Ostala dela: opera "Lovci bisera", scenska muzika za "Arlezijanku" Alfonsa Dodea, "Simfonija u C-duru".

1886 - Rođen je srpski socijalista i publicista Kosta Novaković, jedan od prvaka Srpske socijaldemokratske partije, koji je na osnivačkom kongresu Komunističke partije Jugoslavije 1919. izabran za člana Izvršnog odbora Centralnog partijskog veća. Između dva svetska rata uređivao je više partijskih listova, biran je u Centralni komitet i bio delegat KPJ na Četvrtom i Šestom kongresu Kominterne. Zbog revolucionarne delatnosti 1924. osuđen je na šest meseci, a 1926. na pet godina robije. Iz zatvora je pobegao 1927. i emigrirao u Sovjetski Savez, gde je 1937. uhapšen u staljinističkim čistkama i likvidiran, pretpostavlja se 1938.

1896 - U Moskvi je potpisan ugovor Rusije i Kine o nenapadanju u sledećih 15 godina, a Kina je odobrila Rusiji da koristi železnicu u severnoj Mandžuriji.

1899 - Umro je austrijski kompozitor, violinista i dirigent Johan Štraus Mlađi, tvorac bečke operete. Komponovao je i valcere, polke, mazurke, marševe. Sa svojim zabavnim orkestrom nastupao je širom sveta, uključujući Beograd. Štraus je pokazivao interesovanje za srpsku muzičku baštinu i po srpskim motivima je napisao operetu "Jabuka" čijim koncertnim izvođenjem je veliki kompozitor 1894. u Beču obeležio pola veka umetničkog rada. Dela: operete "Slepi miš", "Ciganin baron", "Noć u Veneciji", "Jabuka", valceri "Na lepom plavom Dunavu", "Priče iz bečke šume", "Bečka krv", "Beč, žene i pesme".

1906 - Rođena je francuska pevačica i igračica afroameričkog porekla Žozefina Beker, koja se u Drugom svetskom ratu uključila u pokret otpora protiv nemačkih nacista, za šta je odlikovana najvišim francuskim ordenima. Svetsku slavu stekla je posle 1925, kad je počela da nastupa u pariskim kabareima "Foli Beržer" i "Kazino d Pari". Pevala je šansone, obogativši te tipično francuske pesme elementima džeza. Kao istaknuti borac protiv rasizma, s čijom se neljudskošću suočila u ranoj mladosti, usvojila je mnoštvo siročadi, različitih rasa.

1917 - Proglašena je "nezavisnost" Albanije pod italijanskom zaštitom. Albanija je prethodno ustanovljena kao država nakon Balkanskih ratova, prvi put u istoriji, najviše pod uticajem Austro-Ugarske, da Srbiji ne bi bio dozvoljen izlaz na more.

1926 - Rođen je američki pisac Alen Ginzberg, jedan od duhovnih predvodnika "bit" generacije. Više puta je hapšen tokom antiratnih demonstracija. Njegova zbirka poezije "Urlik i druge pesme", objavljena 1956, smatra se najznačajnijim poetskim delom bit pokreta pedesetih godina 20. veka. Ostala dela: "Kadiš", "Prazno ogledalo", "Indijski dnevnici", "Sendviči stvarnosti", "Planetarne vesti", "Pad Amerike".

1937 - Vojvoda od Vindzora, bivši britanski kralj Edvard VIII, u Francuskoj se venčao sa, prethodno dva puta razvedenom, Amerikankom Volis Simpson, zbog koje je abdicirao u decembru 1936.

1940 - Okončana je evakuacija savezničkih snaga iz Francuske u Drugom svetskom ratu, koje nisu bile u stanju da se odupru nemačkim trupama. U operaciji nazvanoj "Dinamo", iz luke Denkerk brodovima je evakuisano više od 337.000 britanskih, francuskih i belgijskih vojnika.

1963 - Umro je rimski papa italijanskog porekla Jovan XXIII poglavar rimokatoličke crkve od 1958, vođa reformatorske crkvene struje. Sazvao je 1962. Drugi ekumenski koncil (sabor) kada su nagoveštene dalekosežne reforme unutar rimokatoličke crkve, koje su docnije i sprovedene.

1965 - Američki astronaut Edvard Vajt izašao je iz svemirskog broda "Džemini 4" koji je kružio oko Zemlje i tako postao prvi Amerikanac koji je "šetao" kosmosom, tri i po meseca posle ruskog kosmonauta Alekseja Leonova.

1968 - U Beogradu su se nemiri započeti prethodne večeri pretvorili u masovne studentske demonstracije, najveće u socijalističkoj Jugoslaviji od Drugog svetskog rata. Demonstracije na tragu velikih studentskih protesta održavanih tada širom Evrope, na ulicama Beograda rasturene su silom, a zatim su nastavljene unutar univerzitetskih zgrada, najviše na Filozofskom fakultetu (Kapetan Mišino zdanje). Sedmog dana protesta predsednik Josip Broz Tito obratio se javnosti podržavši, deklarativno, većinu studentskih zahteva, što je za posledicu imalo prestanak nemira. U narednom periodu nekolicina nastavnika Filozofskog fakulteta, koji su okarakterisani kao inspiratori, odstranjeni su iz nastave.

1973 - Sovjetski supersonični avion "Tupoljev 144" srušio se u blizini Pariza tokom pariske vazduhoplovne izložbe, usmrtivši svih šest članova posade i sedam francuskih seljaka.

1976 - Bivši predsednik Bolivije Huan Hose Tores pronađen je ubijen u Argentini.

1989 - Umro je iranski verski vođa ajatolah Ruholah Homeini, koji se 1979, posle zbacivanja šaha (cara) Mohameda Reze Pahlavija, vratio u Iran iz izbeglištva i preuzeo vlast. Uspostavio je neku vrstu teokratske autokratije. Proklamovao je ideju izvoza islamske revolucije, sto je dovelo do podrške raznim oružanim grupacijama širom sveta, pa i teroristima.

1995 - Ministri odbrane zemalja NATO doneli su odluku o stvaranju Snaga za brzo reagovanje u BiH.

1997 - Vođa Socijalističke partije Lionel Žospen postao je predsednik vlade Francuske posle ubedljive pobede levice na parlamentarnim izborima.

1998 - Prilikom izletanja sa koloseka putničkog voza u u blizini Esedea, 60 kilometara severoistočno od Hanovera, Nemačka, pošto je super-brzi voz Intersiti-ekspres (ICE) naleteo na automobil pri brzini od oko 200 kilometara na čas, poginula je 101 osoba, a oko stotinu je povređeno.

1999 - Predsednik Savezne Republike Jugoslavije Slobodan Milošević prihvatio je mirovni predlog koji su u Beograd doneli međunarodni posrednici Marti Ahtisari i Viktor Černomirdin. Odmah potom Skupština Srbije je na vanrednoj sednici usvojila Dokument za postizanje mira, odnosno plan SAD, Evropske unije i Rusije o dolasku međunarodnih snaga, pod mandatom Ujedinjenih nacija, na Kosovo i Metohiju. Prihvatanje ovog dokumenta bilo je preduslov da se prekine agresija NATO na SRJ.

1999 - Sazvano je zasedanje nove skupštine Nigerije, čime je posle više od 15 godina okončana vladavina vojnim dekretima u najmnogoljudnijoj afričkoj zemlji.

2005 - Umro je španski političar Jon Idigoras, osnivač i istorijski lider baskijske partije Heri Batasuna.

2006 - Poginulo je 28 osoba, a 68 je ranjeno u eksploziji automobila-bombe na glavnoj pijaci u Basri, na jugu Iraka.

2006 - Skupština Crne Gore usvojila je Odluku o proglašenju nezavisnosti Republike Crne Gore, prema kojoj je ona nezavisna država sa punim međunarodno pravnim subjektivitetom.

2009 - Organizacija američkih država (OAD) je na skupštini u Hondurasu jednoglasno ukinula suspenziju Kube iz 1962. posle 47 godina. Ovu regionalnu organizaciju sačinjavaju 34 države američkog kontinenta. Kuba je, međutim, više puta isticala da nema interesa da se vrati u organizaciju koja je instrument politike SAD.

2009 - Umrla je američka pevačica Koko Tejlor, poznata "kraljica bluza". Crnoputa pevačica, čiji je karakterističan reski glas inspirisao mnoge, poput Dženis Džoplin i Boni Rajat, rođena je u Memfisu kao Kora Volton. Njen prvi veliki hit "Wang Dang Doodle" iz 1967. prodat je u više od milion primeraka. Dobitnica je brojnih priznanja, među kojima je i jedan Gremi (1984).

2016 - Umro je Muhamed Ali, izvorno Kasijus Klej, bivši bokserski prvak sveta u teškoj kategoriji. Boksom se aktivno bavio tri decenije a karijeru je završio rekordnim skorom od 56 pobeda, od čega 37 nokauta i pet poraza. Bio je prvi kojem je uspelo da u tri navrata osvoji titulu šampiona sveta u teškoj kategoriji. Zbog odbijanja regrutacije tokom rata u Vijetnamu, oduzeta mu je titula i tri godine je bio onemogućen da se takmiči. Bio je poznati društveni aktivista i borac za prava Afroamerikanaca.

2017 - U terorističkom napadu u Londonu 11 osoba je poginulo a 48 je povređeno. Trojica napadača, motivisani islamskim ekstremizmom, naleteli su kombijem na prolaznike na Londonskom mostu, da bi napad nastavili hladnim oružjem.

- Danas je hrišćanski praznik Sveti car Konstantin i carica Jelena. Car Konstantin I Veliki, Milanskim ediktom 313. dopustio je hrišćanima slobodu ispovedanja vere. Presudno je pomogao Crkvi i na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325. u borbi protiv arijanizma. Grad Niš ovaj praznik obeležava kao gradsku slavu.

Dogodilo se na današnji dan, 04.06.

Danas je utorak, 4. jun, 156. dan 2024. godine.

1798 - Umro je italijanski avanturista Đakomo Đirolamo Kazanova, jedna od najslikovitijih ličnosti Evrope 18. veka, čije je ime postalo sinonim za latinskog ljubavnika. Tokom burnog života bio je učenik verske škole, sekretar kardinala, venecijanski pomorski oficir, opat, kockar, alhemičar, violinista, špijun, bibliotekar. Njegovi "Memoari" su dragocena slika evropskog društva epohe u kojoj je živeo.

1831 - Rođen je (Ripanj kod Beograda) Milan Milićević, srpski književnik, predsednik Srpske kraljevske akademije, istoričar, etnograf, folklorista, pedagog, prevodilac. Bio je član Srpske kraljevske akademije od njenog osnivanja i njen predsednik od 1896. do 1899. Po osnovnom obrazovanju bogoslov, decenijama je bio visoki činovnik Ministarstva prosvete, bibliotekar Narodne biblioteke i državni savetnik. Napisao je niz etnografsko-geografsko-istorijskih radova. Glavna dela: "Kneževina Srbija", "Kraljevina Srbija", "Knez Miloš u pričama", "Karađorđe u govoru i tvoru", "Pomenik znamenitih ljudi srpskog naroda novijega doba", "Život Srba seljaka", "Uspomene". Literarna dela: "Zimnje večeri", "Letnje večeri", "Međudnevnica".

1867 - Rođen je finski maršal i državnik Karl Gustav Emil fon Manerhajm, predsednik Finske od 1944. do 1946. Kao konjički oficir ruske vojske učestvovao je u Rusko-japanskom ratu i u Prvom svetskom ratu, od 1917. predvodio je kotrarevolucionarne snage u Finskoj i bio regent Finske 1918. i 1919. Tokom Drugog svetskog rata bio je vrhovni komandant finske armije. Odbrambena utvrđena linija prema Sovjetskom Savezu, izgrađena pre Drugog svetskog rata na Karelijskoj prevlaci prema njegovoj zamisli, nazvana je "Manerhajmova linija".

1878 - Velika Britanija je sa Turskom sklopila tajni sporazum protiv Rusije, na osnovu kojeg je Britanija okupirala Kipar, a zauzvrat se obavezala da pomogne Turcima u slučaju ruskog napada.

1884 - Rođen je srpski pisac Milutin Uskoković, autor u čijim su delima prisutni i romantizam i moderno shvatanje sveta. Završio je prava u Beogradu i doktorirao u Ženevi. Prilikom povlačenja srpske vojske tokom Prvog svetskog rata 1915. izvršio je samoubistvo. Pokušao je da stvori beogradski društveni roman, ulazeći u dramatične sudare ličnosti s gradskom sredinom, ali je više prikazivao unutrašnje dileme intelektualaca nego kompleksnu sliku vremena. Dela: romani "Došljaci", "Čedomir Ilić", zbirka pripovedaka "Kad ruže cvetaju", crtice "Pod životom", "Vitae fragmenta".

1911 - Rođen je Milovan Đilas, revolucionar, političar, publicista. Od 1937. do 1954. bio je član najužeg rukovodstva KPJ i jedan od najbližih saradnika Josipa Broza Tita, posle rata i predsednik Skupštine Jugoslavije. Odlukom Plenuma CK KPJ u januaru 1954. posle nekoliko tekstova objavljenih u mesečniku "Nova misao" i "Borbi" označen je kao "revizionista" i smenjen sa svih funkcija. Njegovo najpoznatije delo "Nova klasa", u duhu potreba propagandne mašinerije tzv hladnog rata, imalo je ogromne tiraže u zapadnim zemljama.

1916 - Kod Lvova (tada Lemberg) je u tokom Prvog svetskog rata počela ruska ofanziva protiv austrougarske armije, nazvana "Brusilovljeva ofanziva" prema komandantu Jugozapadnog fronta generalu Alekseju Brusilovu, koja je olakšala položaj saveznika na zapadnom frontu i u Italiji. Austrijanci su izgubili oko 250.000 vojnika i nisu se oporavili do kraja rata. Kad su Rusi stigli do Karpata, Rumunija je ušla u rat na strani sila Antante.

1920 - U dvorcu Trijanon kod Pariza sile Antante su posle Prvog svetskog rata potpisale mirovni ugovor s poraženom Mađarskom i oduzele joj neke teritorije koje su se u okvirima Austrougarske nalazile u sastavu Ugarske. Čehoslovačkoj su pripale Slovačka (Gornja Ugarska) i prikarpatska Ukrajina, Rumuniji Transilvanija (Erdelj) i istočni Banat kao i neke druge teritorije, a Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca - Slavonija, Srem, Hrvatska, Međumurje, Prekmurje, delovi Baranje, Banata i veći deo Bačke. Oko 3 miliona Mađara ostalo je van matične zemlje, najviše u Rumuniji (preko 2 miliona), a desetak miliona dotadasnjih građana Ugarske - nemađara, više se nije nalazilo pod mađarskom vlašću.

1939 - Umro je srpski književni istoričar i kritičar Pavle Popović, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Objavio je niz književno-istorijskih studija i više istorija književnosti. Dela: "Jugoslovenska književnost", "Pregled srpske književnosti", "Iz književnosti" (četiri knjige eseja i studija), "O Gorskom vijencu", "Srpska drama u XIX veku", "Francuski moralisti".

1941 - Nacistička Nemačka i takozvana Nezavisna Država Hrvatska su se na sastanku u Zagrebu tokom Drugog svetskog rata, dogovorile o iseljavanju u Srbiju oko 200.000 Srba, u duhu rasističke težnje da prekrštavanjem i prisilnim iseljavanjem Srba i fizičkom likvidacijom Srba od NDH bude stvorena, "rasno čista" Hrvatska.

1941 - Umro je bivši nemački car i pruski kralj Fridrih Vilhelm II Viktor Albert, promoter politike prodora na istok i izazivač niza vojno-diplomatskih kriza, uključujući objavu rata Srbiji 1914, čime je započeo Prvi svetski rat. Na presto Nemačkog carstva stupio je 1888, a 1918. je, posle poraza Nemačke, primoran da abdicira. Pobegao je u Holandiju, koja je odbila da ga izruči saveznicima radi suđenja za ratne zločine.

1942 - Počela je četvorodnevna bitka za pacifička ostrva Midvej, u kojoj su Amerikanci naneli prvi ozbiljan poraz Japancima u Drugom svetskom ratu.

1943 - Vojska je zbacila s vlasti predsednika Argentine Ramona Kastilja.

1944 - Osma britanska i Peta američka armija ušle su u Rim u Drugom svetskom ratu. Nemački komandant u Italiji feldmaršal Albert Keserling odustao je od odbrane Rima, ali savezničke armije nisu iskoristile trenutak da nastave napredovanje i zadaju odlučujući udarac nemačkim trupama.

1946 - General Huan Peron izabran je prvi put za predsednika Argentine.

1970 - Pacifička kraljevina Tonga, do tada britanski protektorat, postala je nezavisna država, ali je ostala članica Komonvelta.

1971 - Umro je mađarski filozof Đerđ Lukač, protagonista "zapadnog marksizma". U mladosti je u "nemarksističkom periodu" napisao "Istoriju razvoja moderne drame" i eseje "Duša i oblici". Član Komunističke partije Mađarske postao je 1918, a u vreme Sovjetske Republike Mađarske 1919. komesar za prosvetu. Iz tog perioda potiču ogledi sabrani pod naslovom "Istorija i klasna svest", koji su znatno uticali na obnovu marksističke misli u zapadnoj Evropi posle Drugog svetskog rata. Posle poraza mađarske revolucije emigrirao je u Austriju, a 1929. u Sovjetski Savez, gde je do 1931. radio u Institutu Marks-Engels. Do 1933. u Nemačkoj je predvodio književnu grupu pisaca komunista, posle čega je do 1945. ponovo bio u Moskvi, gde je napisao studiju "Mladi Hegel". Po povratku u otadžbinu bio je profesor Budimpeštanskog univerziteta, a 1956. ministar u vladi Imre Nađa, posle čijeg pada je lišen profesije, uklonjen iz Akademije nauka i interniran. Od 1957. do smrti 1971. povukao se iz javnog života. Ostala dela: "Teorija romana", "Razaranje uma", "Egzistencijalizam ili marksizam", "Estetika", "Ontologija društvenog bića".

1989 - Tjenanmen centralni trg Pekinga, na kojem su nedeljama ranije demonstrirale hiljade građana, zahtevajući političke promene, bio je u ranu zoru poporište vojno policijske akcije čime su skršeni protesti koji su se događali na tom mestu. Prema tadašnjim izveštajima zapadnih medija tokom akcije bilo je, po jednima stotine, po drugima hiljade žrtava. Kineske vlasti to su negirale. Dve decenije docnije obelodanjena diplomatska prepiska potvrdila je tvrdnje zvaničnog Pekinga.

1989 - Gasovod pored Tranšibirske pruge je eksplodirao i zapalio dva putnička voza, u kojima je poginulo 575 ljudi.

1993 - Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija proglasio je rezolucijom Sarajevo, Goražde, Tuzlu, Bihać, Srebrenicu i Žepu za zaštićene zone u Bosni i Hercegovini. Snage UN su ovlašćene da upotrebe silu radi njihove odbrane.

1996 - Evropska raketa "Arijana 5" eksplodirala je 40 sekundi posle lansiranja.

2000 - U zemljotresu na indonežanskom ostrvu Sumatra poginulo je više od 100 osoba.

2011 - Umro je Lorens Iglberger, istaknuti američki diplomata. Obavljao je niz važnih funkcija u američkoj diplomatiji, među kojima i dužnost državnog sekretara. Od 1977. do 1980, bio je ambasador SAD u Beogradu. Suprotstavljao se američkoj vojnoj intervenciji tokom jugoslovenskih ratova devedesetih, ali i invaziji Iraka 2006.

2012 - Preminuo je Ljubiša Rajić, skandinavist, profesor Filološkog fakulteta u Beogradu, vrhunski prevodilac.

2016 - Novoizabrani predsednik Filipina Rodrigo Duterte pozvao je građane da mu pomognu u borbi protiv kriminala, čak apelujući da građani posednici oružja fizičku uklanjaju dilere narkotika. Poziv je izrečen pred brojnim pristalicama, prilikom proslave izborne pobede. Ponudio je i velike nagrade onima koji uhvate trgovce drogom "žive ili mrtve".

Dogodilo se na današnji dan,05.06.

Danas je sreda, 5. jun, 157. dan 2024. godine.

1819 - Rođen je engleski astronom i matematičar Džon Kauč Adams, profesor Univerziteta u Kembridžu, koji je 1845, na osnovu nepravilnosti u kretanju Urana, prvi odredio putanju i približan položaj do tada nepoznate planete Neptun. Otkriće nije blagovremeno objavio, pa je slava za otkriće Neptuna 1846. pripala francuskom astronomu Irbenu Leverjeu.

1826 - Umro je nemački kompozitor Karl Marija Fridrih Ernst fon Veber, tvorac nemačke romantične opere. Komponovao je i orkestarske kompozicije, kamernu muziku, kantate, horsku muziku. Vodio je opere u Pragu i Drezdenu, a radio je i u Londonu, gde je umro. Dela: opere "Čarobni strelac", "Eurijante", "Ribecal" (nedovršena), "Silvana", "Abu Hasan", "Oberon", koncerti, "Koncertni komad za klavir i orkestar", klavirski "Poziv na igru", "Koncertino za klarinet i orkestar".

1827 - Turske snage su zauzele Akropolj i ušle u Atinu.

1873 - Pod pritiskom Britanaca, sultan Zanzibara Said bin Bargaš zatvorio je zanzibarsko tržište robova.

1878 - Rođen je meksički revolucionar Fransisko Pančo Vilja, koji je predvodio seljački pokret u Meksičkoj revoluciji od 1910. do 1917. Ubili su ga 1923. politički protivnici u mestu Idalgo del Paral u meksičkoj državi Čivava. Proglašen je 1966. za meksičkog nacionalnog junaka.

1883 - Rođen je engleski ekonomista Džon Majnard Kejnz, najznačajniji makroekonomista 20. veka. Zastupao je ekonomsku politiku državnog intervencionizma, odnosno odgovarajuće fiskalne i monetarne mere, uveren da tržišni mehanizam ne vodi punoj zaposlenosti. Delom "Opšta teorija zaposlenosti, kamate i novca" uzdrmao je tradicionalnu ekonomsku teoriju. Ostala dela: "Ekonomska posledica mira", "Rasprava o novcu", "Revizija mirovnog ugovora", "Traktat o novčanoj reformi", "Sredstva ka prosperitetu".

1898 - Rođen je španski pisac, muzičar i slikar Federiko Garsija Lorka, jedan od najvećih liričara 20. veka. Pisao je duboko samosvojnim jezikom po formi bliskom nadrealističkom maniru. Višestruko obdaren, bio je omiljen za života, a posle tragične smrti, pošto su ga streljali frankisti 1936. u Visnaru kod Granade, postao je najčitaniji svetski pesnik. Dela: zbirke pesama "Ciganski romansero", "Pesnik u Njujorku", "Knjiga pesama", "Pesme", "Tamaritski divan", poema "Kante Hondo", tužbalica "Plač za Ignasijom Sanćesom Mehijasom", drame "Leptirove čarolije", "Marijana Pineda", "Čudesna obućarka", "Don Kristobalovo malo pozorište", "Ljubav don Perlimplina", "Belise u njihovom vrtu", "Donja Rosita neudata", "Krvava svadba", "Jerma", "Dom Bernarda Albe".

1916 - Britanski feldmaršal irskog porekla Horejšo Herbert Kičiner, ministar vojske Velike Britanije u Prvom svetskom ratu, nestao je u moru, pošto je brod u kom se nalazio, naleteo na minu pored Orknijskih ostrva na severu Škotske. Kao komandant britanske vojske u Egiptu ugušio je 1898. sudanski ustanak. U Burskom ratu od 1899. do 1902. kao vrhovni komandant britanskih trupa bezobzirno je pustošio zauzetu teritoriju u Južnoj Africi, što je izazvalo talas kritika u svetu.

1928 - Rođen je engleski filmski i pozorišni režiser Toni Ričardson. Zaslužan je za nove tendencije u režiji u britanskom teatru. Kao filmski autor blizak je takozvanom "slobodnom filmu" početka šezdesetih 20. veka, čija su preokupacija bile socijalne teme. Uspešno je adaptirao za film književna dela. Filmovi: "Osvrni se u gnevu", "Zabavljač, "Svetilište", "Ukus meda", "Usamljenost trkača na duge staze", "Tom Džons" (Oskar), "Gospođica", "Mornar iz Gibraltara", "Juriš lake konjice, "Hamlet", "Ned Keli".

1941 - U Smederevu se dogodila strahovita eksplozija. U drevnu tvrđavu Despota Đurđa nemačke okupacione vlasti smestile su skladište oružja i municije bivše jugoslovenske vojske, koje je odletelo u vazduh u 14.14. Broj žrtava bio je ogroman, oko 5000 osoba. Pošto je bio pazarni dan u gradu se nalazilo mnoštvo sveta iz okoline a u stanici pored same tvrđave se u trenutku eksplozije nalazila kompozicija voza koja je potpuno razorena. Sam grad je strahovito stradao, od 2393 kuće tadašnjeg Smedereva samo 25 je ostalo neoštećeno. Nedićeva vlada obrazovala je Komisiju za obnovu koja je ogromnim naporima postupno obnovila grad, uz masovan rad dobrovoljaca iz cele Srbije. Do 1943. grad je obnovljen. Uzrok eksplozije nikada nije rasvetljen.

1945 - Opunomoćenici vlada Sovjetskog Saveza, SAD, Velike Britanije i Francuske potpisali su u Berlinu Deklaraciju o preuzimanju vrhovne komande nad poraženom Nemačkom u Drugom svetskom ratu i njenoj podeli na četiri okupacione zone. Istočni deo kontrolisala je sovjetska armija, jug i centralni deo SAD, deo središnje Nemacke i sever Britanci, a francuska vojska nadzirala je pojas uz Rajnu, Baden i Sar, i mali mostobran na desnoj obali Rajne prema Koblencu. Berlin je takođe podeljen na četiri dela kojima su upravljali saveznički generali, a na sličan način određene su okupacione zone i u Austriji i gradu Beču.

1947 - Državni sekretar SAD Džorž Maršal saopštio je plan o finansijskoj pomoći Evropi razorenoj u Drugom svetskom ratu. "Maršalovim planom" obuhvaćeno je 16 zemalja, a ukupna suma pomoći od 1948. do 1952. iznosila je 15 milijardi dolara, od čega najviše Velikoj Britaniji, Nemačkoj, Francuskoj, Italiji, Austriji i Turskoj. Plan je uz ekonomsku imao i političko-vojnu ulogu, i bio je jedan od bitnih elemenata NATO osnovanog 1949.

1954 - Umro je srpski inženjer ruskog porekla Vladimir Farmakovski, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka, prvi mašinski inženjer akademik kod nas. Objavio je više od 50 naučnih i stručnih radova, uglavnom iz oblasti železnica. Dela: "Prilog teoriji isticanja vode iz reakcionih turbina", "Promena stanja u cilindru parne mašine za vreme punjenja cilindra", "Raspored grejne površine lokomotivskog kotla na peć i cevi", "Prstenasti pregrejači pare lokomotivskih kotlova".

1965 - Stejt department je prvi put javno priznao da kopnene snage SAD učestvuju u borbama u Južnom Vijetnamu.

1967 - Počeo je Šestodnevni rat Izraela s arapskim zemljama u kojem su Egipat, Sirija i Jordan do nogu potučeni. Izrael je zauzeo ceo Jerusalim, zapadnu obalu Jordana, strateški važnu Golansku visoravan, pojas Gaze i čitavo Sinajsko poluostrvo sa obalom Sueckog kanala i bogatim nalazištima nafte.

1968 - Američkog senatora Roberta Kenedija, koji je sutradan podlegao povredama, u Los Anđelesu je hicima iz revolvera smrtno ranio Palestinac Sirhan Sirhan.

1972 - U Stokholmu je počela prva konferencija Ujedinjenih nacija posvećena problemima zaštite i unapređenja čovekove okoline. Na predlog jugoslovenske delegacije, 5. jun je proglašen Svetskim danom čovekove okoline.

1975 - Suecki kanal je ponovo otvoren za međunarodni saobraćaj.

1980 - Umro je italijanski političar Đorđo Amendola, član najužeg rukovodstva Komunističke partije Italije. Osuđen je 1932. na pet godina progonstva, koje je proveo u Tunisu uređujući jedan antifašistički list. S prvacima ostalih većih italijanskih partija potpisao je 1941. u Marselju antifašistički pakt koji je postao osnova Komiteta za nacionalno oslobođenje Italije u kojem je bio predstavnik komunista. Sa Alesandrom Pertinijem rukovodio je u Drugom svetskom ratu pokretom otpora. Jedan je od ideologa evrokomunizma i pobornik "istorijskog kompromisa" komunista i demokratskih snaga. Dela: "Demokratija u Mesođornu", "Radnička klasa i demokratski program".

1993 - U Liberiji je masakrirano 600 izbeglica, za šta su optužene vladine snage.

1995 - Sin nemačkog ratnog zločinca Adolfa Ajhmana izjavio je, prekinuvši ćutanje porodice, da je vešanje njegovog oca u Izraelu 1962. bilo opravdano, u svetlu patnji koje je izazvao kao neimar nacističkog genocida u Drugom svetskom ratu u kojem je ubijeno šest miliona Jevreja.

1999 - Minobacačkom vatrom sa teritorije Albanije na teritoriju Srbije ubijeno je petoro radnika Zdravstvenog centra u Prizrenu, jedna žena i četiri muškarca, čije je vozilo pogođeno nadomak sela Planeja gde su se uputili s ciljem pružanja hitne medicinske pomoći povređenima.

2000 - Predsednik Sjedinjenih Američkih Država Bil Klinton se kao prvi lider neke od značajnijih zapadnih zemalja obratio poslanicima ruske Državne dume (Skupštine).

2002 - Islamski terorista samoubica ubio je na severu Izraela najmanje 17 osoba, uključujući 13 izraelskih vojnika.

2003 - U poslednjem izveštaju Savetu bezbednosti Ujedinjenih nacija pre nego što se povukao s funkcije šefa tima svetske organizacije u Iraku, Hans Bliks je saopštio da nisu pronađeni dokazi da je Irak obnovio programe za proizvodnju oružja za masovno uništenje.

2004 - Umro je američki državnik Ronald Regan, predsednik SAD od 1981. do 1989, u mladosti filmski glumac. Kao 40. američki predsednik doprineo je okončanju ere tzv. hladnog rata.

2005 - Građani Švajcarske su na dva referenduma prihvatili pristupanje Šengenskom sporazumu, kojim su praktično ukinute granice među zemljama članicama Evropske unije i obezbeđen slobodan protok ljudi i robe. Tada je podržan i predlog zakona o "registrovanom partnerstvu" homoseksualnih parova.

2006 - Skupština Srbije konstatovala je da je Srbija, na osnovu Ustavne povelje, sledbenik Državne zajednice SCG i da prema tome nasleđuje njen međunarodno pravni subjektivitet.

2006 - Sa zgrade Skupštine Srbije skinuta je zastava državne zajednice SCG, pošto je prethodno Skupština usvojila odluku o preuzimanju nadležnosti te Državne zajednice. Na zgradi Skupštine Srbije ostale su dve heraldičke verzije zastave Srbije. Državna zastava, s grbom, koja se ističe na svim državnim institucijama i druga takozvana narodna zastava, bez grba.

2008 - Ustavni sud Turske odbio je da ukine zabranu nošenja islamskih marama na univerzitetu. Zakonske reforme koje je kroz skupštinu progurala islamistička "Partija pravde i razvoja" (AKP) - su neustavne - stav je Ustavnog suda Turske. Za takvu odluku suda glasalo je devet sudija dok je dvoje bilo protiv. Vladina odluka da dozvoli nošenje marama na univerzitetima doživljena je kao dokaz da AKP nastoji da u Turskoj ukine sekularnu državu.

2013 - Šest osoba je poginulo a 14 je povređeno pošto se srušila četvorospratna zgrada u Filadelfiji, SAD. Zgrada, ranije već predviđena za rušenje, nalazila su u užem centru, između finansijsko-poslovnog dela grada i železničke stanice.

2016 - Novak Đoković osvojio je Rolan Garos, što je sam opisao kao "verovatno najveći trenutak u karijeri". Ovom pobedom Đoković je ušao u istoriju tenisa pošto je ostvario niz od čak 28. uzastopnih pobeda.

2017 - Crna Gora je zvanično postala članica NATO pakta. 2017 - Katar se iznenada našao u svojevrsnoj diplomatskoj izolaciji pošto je više zemalja iz okruženja raskinulo diplomatske odnose. Bahrein, Saudijska Arabija, Ujedinjeni Arapski Emirati, kao i udaljenije - Egipat, Jemen, Libija, Maldivi saopštili su da povlače svoje diplomatske predstavnike iz Katara i da proteruju katarske diplomate sa svoje teritorije. Katar je optužen da podržava ekstremističke grupe iza kojih stoji Iran.

2022 - Patrijarh Srpske pravoslavne crkve Porfirije uručio je, u Sabornoj crkvi u Beogradu, arhiepiskopu Stefanu, tomos o priznanju autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve odnosno Ohridske arhiepiskopije.

Dogodilo se na današnji dan, 06.06.

Na današnji dan1799. godine rođen je ruski pisac Aleksandar Sergejevič Puškin, začetnik ruskog realizma, jedan od najvećih liričara svetske književnosti. Bio je inovator u pogledu jezika, stila i sadržaja. Poreklom iz stare, ali osiromašene plemićke porodice, pesnik buntovnog duha, često na udaru cenzora, zbog čega je bio prognan iz prestonice na jug Rusije. Umro je u 38. godini od rana zadobijenih u dvoboju s jednim francuskim avanturistom, čemu su prethodile brojne spletke visokih krugova ruskog društva. Dela: romani u stihovima "Evgenije Onjegin", "Grof Nulin", "Kućica u Kolomni", drame "Boris Godunov", "Rusalka", prozna dela "Pikova dama", "Kapetanova kći", "Egipatske noći", "Pripovetke pokojnog Ivana Petroviča Belkina", male tragedije u stihovima "Gozba za vreme kuge", "Vitez-tvrdica", "Kameni gost", "Mocart i Salijeri", poeme "Cigani", "Poltava", "Bronzani konjanik", "Gavrilijada", "Ruslan i Ljudmila", "Kavkaski zarobljenik", bajke u stihovima "Bajka o caru Saltanu", "Bajka o ribaru i ribici", "Bajka o popu i sluzi njegovom Baldi".




Danas je četvrtak, 6. jun, 158. dan 2024. godine.

1599 - Rođen je španski slikar Dijego Rodriges de Silva i Velaskes, jedan od najvećih u istoriji slikarstva, dvorski slikar španskog kralja Filipa IV. Dela poput "Predaje Brede", "Prelje", "Dvorske dame", portreta članova kraljevske porodice, dvorskih luda, ljudi iz naroda, svedočanstvo su njegove umetničke genijalnosti, ali i vremena i društva u kojem je živeo. Njegove slike odlikuje oštrina posmatranja, pronicljiva analiza, traganje za psihološkim tipovima, majstorstvo forme, izuzetna vrednost boje. Začetnik je ponovnog otkrivanja prirode u slikarstvu.

1606 - Rođen je francuski pisac Pjer Kornej, tvorac klasične francuske tragedije. Dela: tragedije "Sid", "Horacije", "Sina", "Poliekt", "Rodogin", "Nikomed", komedija "Lažljivac".

1654 - Švedska kraljica Kristina Augusta, koja je 1644. okončala rat s Danskom i 1648. pobedonosno Tridesetogodišnji rat, posle čega je Švedska postala velika sila a Baltičko more praktično "švedsko more" morala je da abdicira zbog naturanja nepopularnog rimokatolicizma.

1683 - U engleskom gradu Oksfordu otvoren je "Ešmolien", prvi javni muzej u svetu.

1799 - Rođen je ruski pisac Aleksandar Sergejevič Puškin, začetnik ruskog realizma, jedan od najvećih liričara svetske književnosti. Bio je inovator u pogledu jezika, stila i sadržaja. Poreklom iz stare, ali osiromašene plemićke porodice, pesnik buntovnog duha, često na udaru cenzora, zbog čega je bio prognan iz prestonice na jug Rusije. Umro je u 38. godini od rana zadobijenih u dvoboju s jednim francuskim avanturistom, čemu su prethodile brojne spletke visokih krugova ruskog društva. Dela: romani u stihovima "Evgenije Onjegin", "Grof Nulin", "Kućica u Kolomni", drame "Boris Godunov", "Rusalka", prozna dela "Pikova dama", "Kapetanova kći", "Egipatske noći", "Pripovetke pokojnog Ivana Petroviča Belkina", male tragedije u stihovima "Gozba za vreme kuge", "Vitez-tvrdica", "Kameni gost", "Mocart i Salijeri", poeme "Cigani", "Poltava", "Bronzani konjanik", "Gavrilijada", "Ruslan i Ljudmila", "Kavkaski zarobljenik", bajke u stihovima "Bajka o caru Saltanu", "Bajka o ribaru i ribici", "Bajka o popu i sluzi njegovom Baldi".

1861 - Umro je italijanski grof Kamilo Benso Kavur, zaslužan za oslobođenje Italije od Austrije i njeno ujedinjenje pod Savojskom dinastijom. U savezu s francuskim carem Napoleonom III 1859. ratovao je protiv Austrije koja je kao poražena tada izgubila Lombardiju. Istovremeno je pomagao italijanske rodoljube u srednjoj Italiji i akciju Đuzepea Garibaldija u južnoj Italiji, čime je doprineo da ti delovi zemlje, izuzimajući papsku državu koja je pripojena kasnije, budu prisajedinjeni italijanskoj kraljevini.

1868 - Rođen je engleski polarni istraživač, pomorski kapetan Robert Falkon Skot, šef ekspedicije koja je u januaru 1912. stigla na Južni pol, četiri sedmice posle norveškog istraživača Ruala Amundsena, koji je prvi izveo takav podvig. On i ostala četiri člana ekspedicije umrla su pri povratku i detalji tragičnog putovanja rekonstruisani su zahvaljujući njegovom dnevniku "Skotova poslednja ekspedicija". Izveštaj o prvoj britanskoj ekspediciji na Antartiku od 1901. do 1904. - tokom koje je otkrio Zemlju Edvarda VII - opisao je u knjizi "Putovanje brodom 'Diskaveri'".

1871 - Posle poraza Francuske u Francusko-pruskom ratu, Nemačka je anektirala Alzas i Lorenu (Lotaringiju).

1875 - Rođen je nemački pisac Tomas Man, predstavnik psihološkog romana, najznačajniji nemački prozni stvaralac u 20. veku, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1929. Posle dolaska nacista na vlast u Nemačkoj 1933. emigrirao je u Švajcarsku, a 1939. u SAD. Stvarao je pod uticajem Getea, Šopenhauera, Ničea i velikih ruskih pisaca 19. veka. Dela: romani "Budenbrokovi", "Čarobni breg", "Kraljevsko visočanstvo", "Lota u Vajmaru", "Doktor Faustus", "Ispovesti varalice Feliksa Krula", "Izabranik", tetralogija "Josif i njegova braća", pripovetke i novele "Smrt u Veneciji", "Tonio Kreger", "Mario i mađioničar", "Zamenjene glave", "Zakon", "Prevarena", eseji "Duhovno plemstvo", "Staro i novo", kulturno-filozofske i istorijske studije "Fridrih i velika koalicija", "Razmatranja jednog nepolitičara".

1901 - Rođen je indonežanski državnik Ahmed Sukarno, prvi predsednik Indonezije, pod čijim je rukovodstvom zemlja stekla nezavisnost, jedan od lidera Pokreta nesvrstanih. Osnovao je 1927. Nacionalnu partiju Indonezije. Kolonijalne holandske vlasti uhapsile su ga 1929. zbog nacionalističke politike i zabranile partiju, koju je nastavio da vodi 1931. po izlasku s robije. Ponovo je uhapšen 1933. i bio je interniran do japanske okupacije Indonezije (Holandske Istočne Indije) tokom Drugog svetskog rata 1942, posle čega je, u interesu nacionalnooslobodilačkog pokreta, bio lojalan japanskim vlastima. Postao je šef države posle proglašenja Indonežanske republike 1945. Holandija, koja je vojno intervenisala, nije priznala tu vladu i uhapsila ga je krajem 1948, a na vlast se vratio posle potpisivanja indonežansko-holandskog sporazuma u junu 1949. (kojim je i stvarno Indonezija postala nezavisna - osim Zapadnog Irijana koji je oslobođen šezdesetih). Doživotnim predsednikom proglašen je 1963. ali je lišen svih funkcija 1967, dve godine posle vojnog udara generala Suharta.

1903 - Rođen je jermenski kompozitor Aram Iljič Hačaturijan, autor blistave "Igre sabalja", čije je stvaralštvo zasnovano na jermenskoj narodnoj muzici. Njegovo delo krase bogata ritmika i raskošne instrumentalne boje. Dela: baleti "Gajane", "Spartak", koncerti za klavir, koncerti za violinu, simfonije, kamerna muzika.

1909 - Rođen je Isaija Berlin, britanski filozof, politikolog i istoričar ideja. Rođen je u Rigi, Letonija, tada carska Rusija, a u Britaniju je dospeo 1921. Berlinova dela svojevrsna su odbrana zapadnog liberalizma od raznih vidova totalitarizma. Posebno se bavio misliocima poput Đambatista Vika (1668-1774), Johana Gotfrida Herdera (1744-1803) ili Aleksandra Hercena (1812-1870). Osnov Berlinove filozofije je verovanje u moralni pluralizam odnosno uverenje da je sukob vrednosti sastavni deo ljudskih života. Najpoznatije delo: "Četiri ogleda o slobodi" (1958).

1944 - Iskrcavanjem savezničkih snaga u Normandiji, u najvećem pomorskom desantu u istoriji, otvoren je drugi front u Drugom svetskom ratu, u kojem je, do tada, najveći deo tereta borbe protiv nacističke Nemačke iznela sovjetska Rusija.

1946 - Umro je nemački pisac Gerhart Hauptman, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1912. Njegova lirika ima idealističku notu, a u dramama preovlađuje socijalna problematika najčešće na temu života malih ljudi njegove rodne Šlezije. Napisao je mnoštvo drama, eseja, aforizama, novela, putopisnih i autobiografskih knjiga. Dela: "Tkači", "Pred zoru", "Luda u Hristu Emanuel Kvint", "Dabrovo krzno", "Ifigenija u Delfima", "Zimska balada", "Crveni petao", "Agamemnonova smrt", "Elektra", ", "Prevoznik Henšel", "Usamljeni ljudi", "Svečanost mira", "Kolega Krampton", "Potopljeno zvono", "A Pipa igra", "Roza Bernd", "Pacovi", "Čuvar pruge Til".

1948 - Umro je franucuski hemičar i industrijalac Luj Limijer, pionir svetske kinematografije, koji je s bratom Ogistom napravio prvu filmsku kameru i osnovao u Lionu fabriku za izradu fotografskog materijala. Braća su izumela postupak snimanja u prirodnim bojama i u pariskoj kafani "Gran kafe" priredila 28. decembra 1895. prvu filmsku predstavu u svetu ("Ulazak voza u stanicu", "Radnici izlaze iz fabrike").

1956 - Rođen je švedski teniser Bjorn Borg, petostruki pobednik turnira u Vimbldonu, najprestižnijeg teniskog "grend slem" takmičenja.

1961 - Umro je švajcarski psihijatar Karl Gustav Jung. Posle odvajanja od Sigmunda Frojda, čiji je bio učenik, i odbacivanja njegovog koncepta "psihoanalize" počeo je s razradom sopstvenog sistema. Osnivač je "analitičke" ili "kompleksne" psihologije. Originalno je razradio koncepciju o psihološkim tipovima, teoriju o arhetipovima, o kolektivo-nesvesnom. Bio je neobično plodan i svestran autor, po mnogima jedan od najbitnijih umova dvadesetog veka, unekoliko i mistik. Dela: "Psihološki tipovi", "Psihologija i religija", "Simbolika duha", "Studija o arhetipovima", "Aion", "Alhemijske studije", "Mysterium coniunctionis","Simboli preobražaja".

1967 - Egipat je zatvorio Suecki kanal, dan posle izbijanja Šestodnevnog izraelsko-arapskog rata.

1968 - Umro je američki senator Robert Frensis Kenedi, na koga je dan ranije pucao palestinski terorista Sirhan Sirhan. Nepunih pet godina pre toga, takođe u atentatu, ubijen je Robertov stariji brat, predsednik SAD Džon Kenedi. Od 1951. radio je u Kriminalističkom uredu Ministarstva pravde, a 1954. postao je član Stalnog senatskog istražnog potkomiteta. Od 1961. do 1964. bio je ministar pravde, posle čega je u državi Njujork izabran za senatora.

1972 - U eksploziji u rudniku uglja u Rodeziji poginuo je 431 rudar.

1981 - U najtežoj nesreći u istoriji železnice poginulo je najmanje 800 ljudi pošto je sedam vagona pretrpanog putničkog voza iskliznulo iz šina i palo u reku Kosi u državi Bihar u Indiji.

1982 - Izrael je počeo invaziju Libana u nastojanju da iskoreni izvorišta palestinskog terorizma.

1984 - Prilikom intervencije indijske vojske protiv ekstremističkih Sika zabarikadiranih u kompleksu "Zlatnog hrama" u Amricaru, prema indijskim vojnim izvorima poginulo je najmanje 250 Sika i 47 vojnika. Pojedini mediji procenjivali su da je tada poginulo oko 1.000 ljudi.

1985 - Izrael je posle trogodišnje okupacije povukao glavninu snaga iz Libana, ali je zadržao granični pojas unutar te zemlje radi zaštite severnog Izraela od arapskih napada.

1994 - Prilikom pada kineskog aviona koji je leteo na unutrašnjoj liniji iz turističkog centra Sijan, poginulo je svih 160 putnika i članova posade, u najtežoj nesreći u vazdušnom saobraćaju u Kini.

1994 - U Kolumbiji je snežna lavina aktivirana zemljotresom zatrpala najmanje 100 ljudi.

1995 - U Južnoj Africi je ukinuta smrtna kazna.

2004 - Obeležena je 60. godišnjica iskrcavanja saveznika u Normandiji, a proslavi Dana D uz državnike zemalja antinacističke koalicije prvi put od završetka Drugog svetskog rata prisustvovao je i jedan nemački kancelar.

2005 - Umrla je američka glumica En Benkroft, koja je 1962. godine dobila "Oskara" za ulogu učiteljice slepe i gluve Helen Keler u filmu "Čudotvorka". Svetsku slavu glumica, međutim, nije stekla tim filmom snimljenim po istinitim događajima, već pet godina kasnije, ulogom gospođe Robinson, zavodnice verenika svoje kćerke u hit-filmu "Diplomac".

2006 - Umro je Bili Preston, američki muzičar afroameričkog porekla, poznat kao "peti Bitls" zbog saradnje na snimanju poslednjih albuma slavnih "Buba". Pijanista i kompozitor, Preston je sa Bitlsima sarađivao na snimanju albuma "Let It Be" i "Abbey Road". Autor je pesme "You are so beautiful", koja je u interpretaciji Džoa Kokera postala svetski hit. Nastupao je sa najvećim imenima svetske rok scene: Rolingstonsi, Erik Klepton, Bob Dilan, Areta Frenklin, Kvinsi Džons.

2012 - Dogodila su se poslednja dva u seriji jakih zemljotresa u Italiji, počev od 20. maja 2012. u oblasti Emilija-Romanja, pri čemu je ukupno stradalo 26 osoba i pričinjena je ogromna šteta. Poslednji, najslabiji zemljotres dogodio se 12 juna. 2013 - Umrla je Ester Vilijams, američka glumica i šampionka u plivanju. Svetsku slavu donela joj je uloga u mjuziklu "Bal na vodi". Bila je zvezda 1940-ih i 1950-ih i jedno od najpoznatijih imena Holivuda uopšte.

2018 - Sa kosmodroma Bajkonur, Kazahstan, poleteo je ruski svemirski brod "Sojuz MS-09", s troje astronauta iz Rusije, SAD i Evropske svemirske agencije (ESA). Potom su im se priključili i dvoje kolega iz NASA-e i jedan iz Roskosmosa. Program misije podrazumeva 250 eksperimenata iz oblasti biologije, nauke o Zemlji, antropologije, fizike, tehnologije.

Dogodilo se na današnji dan, 07.06.

Danas je petak, 7. jun, 160. dan 2024. godine.

1494 - Portugal i Španija potpisale su u Tordesiljasu sporazum o podeli novootkrivenih zemalja, prema kojem su teritorije istočno od 50. stepena geografske dužine pripale Portugalu a zapadno od te linije Španiji. Granicu je povukao inicijator sporazuma papa Aleksandar VI, da bi sprečio sukobe dve katoličke zemlje u novom svetu. Mlađe kolonijalne sile, Engleska (od početka 18. veka Ujedinjeno Kraljevstvo), Holandija, Francuska i druge nisu poštovale ovu teritorijalnu podelu.

1502 - Rođen je italijanski rimokatolički sveštenik Ugo Buonkompanjo, papa Grgur XIII od 1572. do 1585, koji je podsticao francuske rimokatolike na isključivost i blagoslovio pokolj Hugenota (francuskih Kalvinista) u Vartolomejskoj noći 1572. Podržavao je španskog kralja Filipa II, vatrenog pristalicu inkvizicije, u borbi protiv protestantske Engleske. Prema savetu astronoma 1582. reformisao je kalendar, nazvan Gregorijanski, pošto je stari kalendar - Julijanski, bitno astronomski odstupao od stvarnog stanja. Gregorijanski kalendar u prvo vreme su prihvatile samo rimokatoličke zemlje, vekovima docnije protestanske, a tek posle Prvog svetskog rata i pravoslavne zemlje. Neke pravoslavne crkve i danas koriste Julijanski kalendar, poput Srpske i Ruske crkve.

1523 - Posle pobede nad Dancima, Gustav Vasa proglašen je kraljem Švedske pod imenom Gustav I.

1848 - Rođen je francuski slikar i vajar Pol Gogen, čiji je umetnički pogled izgrađen na protivstavu impresionističkom shvatanju slikarstva. Njegov postupak karakterišu pojednostavljeni oblici, jaki kontrasti boja, ukidanje perspektive, a najčesća tema je egzotičan svet domorodaca tahićanskog ostrva Fatu-Iva, među kojima je i umro. Najznačajnije slike uradio je tokom dva boravka na Tahitiju, gde je pobegao od civilizacije - "Ćeretanje", "Dve devojke s Tahitija", "Materinstvo", "Beli konj", "Plemkinja".

1848 - Umro je ruski književni kritičar i filozof Visarion Grigorjevič Belinski, osnivač ruske realističke estetike. Formulisao je teorijsku osnovu novog pravca u ruskoj književnosti nazvanog "naturalna škola". Nastojeći da kritici stvori filozofsku osnovu, proučavao je nemačku filozofiju. Napisao je kritička tumačenja dela Puškina, Ljermontova, Gogolja a njegovo "Pismo Gogolju" obrazac je preciznosti i oštrine kritičke misli. Dela: "O ruskoj povesti i o povestima Gogolja", "Književne maštarije", "Junak naših dana", "Pesme M. Ljermontova", "Deoba poezije na rodove i vidove", "Reč o kritici", "Putovanja Čičikova ili Mrtve duše", "I.A.Krilov", "Dela Aleksandra Puškina".

1861 - U američkom gradu Nju Orleans izvedena je prva predstava striptiza u kojoj se jedna balerina svlačila uz oskudno osvetljenje.

1862 - SAD i Velika Britanija potpisale su sporazum o suzbijanju trgovine robljem.

1867 - Rođen je australijski pisac Henri Arčibald Loson. Živeo je i radio kao mornar. Pisao je uglavnom na socijalne teme. Dela: "Kratke priče u prozi i stihu", "Zemlja iz koje sam došao", "Deca prašume", "Kad sam bio kralj i druge priče", "Zvezda Australije".

1882 - Umro je srpski pisac Konstantin Pejčić. Medicinu je završio i doktorirao u Pešti. Bio je upravnik Tekelijanuma (zavoda za obrazovanje srpske dece u Pešti - zadužbine grofa Save Tekelije). Bio je aktivan u političkom i javnom životu Srba u Vojvodini i tadašnjoj Ugarskoj uopšte. Jedan je od prvih saradnika Letopisa Matice Srpske (časopis je osnovan pod imenom "Serbski letopis" - iz kruga njegovih saradnika je i nastala Matica srpska). Sarađivao je u "Serbskim novinama". Bio je izraziti sledbenik Dositeja Obradovića i propagator njegovih ideja. Izdavao je u Pančevu popularno-medicinski časopis "Domaći lekar". Dela: "Žitije Teodora Pavlovića", "Građa za istoriju srpskog pokreta u Ugarskoj".

1896 - Rođen je mađarski državnik Imre Nađ, šef vlade od 1953. do oktobra 1956, kad je u Mađarskoj izbila antikomunistička pobuna. Kao mobilisani austrougarski vojnik zarobljen je 1917. u Rusiji i potom je učestvovao u borbama za učvršćenje sovjetske vlasti. Komunista je postao 1918. i po povratku u Mađarsku 1921. borio se protiv izrazito reakcionarnog režima regenta Mikloša Hortija. Uhapšen je 1927. i emigrirao je 1928. u Austriju a 1930. u Sovjetski Savez. Krajem 1944. se vratio sa Crvenom armijom i kao predstavnik Komunističke partije Mađarske u Privremenoj vladi postao je ministar poljoprivrede. Od 1945. do 1947. bio je ministar unutrašnjih poslova, posle čega je do 1953. obavljao više funkcija. Bavio se i naučnim radom iz oblasti poljoprivrede i agrarne politike i bio je član Mađarske akademije nauka. Kad su sovjetske trupe skršile pobunu 1956. za koju je Moskva krivila Nađa, sklonio se u ambasadu Jugoslavije, ali je kasnije izručen, posle čega mu je na tajnom procesu izrečena smrtna kazna i 1958. je obešen.

1905 - Norveški Storting (Skupština) doneo je odluku o odvajanju Norveške od Švedske. Norveška je pripojena Švedskoj (u statusu samostalnog kraljevstva pod istom krunom) posle Napoleonovih ratova, kao naknada za gubitak Finske koja je tada prisajedinjena Rusiji, takođe kao posebno veliko vojvodstvo. Od 1397. do 1814. Norveška se nalazila pod danskom krunom.

1917 - Rođen je američki filmski glumac, pevač i zabavljač Dino Pol Kročeti, poznat kao Din Martin, koji je početnu slavu stekao u tandemu s komičarem Džerijem Luisom, s kojim je snimio 18 filmova. Igrao je i u mnogim vesternima i kriminalističkim filmovima. Filmovi: "Artisti i modeli", "Holivud ili propast", "Rio Bravo", "Četvoro za Teksas".

1920 - Rođen je francuski političar i publicista Žorž Marše, generalni sekretar Francuske Komunističke partije od 1972. do 1994. Osamdesetih godina 20. veka se, pod uticajem italijanskih komunističkih reformista, zvanično opredelio za politiku "evrokomunizma". Dela: "Šta je Francuska Komunistička partija?", "Demokratski izazov", "Politika Francuske Komunističke partije", "Govorimo otvoreno", "Odgovori", "Nada u sadašnjost".

1928 - Rođen je američki filmski režiser Džejms Ajvori, koji je tokom većeg dela karijere snimao u Indiji, ostavši veran tematici vezanoj za tu zemlju i posle prelaska u Evropu. Filmovi: "Kućevlasnik", "Šekspir-Valah", "Guru", "Divlji", "Kvartet", "Vrelina i prašina".

1935 - Umro je ruski biolog Ivan Vladimirovič Mičurin, koji se bavio poboljšanjem sorti voćaka, eksperimentišući s aklimatizacijom biljaka na hladne zime. Različitim postupcima, hibridizacijom, selekcijom i kalemljenjem, odgajio je niz otpornih sorti trešanja, kajsija, vinove loze i višanja.

1938 - Studenti Beogradskog univerziteta organizovali su akademiju posvećenu odbrani Čehoslovačke od Nemačke, pod parolom "Vernost za vernost". Prijavile su se hiljade dobrovoljaca, ali nikada nisu angažovani, a Čehoslovačku su saveznici prepustili nacističkoj Nemačkoj.

1939 - Kralj Džordž VI postao je prvi britanski monarh koji je stupio na tlo SAD, bivše kolonije Ujedinjenog Kraljevstva.

1940 - Nemačka je u Drugom svetskom ratu dovršila zaposedanje Norveške.

1942 - Posle niza ogorčenih bitaka, u Drugom svetskom ratu je počeo završni nemački napad na Krim radi zauzimanja Kerča i Sevastopolja. Sovjetske snage su pružile žestok otpor neprijatelju neuporedivo nadmoćnijem u tenkovima i avionima, ali su posle mesec dana delom uništene, a delom evakuisane s poluostrva. Sevastopolj je pao posle 250 dana herojske odbrane.

1942 - Okončana je četvorodnevna bitka za pacifička ostrva Midvej, u kojoj su Amerikanci naneli prvi ozbiljan poraz Japancima u Drugom svetskom ratu.

1942 - U Jajincima je streljan srpski slikar jevrejskog porekla Bora Baruh, zarobljen kao učesnik Partizanskog pokreta u Drugom svetskom ratu. Izlagao je u Parizu, Londonu i Beogradu. Na njegovim slikama preovlađuju pejzaži Pariza i Beograda, mora, zatim mrtva priroda, portreti, kompozicije. U poslednjim godinama života slikao je motive iz rata i logora.

1944 - Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije stigao je na ostrvo Vis. Posle neuspelog nemačkog vazdušnog desanta na Drvar 25. maja 1944, deo Vrhovnog štaba prebačen je sovjetskim avionom u Bari, a zatim britanskim ratnim brodom na Vis.

1948 - Predsednik Čehoslovačke Eduard Beneš podneo je ostavku, ne želeći da potpiše novi ustav prema kojem je zemlja postala komunisticka država.

1967 - Trećeg dana Šestodnevnog izraelsko-arapskog rata izraelske snage izbile su na Suecki kanal.

1970 - Umro je engleski pisac Edvard Morgan Forster, oštrouman posmatrač i analitičar, duhovit i ironičan. Živeo je u Italiji i Grčkoj i neka dela su tematski vezana za te zemlje. Dela: romani "Gde se anđeli plaše da kroče", "Soba sa izgledom", "Jedno putovanje u Indiju", "Najduže putovanje", priče "Nebeski omnibus", "Večni trenutak", studija "Vidovi romana".

1971 - Sovjetski vasionski brod "Sojuz II" spojio se u orbiti oko Zemlje sa svemirskom stanicom "Saljut".

1973 - Kancelar Zapadne Nemačke Vili Brant doputovao je u Izrael, kao prvi zapadnonemački lider koji je posetio jevrejsku državu.

1974 - U Ivanjici je puštena u rad prva zemaljska satelitska stanica u Jugoslaviji za međukontinentalne telefonske linije i TV programe. Stanica je potpuno razorena bombardovanjima iz vazduha u proleće 1999. tokom agresije NATO na Srbiju (SRJ).

1980 - Umro je američki pisac Henri Miler. Zabranjivana kao pornografska i opscena, njegova dela sadrže stranice vrhunske lepote i lucidne esejističke i filozofske digresije. Bavio se i slikarstvom. Dela: romani "Crno proleće", "Jarčeva obratnica", "Rakova obratnica", "Mirni dani u Klišiju", trilogija "Ružičasto raspeće" ("Pleksus", "Neksus", "Seksus"), putopis "Kolos iz Marusija", meditativno-kritička proza "Kosmološko oko", "Mudrost srca", "Nedelja posle rata", "Knjige mog života".

1981 - Izraelski avioni su razorili irački nuklearni reaktor "Osirak" blizu Bagdada.

1988 - U Bangladešu je usvajanjem ustavnog amandmana islam proglašen državnom religijom.

1990 - Predstavnički dom parlamenta SAD izglasao je zabranu prodaje računara i telekomunikacione opreme Sovjetskom Savezu dok Moskva ne otpočne pregovore o nezavisnosti Litvanije.

1995 - Predsednik Tajvana Li Teng Hui stigao je u Kaliforniju kao prvi šef te zemlje koji je stupio na tlo SAD. Ova poseta, mada zvanično samo privatnog karaktera, izazvala je oštru osudu zvaničnog Pekinga, pošto Kina Tajvan smatra integralnim delom svoje teritorije. Tajvan (Formoza) istorijski jeste sastavni deo Kine, mada je od kraja 19. veka bio japanska kolonija. Poražene snage kineskih nacionalista (antikomunista) nakon revolucije u Kini izbegle su na Tajvan 1949.

1996 - Vojna hunta Mjanmara (ranije Burma) donela je zakon kojim je ućutkala Nacionalnu ligu za demokratiju, glavnu opozicionu partiju pod vođstvom Aung San Su Ći, dobitnice Nobelove nagrade za mir.

1999 - U napadu avijacije NATO, sa sedam projektila je uništena farma ovaca u selu Podgorac kod Boljevca, na kojoj je ubijeno troje civila, među kojima dve žene, a u napadu na novosadsku rafineriju nafte, na koju je izbačeno više od 100 bombi, u obližnjem naselju "Šangaj" na kućom pragu je ubijen radnik "Novkabela" Milan Bajić. Avioni NATO napali su tog dana i ciljeve u Pančevu, Beogradu, Vrdniku, Rumi, Kraljevu, Jagodini, Ćupriji, Gornjem Milanovcu, Sjenici, Podujevu, Peći, Suvoj Reci, Prištini, Štrpcu, Kosovskoj Vitini, Gnjilanu, Dečanima, Prizrenu, Đakovici, Vučitrnu, Štimlju, Dragašu.

2004 - Sud u Ruandi osudio je bivšeg predsednika te afričke zemlje Pastera Bizimunua na 15 godina zatvora, pod optužbom da je stvorio naoružanu miliciju, proneverio državni novac i podsticao etnički motivisano nasilje.

2006 - Ubijen je lider Al Kaide u Iraku Abu Musab el Zarkavi u zajedničkoj akciji američke i iračke vojske u Bakubi, severno od Bagdada. Al Zarkavi je bio lider grupe "Tavid el džihad" (Versko ujedinjenje i sveti rat), ogranka "Al Kaide",i smatran je simbolom iračke pobune, glava mu je bila ucenjena na 25 miliona dolara.

2008 - Srpska teniserka Ana Ivanović pobedila je na Otvorenom prvenstvu Francuske u tenisu (Rolan Garos), pošto je u finalnom meču pobedila Ruskinju Dinaru Safinu sa 6:4, 6:3.

2008 - Umro je italijanski režiser Dino Rizi, jedan od velikana italijanske komedije. Postao je slavan pedesetih 20. veka serijom filmova "Hleb, ljubav i...". Jedan od njegovih poznatih filmova je "Miris žene" iz 1974. s Vitoriom Gasmanom u glavnoj ulozi. Na međunarodnom filmskom festivalu u Veneciji 2002. dobio je Zlatnog lava za životno delo.

2011 - Umro je Horhe Semprun, španski književnik, i bivši ministar kulture. Veći deo života proveo je, kao ubeđeni komunista, van rodne Španije. Dela: "Federiko Sančez vas pozdavlja", "Autobiografija Federika Sančeza", "Druga smrt Ramona Merkadera", "Dvadeset godina i jedan dan", "Pisanje i život". Pisao je scenarija za film, uključujući filmove Alena Renea i Koste Gravasa: "Rat je gotov", "Staviski", "Z", "Priznanje".

2017 - U dva paralelna teroristička napada u Teheranu, Iran, ubijene su 23 osobe, među njima 5 napadača, a 52 osobe su povređene. Napadnuta je skupština te zemlje kao i Homeinijev mauzolej. Takozvana Islamska država preuzela je odgovornost.

Dogodilo se na današnji dan, 08.06.

Danas je subota, 8. jun, 160. dan 2024. godine.

632 - Umro je osnivač islama Muhamed.

1695 - Umro je holandski astronom, matematičar i teorijski fizičar Kristijan Hajgens, koji je 1655. otkrio tajnu izgleda Saturnovog prstena posmatranog sa Zemlje i objasnio promene tog izgleda tokom heliocentričnog kretanja Saturna. Otkrio je i Saturnov satelit Titan i tačno odredio trajanje njegove revolucije. Zaključio je da su meridijani Zemlje eliptični, spljošteni na polovima, kao posledica rotacije planete. Pronašao je zakone sudara tela, postavio zakon centrifugalne sile, zasnovao undulacionu teoriju svetlosti, objasnio način prostiranja svetlosti ("Hajgensov princip"). Konstruisao je 1657. časovnik sa sekundarnim klatnom (Horologium oscillatorium)i uveo ga za merenje vremena pri astronomskim posmatranjima. U saradnji s bratom konstruisao je više astronomskih durbina velikih žižnih daljina.

1809 - Umro je engleski političar i pisac Tomas Pejn, otac američke nezavisnosti. Otišao je u Ameriku 1774. i u narednih desetak godina objavio je niz spisa, uključujući "Zdrav razum" i "Krizu", kojima je podsticao borbu američkih kolonista protiv britanske kolonijalne uprave. Po povratku u Englesku početkom devedesetih godina 18. veka objavio je delo "Prava čoveka", kao odgovor na osporavanje Francuske revolucije. Progonjen, sklonio se u Francusku i postao član Konventa (Skupština). Jedva je izbegao giljotinu pošto se usprotivio pogubljenju francuskog kralja Luja XVI. U SAD se vratio 1802, ali je postao nepopularan zbog opozicije prvom američkom predsedniku Džordžu Vašingtonu.

1810 - Rođen je nemački kompozitor i muzički pisac Robert Aleksander Šuman, jedan od najznačajnijih predstavnika romantizma. Istakao se kao liričar i autor klavirskih minijatura. Osnovao je časopis "Neue Zeitschrift fur Musik" u kojem se odlučno borio protiv konzervativizma u muzici. Njegovi koncerti su obrazac ranoromantičarske muzike, orkestarska muzika je produhovljena i ekspresivna, a solo pesme odlikuje jedinstvo tona i reči. Dela: simfonije, "Koncert u a-molu za klavir i orkestar", koncerti za klavir, koncerti za violončelo, ciklusi solo pesama "Pesnikova ljubav", "Ljubav i život žene", klavirske kompozicije "Karneval", "Simfonijske etide", "Dečje scene".

1814 - Rođen je engleski pisac Čarls Rid, čiji je obimni istorijski roman "Manastir i ognjište" nadahnut spisima i životom holandskog humaniste Erazma Roterdamskog. Napisao je više romana s "tezom", u kojima je podvrgao oštroj kritici engleski kazneni sistem i zloupotrebe u ludnicama. Ostala dela: romani "Nikad nije isuviše kasno", "U gotovu", "Grifit Gont".

1869 - Rođen je američki arhitekta Frenk Lojd Rajt, jedan od tvoraca moderne funkcionalne arhitekture. Prvi je u SAD upotrebio armirani beton i industrijski građevinski materijal i snažno je uticao na savremenu arhitekturu. Konstruisao je niz građevina, uključujući Gugenhajmov muzej u Njujorku i hotel "Imperijal" u Tokiju.

1871 - Austrougarski vladar Franc Jozef objavio je odluku o razvojačenju Vojne granice, što je konačno dovršeno 1873.

1876 - Umrla je francuska književnica Žorž Sand, preteča feminizma, autor sentimentalnih, socijalnih i seoskih romana i priča. Ostavila je obimnu prepisku kao i memoare. Dela: "Indijana", "Lelija", "Konsuelo", "Đavolja bara", "Nahoče Fransoa", "Mala Fadeta", "Ona i on", "Markiz d'Vimer", "Majstori trubači", "Povest mog života".

1883 - Francuska je uspostavila potpunu kontrolu nad Tunisom, njenim protektoratom od 1881.

1916 - Rođen je engleski biohemičar Frensis Henri Kompton Krik, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1962. Razjasnio je strukturu i oblik molekula dezoksiribonukleinskih kiselina i njihovu ulogu u prenošenju naslednih osobina.

1921 - Rođen je predsednik Indonezije Suharto. General Suharto, kojeg su simpatizeri nazvali "ocem razvoja", vodio je svoju zemlju 32 godine. Na političku scenu dospeo je 1965. vojnim udarom. Kao izraziti antikomunista, uživao je podršku SAD i uspeo je da obezbedi dug period privrednog uspona, ali i konsolidaciju mnogonacionalne Indonezije. S druge strane, optuživan je za brutalnost prema neistomišljenicima, kao i za korupciju i zloupotrebe. Svrgnut je s vlasti 21. maja 1998. u jeku velike ekonomske krize i masovnih protesta u Džakarti.

1929 - Margaret Bondfild je postavljena za ministra rada, postavši prva žena član vlade u britanskoj istoriji.

1937 - U Beogradu su održane antinemačke demonstracije prokomunističkih radnika i studenata povodom dolaska šefa nemačkediplomatije Konstantina fon Nojrata. Nojrat je tada posetio Mađarsku, Jugoslaviju i Bugarsku.

1940 - Nemačke krstarice "Šarnhorst" i "Gnajsenau" u Drugom svetskom ratu su u moru naspram severnih obala Norveške potopile britanski nosač aviona "Glorijus" i razarače "Ardent" i "Akasta", usmrtivši više od 1.500 ljudi.

1941 - Britanske snage i jedinice Slobodne Francuske izvršile su invaziju Sirije da bi sprečile osnivanje baza Sila osovine. U borbama s trupama francuskog višijevskog predsednika vlade generala Petena, iz stroja je izbačeno 4.600 Britanaca, ali je odbrana Sueckog kanala pomerena za oko 400 kilometara na sever.

1942 - Japanske podmornice su u Drugom svetskom ratu bombardovale najveći australijski grad Sidnej.

1943 - Umro je srpski matematičar Mihajlo Petrović, poznat kao Mika Alas, osnivač beogradske matematičke škole, profesor Univerziteta u Beogradu, član Srpske kraljevske akademije i niza inostranih akademija. Kao dečak naučio je ribarski zanat, koji je neobično voleo, i položio majstorski ispit ribarskog esnafa, otuda nadimak "Mika Alas". Napisao je više od 400 radova iz teorijske i primenjene matematike, matematičke fizike i hemije, mehanike, geometrije i opšte fenomenologije. Tvorac je matematičke fenomenologije, teorije matematičkih spektara koja je praktično primenjena u astronomskim, statističkim i drugim izračunavanjima i veoma je doprineo matematičkoj analizi, posebno teoriji diferencijalnih jednačina i teoriji funkcija. Dela: "Kvalitativna integracija diferencijalnih jednačina", "Elementi matematičke fenomenologije", "Fenomenološko preslikavanje", "Predavanja o matematičkim spektrima", putopisi "Kroz polarnu oblast", "U carstvu gusara", naučna publicistika "Jegulje".

1965 - Armija SAD u Južnom Vijetnamu ovlašćena je da preduzima ofanzivne operacije.

1972 - Fotograf agencije "Asošijeted Pres" Nik Ut, u selu Trang Bang, zasutom američkim napalm bombama, snimio je vijetnamsku devojčicu koja zahvaćena plamenom trči raširenih ruku. Potresna fotografija devetogodišnje Fan Ti Kim Fuk, obišla je svet i postala jedan od simbola užasa rata u Vijetnamu. Njen autor nagrađen je Pulicerovom nagradom.

1973 - Francisko Franko predao je položaj predsednika vlade Španije admiralu Luisu Kareru Blanku, zadržavši funkciju šefa države. Karero Blanko, za kojeg se verovalo da će biti Frankov naslednik, ubrzo je stradao u spektakularnom atentatu koji je izvela ETA.

1986 - Uprkos medijskih podsećanja da je bio nacistički oficir, koji se isticao, tokom Drugog svetskog rata u okupiranoj Jugoslaviji i Grčkoj, bivši generalni sekretar UN Kurt Valdhajm izabran je za predsednika Austrije.

1991 - Zvanično je saopšteno da je u Zalivskom ratu poginulo 100.000 Iračana i 203 vojnika međunarodnih snaga, od kojih 144 Amerikanca.

1993 - Bežeći pred velikom muslimanskom ofanzivom na području Travnika, oko 8.000 Hrvata, ogromnom većinom civila, našlo je utočište na planini Vlašić, koja se nalazila pod kontrolom Srba.

1993 - U svom pariskom stanu ubijen je Rene Buske, šef francuske policije tokom nacističke okupacije zemlje u Drugom svetskom ratu.

1995 - Američki marinci evakuisali su kapetana Skota O'Grejdija, pilota aviona F-16, kojeg je šest dana ranije u severozapadnoj Bosni oborila protivvazdušna odbrana Vojske Republike Srpske.

1998 - Umro je nigerijski general Sani Abača, čime je posle više od četiri godine okončana njegova vladavina, a vlast je preuzeo deveti vojni upravljač u istoriji najmnogoljudnije afričke zemlje general Abdulsalam Abubakar.

2003 - Poljaci su ogromnom većinom na referendumu glasali za priključenje zemlje Evropskoj uniji.

2006 - U Ujedinjenim nacijama, u Njujorku, podignuta je zastava Srbije. U prisustvu predsednika Srbije Borisa Tadića, zastava Državne zajednice SCG zamenjena je državnom zastavom Republike Srbije, čime je ozvaničen kontinuitet članstva Srbije u Svetskoj organizaciji.

2008 - Umro je Šaban Bajramović, romski muzičar iz Niša, svetskog ugleda. Autor je više od 350 originalnih pesama i izvršio je veliki uticaj na savremenu "World music".

2008 - Umro je srpski književnik Moma Dimić. Rođen je u Beogradu, gde je diplomirao filozofiju na Filozofskom fakultetu. Imao samo 22 godine kada je napisao roman o Tolu Manojloviću, koji je doživeo stotine izvođenja pa i TV adaptaciju. Autor je scenarija za film "Kako sam sistematski uništen od idiota". Objavio je oko 40 knjiga, a sa švedskogje preveo desetak naslova. Prevodio je i sa engleskog. Bio je dugogodišnji umetnički direktor Beogradskih međunarodnih susreta pisaca.

2012 - Vuk Jeremić, dugogodišnji ministar spoljnih poslova Srbije, izabran je za predsednika Generalne skupštine UN. Od 193 zemlje članice UN, za Jeremića je na Ist riveru glasalo 99, dok je njegovog protivkandidata, litvanskog ambasadora u UN Dalijusa Čekulisa, podržalo 85 zemalja. Mandat predsedavanja Generalnom skupštinom UN traje godinu dana, počev od septembra.

2014 - Na aerodromu u Karačiju, Pakistan, dogodio se teroristički napad u kojem je poginulo 26 osoba, među kojima i 10 napadača kao i četiri radnika aerodroma. Grupa lokalnih talibanskih ekstremista izvršila je napad kao odmazdu zbog smrti njihovog lidera Hakimulaha Mehsuda koji je ubijen u napadu američke bespilotne letelice novembra 2013. godine.

Dogodilo se na današnji dan, 09.06.

Na današnji dan 1934. godine rođen je Paja Patak, jedan od najpoznatijih i najpopularnijih crtanih likova Volta Diznija. Paja Patak prvi put se pojavio 09.06.1934. u kratkometražnom filmu serije "Silly Symphonies", da bi tri godine potom postao junak crtanih filmova u punom smislu. Dizni je simpatičnog bundžiju Paju Patka stvorio kao protivtežu Mikiju Mausu, liku bez mane. Paja Patak je brzo dobio na popularnosti i postao čak i veća zvezda od samog Mikija Mausa.


Danas je nedelja, 9. jun, 161. dan 2024. Do kraja godine ima 205 dana.

68. godine nove ere rimski car Neron (Klaudije Cezar Avgust Germanik) jedan od najkontroverznijih vladara u istoriji Rimskog carstva, ubio se, prestravljen pobunom pretorijanske garde i erupcijom nezadovoljstva. Na presto ga je 54. dovela majka Julija Agripina Mlađa, koja je prethodno otrovala cara Klaudija, čija je bila četvrta žena. Sužavao je ovlašćenja Senata i vladao brutalno, uklonivši niz uglednih Rimljana, kojima je konfiskovao imovinu. Pogubio je čak i majku i vaspitača, filozofa Seneku. Bolesno ambiciozan, podražavajući Aleksandra Velikog, vodio je skupe ratove i uzalud pokušavao da osvoji Jermeniju, severnu obalu Crnog mora i Etiopiju. Trošio je ogromna sredstva na cirkuske igre (što je bio način za zabavu svetine u Rimu). Uobražavajući da je veliki umetnik, pojavljivao se u pozorištu i cirkuskoj areni kao glumac, pevač, svirač (što je bio skandal pošto su to bila robovska zanimanja) i učesnik u trci dvokolica. Povećanjem poreza izazvao je niz ustanaka u Britaniji, Španiji, Galiji i Judeji. Nezadovoljstvo, pojačano posle požara koji je 64. uništio veliki deo Rima, glasine da je zapalio prestonicu, kako bi izgradio novi Rim, i učestale pobune u vojsci, na kraju su ga koštale i vlasti i glave.

1661- Rođen je ruski car Fjodor III Aleksejevič Romanov, kojeg je posle smrti 1682. na prestolu nasledio polubrat Petar Veliki. Car je postao 1676, ali maloletan i bolešljiv, nije bio u stanju da samostalno vlada, pa su zemljom praktično upravljali njegovi ujaci, boljari Miloslavski. Tokom njegove vladavine Rusija je učvrstila vlast na ogromnim novoosvojenim teritorijama u Povoložju, Sibiru i Istočnoj Ukrajini i omogućen je opšti napredak privrede.

1672- Rođen je ruski car Petar I Aleksejevič Romanov, poznat kao Petar Veliki. Učinio je rusku državu svetskom silom prvog reda. Proglašen je carem kao dete 1682. a vlast je preuzeo 1689. uklonivši regenta, polusestru Sofiju. Zapadnu Evropu je proputovao 1697. i 1698. Sproveo je dalekosežne reforme, izvodeći Rusiju iz zaostalosti. Umesto stare vojske - strelaca, čiju je pobunu ugušio, uveo je modernu stajaću vojsku. Izgradio je snažnu flotu, osnovao Akademiju nauka, pokrenuo prve novine, reformisao kalendar, pomagao razvoj privrede otvarajući rudnike i manufakture. Reorganizovao je državnu upravu i uveo je novu admistrativnu podelu Rusije na gubernije. Bio je uspešan ratni zapovednik, dva puta je s uspehom ratovao protiv Turske, porazio je Švedsku koja je tada važila za vojnu silu prvog reda. Mirom u Ništadu 1721. osigurao je izlaz Rusije na Baltičko more, gde je na obali Ingermanlanda, na ušću Neve 1703. podigao novu prestonicu Sankt Peterburg (Srbi su taj grad tradicionalno nazivali Petrograd). Pobedom nad Persijom obezbedio je izlaz na zapadne i južne obale Kaspijskog mora.

1781- Rođen je engleski inženjer i pronalazač Džordž Stivenson "otac železnice", koji je 1814. konstruisao prvu upotrebljivu parnu lokomotivu. Projektovao je 1825. prvu javnu železničku prugu Stokton-Darlington i uveo čelične šine umesto drvenih, a 1829. izgradio i prugu Liverpul-Mančester, na kojoj je njegova lokomotiva "Rokit" postigla tada rekordnu brzinu od 56 kilometara na čas. U Njukastlu je 1823. osnovao prvu fabriku lokomotiva.

1815- Završen je Bečki kongres, koji je zasedao od septembra 1814., kad su ga sazvale velike sile posle prvog pada francuskog cara Napoleona I. Predstavnici malih zemalja pozvani su samo da potpišu "Završni akt", diktat "Komisije četvorice" - Rusije, Britanije, Austrije i Pruske. Britaniji su pripali prekomorski posedi osvojeni u ratu s Napoleonom - Malta i Jonska ostrva u Evropi, kao i Cejlon u Aziji, Gvajana u Južnoj Americi, Kepland u Africi. Rusiji je priznato prisajedinjenje Finske i Besarabije, a dobila je i najveći deo Velikog Varšavskog vojvodstva (Poljska). Austrija se odrekla Belgije (Austrijska Nizozemska), ali je pripojila Veneciju sa svim njenim posedima i Dubrovnik (Napoleon je Dubrovačku republiku ukinuo 1808.), kao i Lombardiju u Sev. Italiji. Pruska je dobila delove Saksonije, Prednju Pomeraniju, Poznanj, Dancig (sadašnji Gdanjsk) i posede na Rajni. Francuska je svedena na granice pre revolucije, a 360 nemačkih državica prekrojeno je u 35 monarhija i četiri slobodna grada, čime je osnovan Nemački Savez. Švedska i Norveška (do Napoleona danska krunska zemlja) spojene su u jednu državu, današnja Belgija, Holandija i Luksemburg u Kraljevinu Nizozemsku, a Švajcarskoj je garantovan neutralni status. Srpski izaslanik prota Mateja Nenadović pokušao je da zainteresuje Bečki kongres za srpsko pitanje posle sloma Prvog srpskog ustanka, ali nije uspeo, jer su velike sile smatrale Tursku legitimnim posednikom Balkana, a Srbe buntovnicima.

1870- Umro je engleski pisac Čarls Džon Hafem Dikens, osnivač socijalnog romana, tipičan predstavnik realizma. Prikazivao je srednje i niže građanstvo i izneo je na videlo strahovitu nepravičnost viktorijanskog društva, čime je uzburkao javno mnjenje, a parlament nagnao da sprovede izvesne socijalne reforme. Tegobno lično iskustvo je stekao kada je zbog porodičnih dugova, kao dečak, bio prinuđen da radi u fabrici za proizvodnju paste za obuću. Napisao je dvadesetak dela, uglavnom romana. Dela: romani "Dejvid Koperfild", "Oliver Tvist", "Pikvikov klub", "Mala Dorit", "Nikolas Niklbi", "Velika očekivanja", "Stara prodavnica retkosti", "Sumorna kuća", "Martin Čazlvit", pripovetke "Tri duha", "Cvrčak na ognjištu", "Bitka života".

1874- Umro je indijanski vojskovođa Kočiz, poglavica apačkog plemena Čirikahua, koji je predvodio otpor Indijanaca belim naseljenicima i američkoj vojsci na jugozapadu SAD.

1892- Rođen je američki kompozitor Kol Porter, autor popularnih šlagera, muzičkih komedija i brodvejskih mjuzikla koji su preneti i na film. Pisao je i filmsku muziku, a jedno od njegovih najboljih dela muzička je verzija "Ukroćene goropadi" Vilijama Šekspira.

1898- Sporazumom Londona i Pekinga, Kina je Velikoj Britaniji ustupila Hongkong (britanski naziv bio je Viktorija) na 99 godina.

1914- U Beogradu je svečano otkriven spomenik srpskom prosvetitelju Dositeju Obradoviću, rad vajara Rudolfa Valdeca. Priloge za spomenik prikupljala je Srpska književna zadruga, a znatno su pomogli i Vlada Kraljevine Srbije i Beogradska opština. Spomenik je postavljen na ulaz u Kalemegdan, a posle Prvog svetskog rata prenet je u park na Studentskom trgu, gde je i sada.

1916- Rođen je Robert Maknamara, arhitekta vijetnamskog rata. Maknamara je više nego bilo ko drugi, kao državni sekretar za odbranu, izuzev možda predsednika SAD Lindona Džonsona, bio simbol američke intervencije u Vijetnamu, pojedini kritičari su taj rat čak nazivali "Maknamarinim ratom". Docnije je izvesno vreme bio predsednik Svetske banke.

1917- Rođen je Erik Hobsbaum, istoričar i istaknuti mislilac. Rođen u Aleksandriji kao sin Britanca i Bečlijke, školovao se u Beču. Živeo je u Nemačkoj a zatim je emigrirao u Britaniju. Predavao je u londonskom Birkbek koledžu, a kao gostujući profesor širom sveta. Najpoznatiji je po višestruko nagrađivanoj knjizi "Vreme ekstrema" prevedenoj na čak 40 jezika, čija je tema istorija 20.veka. Svetsku slavu stekao je trotomnom istorijom 19. veka: "The Age of Revolution: Europe 1789-1848", "The Age of Capital: 1848-1875" i "The Age of Empire: 1875-1914". Kao zaljubljenik u džez, pored svega drugog, redovno je pisao džez kritike za časopis "Nju Stejtsmen", pod pseudonimom.

1923- U profašističkom prevratu oborena je vlada vođe Zemljoradničkog narodnog saveza Bugarske Aleksandra Stamboliskog. Zbog agrarne i poreske reforme, nacionalizacije nekih banaka i nastojanja da menja unutrašnju i spoljnu politiku dinastije Koburg, zalažući se za prijateljstvo s Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca, tokom trogodišnje vladavine stekao je znatnu popularnost. Nekoliko dana posle prevrata, Stamboliski i njegovi saradnici su ubijeni na izuzetno brutalan način.

1928- Medicinski glasnik Britanske kraljevske akademije objavio je da je mikrobiolog Aleksandar Fleming pronašao prvi antibiotik penicilin, izolovan iz gljive Penicilium notatum, koji može uspešno da uništava bakterije. Do Drugog svetskog rata otkriće je bilo neiskorišćeno, kad su se za njega zainteresovali australijski lekar Hauard Flori i britanski fiziolog i biohemičar Ernst Čejn i ubrzo je počela masovna upotreba penicilina u suzbijanju infekcija. Fleming, Flori i Čejn su 1954. podelili Nobelovu nagradu za medicinu.

1945- Predsedništvo AVNOJ-a donelo je Zakon o konfiskaciji imovine i izvršenju konfiskacije, na osnovu kojeg je država preuzela svu imovinu Trećeg rajha, imovinu Nemaca koji su u Drugom svetskom ratu sarađivali s neprijateljem i imovinu ratnih zločinaca i saradnika okupatora. Zakon je bio pravna osnova za promenu imovinske strukture u Jugoslaviji, a pod odrednicu "saradnja sa okupatorom" stavljani su neretko i građani kojima je trebalo nešto oduzeti.

1945- Jugoslavija je sa Britanijom i SAD postigla sporazum kojim je Slobodna zona Trsta podeljena na dve zone - "A" i "B". Prva je potpala pod savezničku, druga pod jugoslovensku vojnu upravu.

1967- Egipatski predsednik Gamal Abdel Naser je, dan pre okončanja Šestodnevnog izraelsko-arapskog rata podneo ostavku zbog ponižavajućeg ratnog poraza Egipta, ali su docnije, na referendumu, Egipćani glasali da on ostane šef države.

1991- Amerikanci su počeli evakuaciju vazduhoplovne baze na Filipinima, koja je bila ugrožena silovitom erupcijom vulkana na obližnjoj planini Pinatubo, koji je mirovao 600 godina. Samo zahvaljujući blagovremenom upozorenju, broj poginulih Filipinaca nije bio veći od stotinak, ali je četvrt miliona ljudi ostalo bez krova nad glavom.

1998- Poslednji američki astronaut napustio je "Mir", čime je okončana rusko-američka saradnja na toj ruskoj kosmičkoj stanici.

1999- Štab civilne zaštite teritorijalne uprave Niš saopštio je da je tokom NATO agresije u Nišu i okolini tog grada, pri čemu su korišćene i zabranjene kasetne bombe, ubijeno 35 i ranjeno više od 500 civila, a da je civilnim objektima, uključujući porodične kuće, fabrike, saobraćajnice, školske i zdravstvene ustanove, nanesena materijalna šteta od oko 1,5 milijardi dolara.

1999 - Generali VJ Svetozar Marjanović i Obrad Stevanović i general Majk Džekson potpisali su, u Kumanovu, Vojno-tehnički sporazum kojim je određen rok od 11 dana za povlačenje snaga VJ i policije Srbije sa Kosova i Metohije, umesto kojih su u južnu srpsku pokrajinu došle jedinice Kfora, većinom iz zemalja NATO. Narednog dana agresija NATO na Srbiju (SRJ) je prekinuta i usvojena je rezolucije 1244 Saveta bezbednosti UN.

2008- Srpska teniserka Ana Ivanović je sa 4.222 poena, nakon pobedne na Otvorenom prvenstvu Francuske u Rolan Garosu, i zvanično dospela na prvo mesto na listi najboljih igračica sveta (WTA)

2012 - Preminuo je Toma Jovanović, srpski pozorišni, televizijski i filmski glumac. Pozorišnu karijeru započeo je u rodnom Valjevu 1950, u Gradskom narodnom pozorištu. Glumačku karijeru nastavio je u Narodnom pozorištu u Nišu, zatim Mostaru, da bi decenijama potom bio član Srpskog Narodnog pozorišta u Novom Sadu. Verovatno najveću popularnost stekao je ulogom Maneta u predstavi Zona Zamfirova koju je odigrao 786 puta. Nagrađivan je između ostalog nagradom Bosne i Hercegovine, za ulogu Don Žuana u Narodnom pozorištu Mostara, kao i Udruženja dramskih umetnika Srbije 1980, i na Susretima Vojvođanskih pozorišta. Autor je autobiografskog romana "Adam".

2022 - U Vašingtonu, SAD, otvoren je Muzej žrtava komunizma. Smešten na reprezentativnom prostoru Kapitol hila, posvećen, kako je istaknuto, svim žrtvama komunističkih režima, nastao je zalaganjem američkog diplomate Endrjua Bremberga i Fondacije za gradnju spomenika žrtvama komunizma.

Dogodilo se na današnji dan, 10.06.

Na današnji dan 1868. godine prilikom šetnje Košutnjakom (koji je tada bio privatno lovište Obrenovića) ubijen je srpski knez Mihailo Obrenović. Na prestolu Srbije bio je od 1839. do 1842. i od 1860. do smrti. Zbog bune koju je 1842. podigao Toma Vučić Perišić morao je da pobegne u Austriju, posle čega je na presto Srbije doveden knez Aleksandar Karađorđević. Boraveći van zemlje, pomagao je mnoge srpske kulturne radnike i pisce, uključujući Vuka Karadžića, Đuru Daničića, Branka Radičevića. Kada se njegov otac knez Miloš Obrenović vratio na vlast 1858. preuzeo je komandu nad vojskom, a ubrzo posle očeve smrti 1860. zaveo je autoritarnu vladavinu, pretvorivši Skupštinu u savetodavni organ. Ustanovio je 1861. narodnu vojsku od oko 50.000 ljudi i snabdeo je modernim naoružanjem. Iskoristio je tursko bombardovanje Beograda 1862. (Čukur česma) da nakon obimne diplomatske akcije 1867. primora Tursku da povuče garnizone iz utvrđenih gradova Srbije.



Danas je ponedeljak, 10. jun, 162. dan 2024. Do kraja godine ima 204 dana.

1190- Nemački car Fridrih I Barbarosa udavio se u reci Salef u Maloj Aziji u Trećem krstaškom ratu. Na presto je stupio 1152, posle čega je vodio više ratova u Italiji u pokušaju da potčini lombardske gradove i primora papu na pokornost. Posle poraza 1176. u bici kod Lenjana pokajnički se izmirio s papom. Predvodeći krstaše na putu ka Jerusalimu 1189. prošao je kroz Srbiju i sastao se u Nišu sa velikim županom Srbije Stefanom Nemanjom.

1610- Prvi holandski iseljenici u Americi iskrcali su se na ostrvo Menhetn, sada centralni deo Njujorka.

1793- Prvi javni zoološki vrt - "Žarden de plant" - otvoren je u Parizu.

1819- Rođen je francuski slikar Gistav Kurbe. Opor i snažan, odbacio je romantične pejzaže i idealizovanje ljudi i prizora, izvršivši ogroman uticaj na evropsko slikarstvo sredinom 19. veka. Glavna dela: "Atelje", "Tucači kamena", "Talas", "Pogreb u Ornanu".

1832- Rođen je nemački inženjer Nikolaus August Oto, koji je 1861. napravio prvi benzinski motor, a 1876. izumeo četvorotaktni motor sa unutrašnjim sagorevanjem, poznat kao "Oto motor", što je omogućilo razvoj automobilizma.

1836- Umro je francuski fizičar i matematičar Andre Mari Amper, osnivač elektrodinamike. Zasnovao je teoriju magnetizma u nerazdvojivoj vezi s elektricitetom i pronašao i proučio uzajamno dejstvo električnih struja. Napisao je više dela iz fizike, matematike i filozofije. Njemu u čast jedinica za jačinu struje nazvana je amper (skraćeno A), jedinica za naelektrisanje (količinu elektriciteta) ampersekunda (skraćeno As) i amperčas (skraćeno Ah), a instrument za merenje jačine struje ampermetar.

1874 - Umro je srpski državnik Ilija Garašanin, čije je delo "Načertanije" (prvu verziju je napisao Franja Zah), predviđalo oslobađanje svih Srba i Južnih Slovena. Zalagao se za Savez balkanskih naroda kako bi se zajedno oduprli Turskoj. Sin je trgovca Milutina Savića iz sela Garaši kod Kragujevca i prezime je uzeo prema nazivu rodnog mesta. Karijeru je započeo kao oficir 1837. i bio je prvi starešina vojske knjaza Miloša Obrenovića, ali je posle abdiciranja knjaza Miloša 1839. morao u izbeglištvo. Po povratku u otadžbinu od 1843. do 1852. bio je ministar unutrašnjih dela, do 1853. ministar spoljnih poslova, ali je smenjen pod pritiskom Rusije, iako se protivio austrofilskoj politici kneza Aleksandra Karađorđevića i smatrao da Srbija treba da se osloni na Rusiju i Francusku. Ponovo je postao ministar unutrašnjih dela 1858. i odluka Svetoandrejske skupštine o zbacivanju dinastije Karađorđević je najviše njegova zasluga. Na poziv kneza Mihaila Obrenovića, 1861. postao je šef vlade i diplomatije. Prihvatio je njegovu ideju o savezu sa Grčkom i Rumunijom u pripremanju ustanka protiv Turaka, takođe je vodio tajne pregovore o ustanku sa prvacima Srba u Bosni, ali je otpušten 1867. zbog protivljenja kneževoj ženidbi s Katarinom Konstantinović.

1875- Umro je srpski pisac Jovan Grčić Milenko, sledbenik Branka Radičevića, romantičarski pesnik poznat kao "fruškogorski slavuj". Sebi je dodao ime Milenko, po devojci Mileni u koju je bio zaljubljen. Gimnaziju je učio u Novom Sadu, Segedinu i Požunu (sadašnja Bratislava). Kao stipendista Matice srpske studirao je medicinu u Beču, ali se razboleo od tuberkuloze, vratio u rodni Čerević u Sremu, i u 29. godini umro u manastiru Beočin. U lirskim pesmama, lakih melodičnih stihova, izrazio je neposredan doživljaj prirode. U osećanjima je romantičarski čedan i sentimentalan, ali je napisao i više tzv. "prostih pesama", po kojima se smatra pretečom realizma u srpskoj poeziji. U Beču je 1869. objavio "Pesme". Pisao je i pripovetke i prevodio je Šilera, Getea, Hajnea.

1915- Rođen je američki pisac Sol Belou, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1976, u čijem delu je središnja tema moderan čovek, zaokupljen sumnjama i razočarenjima. Dela: romani "Henderson, kralj kiše", "Čovek na klackalici", "Žrtva", "Ne propusti dan", "Pustolovine Ogija Marča", "Hercog", "Planeta gospodina Semlera", "Humboltov dar", "Dekanov decembar", priče "Mozbijeva sećanja", drame "Poslednja analiza", "Guka", putopis "Do Jerusalima i nazad".

1922- Rođena je američka filmska glumica i pevačica Frensis Gam, poznata kao Džudi Garland, koja se proslavila već kao devojčica ulogom u filmu "Čarobnjak iz Oza" za koju je dobila Oskara. Izvrsno je tumačila uloge i u filmovima Vinsenta Minelija, jednog od pet njenih muževa - njihova kćerka Lajza Mineli takođe je ostvarila sjajnu pevačku i glumačku karijeru. Ostali filmovi: "Bebe u vojsci", "Osnujmo orkestar", "Bebe na Brodveju", "Mala Neli Keli", "Sretni me u Sent Luisu", "Časovnik", "Zigfildove ludosti", "Pirat", "Zvezda je rođena".

1923- Rođen je britanski medijski magnat češkog porekla Jan Ludvik Hoh, poznat kao Jan Robert Maksvel.

1923- Umro je francuski pisac Pjer Loti, koji je zbog napisa o okrutnostima kolonijalnih trupa u Indokini otpušten iz vojne službe. Kao pomorski oficir mnogo je putovao i dela mu obiluju egzotikom. Kao turkofil, u Prvom balkanskom ratu izražavao je simpatije za Tursku, ali je posle bugarskog prepada na srpsku vojsku u Drugom balkanskom ratu i kasnije u Prvom svetskom ratu, pohvalno i s neskrivenim divljenjem pisao o Srbima. Ostala dela: "U haremu", "Lotijeva ženidba", "Mornar", "Islandski ribar", "Gospođa hrizantema", "Roman jednog spahije".

1924- Vođu italijanskih socijalista Đanđakoma Mateotija oteli su i ubili fašisti. Mateoti je tog dana u Skupštini održao govor u kom je neobično oštro kritikovao ponašanje Musolinijevih sledbenika. Poticao je iz bogate porodice, završio je prava i veoma mlad postao vatreni socijalista. Posle istupanja iz Socijalističke partije Italije u oktobru 1922, postao je generalni sekretar novostvorene Socijalističke unitarističke partije. Njegovo ime postalo je vremenom simbol antifašističke borbe i tokom Drugog svetskog rata ga je nosilo više jedinica Pokreta otpora.

1930- Rođen je Branimir Živojinović, prevodilac, književnik. Rođen je u Beogradu, u porodici istaknutih intelektualaca. Bio je profesor na Filološkom fakultetu (Odsek za germanistiku) i urednik u Srpskoj književnoj zadruzi. Jedan je od osnivača Udruženja književnih prevodilaca Srbije i prvi dobitnik najuglednije prevodilačke nagrade "Miloš N. Đurić" za 1968. Objavio je četiri pesničke zbirke i šest antologija nemačke i svetske lirike. Sa nemačkog, engleskog, francuskog i ruskog prevodio je Getea, Šekspira, Šilera, Novalisa, Hajnea, Rilkea, Ničea, Miltona, Ljermontova, Bodlera, Celana, Ahmatovu, Kafku, Muzila, Hesea, Mana, Kanetija... Zadužio je srpsku kulturu i prevodima velikih teorijskih dela iz istoriografije, sociologije, teorije prava, psihologije, teorije književnosti. Odlikovan je najvišim državnim i stručnim nagradama, pa i Krstom SR Nemačke za zasluge.

1934- Umro je engleski kompozitor Frederik Delijus, impresionista poznat po simfonijama ("Pariz - pesma velikog grada", "Brigg Fair"). Komponovao je i opere i koncerte, uključujući "Misu života", inspirisanu delom nemačkog filozofa Fridriha Ničea "Tako je govorio Zaratustra".

1940- Fašistička Italija ušla je u Drugi svetski rat kao saveznik nacističke Nemačke, objavivši rat Francuskoj i Velikoj Britaniji.

1942 - Počela je ofanziva na Kozaru u Drugom svetskom ratu, u kojoj je oko 40.000 nemačkih i hrvatskih vojnika zatvorilo obruč oko slobodne teritorije u području te planine u Bosni. U opkoljenom području zbeg sa oko 80.000 srpskih civila je branilo 3.500 boraca Drugog krajiškog partizanskog odreda. Posle 50 dana teških borbi mestimično je probijen obruč i spaseno je nešto više od 15.000 civila. Spaljena su i uništena sva sela a oko 60.000 srpskih civila oterano je u logore, mahom u Jasenovac.

1942- Nemci su u Drugom svetskom ratu u rudarskom selu Lidice u Češkoj, koje su prethodno spalili, streljali sve muškarce (oko 200), žene odveli u koncentracione logore, a decu u zavode za "prevaspitavanje", kao odmazdu zbog ubistva nemačkog protektora Češke i Moravske i šefa nacističke tajne policije Gestapo - Rajnharda Hajdriha, 27. maja 1942. Selo je obnovljeno 1946. i u njemu je podignut spomenik žrtvama.

1942- U borbi s Nemcima kod Male Remete u Sremu, u Drugom svetskom ratu poginuo je Boško Palkovljević-Pinki, jedan od prvih partizana Fruške gore, koji je kao kurir iz Srema obavestio Vrhovni štab o narodnooslobodilačkoj borbi u Vojvodini. Bio je jedan od organizatora bekstva 32 robijaša iz sremskomitrovačkog zatvora 1941.

1945- Komandantu zapadnih savezničkih snaga u Drugom svetskom ratu američkom generalu Dvajtu Ajzenhaueru je uručeno jedno od najviših sovjetskih odlikovanja - Orden pobede.

1946- Umro je američki bokser afričkog porekla Džek Džonson, prvi crnac koji je osvojio titulu svetskog prvaka u teškoj kategoriji.

1967- Izrael je prihvatio zahtev UN o prekidu vatre u ratu sa Egiptom (Šestodnevnom), u kojem su Izraelci - protiv kojih su ratovali i Sirija i Jordan - za samo šest dana zauzeli teritoriju četiri puta prostraniju od Izraela.

1967- Sovjetski Savez je prekinuo diplomatske odnose sa Izraelom i zapretio sankcijama ukoliko izraelska armija ne obustavi napredovanje prema glavnom gradu Sirije Damasku.

1967- Umro je američki filmski glumac Spenser Trejsi, izuzetan tumač niza karakternih uloga, prvi glumac koji je dve godine uzastopno dobio Oskara - za filmove "Hrabri kapetan" 1937. i "Grad dečaka" 1938. Ostali filmovi: "Bes", "Sedmi krst", "Citadela", "Starac i more", "Nirnberški proces", "Pogodi ko dolazi na večeru".

1970- U Jordanu je najmanje 100 ljudi ubijeno u sukobu vladinih snaga s palestinskim gerilcima.

1971- SAD su posle 21 godine ukinule embargo na trgovinu s Kinom.

1989- Narodna republika Kina i Tajvan uspostavili su direktne telefonske veze.

1990- Na prvim slobodnim izborima u Bugarskoj posle Drugog svetskog rata pobedila je Bugarska socijalistička partija (bivša Komunistička partija) koja je dobila 47 odsto glasova, dok je desničarski Savez demokratskih snaga osvojio 36 odsto.

1990- Predsedničke izbore u Peruu dobio je peruanski političar japanskog porekla Alberto Fudžimori, porazivši na njima pisca Marija Vargasa Ljosu.

1992- Dogodio se masakr u selu Čemerno, kada su 32 srpska civila, najviše žene, dece i starci, meštani tog sela u blizini Sarajeva, pobijeni u praskozorje, od strane lokalnih muslimanskih ekstremista.

1995- Bivši predsednik vlade Švedske Karl Bilt naimenovan je umesto lorda Dejvida Ovena za kopredsednika Međunarodne konferencije o prethodnoj Jugoslaviji, saopštio je predsedavajući Evropske unije francuski predsednik Žak Širak.

1996- Čečenski islamski separatisti i zvaničnici Rusije potpisali su dokumente kojima je predviđeno okončanje 18-mesečnog rata u Čečeniji.

1997- Prema naređenju vođe kambodžanske maoističke gerilske frakcije "Crvenih Kmera" Pol Pota, ubijen je jedan od njegovih najbližih saradnika Son Sen i 11 članova njegove porodice.

1999- Poslednji projektili NATO - 79. dana agresije na Srbiju (SRJ) - pali su nešto posle 13 časova u području sela Kololeč kod Kosovske Kamenice, a ubrzo potom generalni sekretar NATO Havijer Solana saopštio je da bombardovanje prestaje. Prve jedinice Vojske Jugoslavije su, na osnovu Vojno-tehničkog sporazuma potpisanog dan ranije u Kumanovu, počele povlačenje sa Kosova i Metohije, a kasnije istog dana Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija je, uz uzdržan glas NR Kine, usvojio rezoluciju 1244 kojom je legalizovan dolazak međunarodnih vojnih snaga u južnu srpsku pokrajinu.

1999- Predsednik SRJ Slobodan Milošević je saopštio da je tokom agresije NATO poginulo 462 pripadnika Vojske Jugoslavije i 114 policajaca, kao i "da je zemlja odbranjena i da je sačuvan njen suverenitet i teritorijalni integritet".

2000- Umro je sirijski predsednik Hafez el Asad, koji je na vlast došao državnim udarom u novembru 1970. da bi već sledećeg marta bio izabran za šefa države. Bio je jedan od najuticajnijih državnika Bliskog istoka, na mestu predsednika nasledio ga je sin.

2002- U blizini beogradskog hotela "Jugoslavija" iz zasede je ubijen srpski policijski general Boško Buha, zamenik šefa resora javne bezbednosti u Ministarstvu unutrašnjih poslova Srbije.

2004- Umro je američki muzičar afroameričkog porekla Rej Čarls, "otac soula", koji je uspeo da savlada i siromaštvo i nedostatak vida i zavisnost od heroina i postane jedan od najpopularnijih i najplodnijih muzičara 20. veka. Tokom 58 godina izdao je 250 albuma i održao oko 10.000 koncerata. Međunarodnu slavu stekao je 1954. pesmom "Našao sam ženu", a nezaboravna pesma "Džordžija u mojim mislima" svrstala ga je 1960. godine među svetske zvezde, što je sledeće godine potvrdio hitovima "Zbriši drumom Džek" i "Ne mogu da prestanem da te volim".

2010- Umro je Vlaho Orlić, jedan od najboljih domaćih vaterpolo stručnjaka. Rođen u Kotoru, detinjstvo je proveo u Italiji i Dubrovniku, a kao mladić uspešno se bavio veslanjem. Od 1958. nalazio se u beogradskom Partizanu, kao igrač i potom trener. Smatra se najzaslužnijim za napredak tog kluba koji je sedamdesetih vladao Evropom i bio je jedan od najboljih vaterpolo klubova na kontinentu. Početkom devedesetih učestvovao je u stvaranju uspešnih timova Zvezde i Bečeja.

Dogodilo se na današnji dan, 11.06.

Na današnji dan 1903. godine oficiri zaverenici su ubili u rano jutro u Beogradu kralja Aleksandra Obrenovića i kraljicu Dragu. Kralj Aleksandar na vlast je došao 1889. posle abdikacije oca, kralja Milana, ali su zemljom zbog maloletstva vladara upravljali namesnici. Preuzeo je vlast državnim udarom 1893. Zbog ženidbe 1900. dvorskom damom Dragom, sukobio se sa ocem i navukao na sebe opšte nezadovoljstvo. Zaverenici, među kojima je bilo istaknutih političara i oficira koji su ga ubili u "Majskom prevratu" (prema Julijanskom kalendaru, tada važećem u Srbiji, kraljevski par je ubijen 29. maja) na presto su potom doveli dinastiju Karađorđević.



Danas je utorak, 11. jun, 163. dan 2024. Do kraja godine ima 203 dana.

1509 - Engleski kralj Henri VIII oženio se prvom od šest žena, Katarinom Aragonskom.

1572 - Rođen je engleski pisac Bendžamin Džonson, koji je realistički prikazivao ljudske nastranosti i strasti. Dela: komedije "Ljudi i ćudi", "Volpone", "Vartolomejski vašar", proza "Građa, ili otkrića o ljudima i stvarima".

1727 - Umro je britanski vladar nemačkog porekla Džordž I, prvi monarh Velike Britanije iz hanoverske dinastije, a na prestolu ga je nasledio sin Džordž II. Tokom njegove vladavine od 1714. do smrti položaj premijera se iskristalisao kao ključni u izvršnoj vlasti.

1776 - Rođen je engleski slikar Džon Kanstebl, jedan od tvoraca modernog pejzaža u evropskom slikarstvu. Njegova platna odlikuje jednostavnost motiva, slobodan potez i prozračnost atmosfere, čime je znatno uticao na francuske impresioniste.

1859 - Umro je austrijski knez Klemens Meternih, koji je kao ministar inostranih poslova i kancelar četiri decenije krojio spoljnu i unutrašnju politiku Austrije, umnogome i sudbinu Evrope. Šef diplomatije bio je od 1809. do 1821, a kancelar od 1821. do 1848. Zbačen u martovskoj Bečkoj revoluciji emigrirao je u Englesku. Predvodio je 1813. koaliciju protiv Francuske, odnosno, Napoleona I. U međunarodnoj politici bio je stub reakcionarnog saveza evropskih vladara "Svete alijanse", stvorene radi gušenja revolucionarnih tendencija u Evropi. Dve godine posle zbacivanja s vlasti vratio se u Austriju.

1864 - Rođen je nemački kompozitor i dirigent Rihard Štraus, dugogodišnji direktor Bečke opere. Počeo je da stvara u maniru kasnog romantizma i dospeo do ekspresionizma, ali je uvek ispoljavao visoko majstorstvo orkestracije. Jedan je od najboljih operskih kompozitora uopšte. Komponovao je i operete, balete, solo pesme, kamernu muziku. Dela: simfonijske poeme "Don Huan", "Til Ojlenšpigel", "Simfonija Alpa", "Sinfonia domestica", "Život junaka", opere "Saloma", "Elektra", "Kavaljer s ružom", "Egipatska Helena", "Arabela", "Danajina ljubav".

1880 - Rođena je američka pacifistkinja Dženet Renkin, prva žena koja je postala član Kongresa SAD. Kao ubeđeni antimilitarista, u Kongresu jedina je glasala protiv objave rata Japanu posle bombardovanja Perl Harbura 1941.

1891 - Velika Britanija i Portugal potpisale su konvenciju o podeli interesnih sfera severno i južno od reke Zambezi u Africi, kojom je Njasa (sadašnji Malavi) postao britanski protektorat.

1895 - Rođen je sovjetski državnik Nikolaj Aleksandrovič Bulganjin, predsednik vlade Sovjetskog Saveza od 1955. do 1958, učesnik Oktobarske revolucije. Boljševicima se priključio 1917. uoči revolucije i do 1922. radio je u ČEKI (politička policija). Član Centralnog komiteta Komunističke partije Sovjetskog Saveza postao je 1934. a Politbiroa 1948. Tokom Drugog svetskog rata bio je u vojnim savetima Zapadnog, Drugog pribaltičkog i Prvog beloruskog fronta, potom zamenik ministra odbrane, a posle rata ministar oružanih snaga i zamenik predsednika vlade, pre nego što je postao šef vlade.

1910 - Rođen je francuski okeanograf Žak Iv Kusto, član Francuske akademije, veliki borac za zaštitu čovekove okoline. Za podvodna snimanja zainteresovao se u Indokini tridesetih godina 20. veka kao mornarički oficir, posle završene Pomorske akademije u Brestu. Prvi dokumentarni film "Deset hiljada metara pod morem" snimio je 1943. i od tada je napravio mnoštvo dokumentarnih filmova i televizijskih serija o životu u morima i okeanima, krstareći svetom svojim brodom-laboratorijom "Kalipso". Za film "Svet tišine", koji je snimio s francuskim režiserom Lujom Malom, 1956. je na festivalu u Kanu dobio "Zlatnu palmu". Dobitnik je tri Oskara. Napisao je više knjiga, uključujući "Putovanje 'Kalipsa'" i "Kroz 18 metara vode". Ostali filmovi: "Svet bez sunca", "Zlatna riba".

1918 - Italijanski borbeni čamci potopili su u Prvom svetskom ratu u Jadranskom moru, oko 70 kilometara severozapadno od Zadra, veliki austrougarski bojni brod "Sent Ištvan", posle čega je komandant austrougarske mornarice admiral Mikloš Horti, potonji regent Mađarske, morao da obustavi operaciju razbijanja blokade na ulazu u Jadran. Horti je planirao da čitava austrougarska flota, uz pomoć avijacije, kod Otrantskih vrata razbije blokadu sila Antante.

1936 - U Moskvi je saopšteno da je uhapšeno, osuđeno na tajnom suđenju i potom pogubljeno osam visokih sovjetskih vojnih rukovodilaca, uključujući maršala i vojnog teoretičara Mihaila Tuhačevskog, što je označilo početak masovne čistke i likvidacija unutar vojske. Tuhačevski je bio jedan od najistaknutijih komandanata Crvene armije tokom građanskog rata posle Oktobarske revolucije. Kao komandant Zapadnog fronta 1920. u ratu protiv Poljske dopro je do Varšave, 1922. postao je načelnik Vojne akademije, 1925. član Revolucionarnog vojnog saveta Sovjetskog Saveza, a 1931. zamenik predsednika tog tela i zamenik ministra odbrane. Dela: "Rat klasa", "Pitanja savremene strategije".

1942 - Stupio je na snagu sporazum vlada Sovjetskog Saveza i SAD u Drugom svetskom ratu, o principima uzajamne pomoći i vođenju rata protiv Sila osovine, poznat kao "Sporazum o zajmu i najmu". SAD su se obavezale da snabdevaju Sovjetski Savez, koji će sarađivati u odbrani SAD i dostavljati materijale i informacije. Dogovorene su i koordinirane akcije radi povećanja proizvodnje, razmene i potrošnje i uklanjanja trgovinskih i carinskih barijera.

1949 - Ubijen je albanski revolucionar i rukovodilac Koči Dzodze, odmah posle izricanja smrtne presude na montiranom tajnom procesu. Prethodno je smenjen sa svih položaja i uhapšen pošto se nije složio s rezolucijom Informiroa 1948, protiv Jugoslavije. U zatvoru se odrekao stava da je politika Moskve prema Beogradu pogrešna. Bio je 1941. glavni inicijator osnivanja KP Albanije i njen organizacioni sekretar, organizator komunističkog pokreta u Albaniji i član Vrhovnog štaba NV Albanije. Od 1945. bio je potpredsednik vlade i ministar unutrašnjih poslova, a 1946. postao je predsednik "Demokratskog fronta Albanije". Zalagao se za blisku saradnju Albanije i Jugoslavije.

1955 - Na automobilskoj trci "24 sata Le Mana" poginulo je 80 i povređeno više od 100 posmatrača posle sudara tri automobila koji su uleteli u gledalište.

1962 - Dogodilo se spektakularno bekstvo trojice zatvorenika sa ostrvskog zatvora Alkatraz u zalivu San Francisko. Frenk Moris i braća Klarens i Džon Englin, inače osuđeni zbog pljačke banke, nestali su tokom noći, i nikada nije razjašnjena njihova sudbina. Alkatraz je potom zatvoren, ali istraga nije zaključena.

1963 - Vijetnamski budistički kaluđer Kvang Duk spalio se u Sajgonu (sadašnji Ho Ši Min), u znak protesta protiv tretmana kojem je vlada Južnog Vijetnama podvrgla budiste.

1970 - Umro je ruski državnik Aleksandar Fjodorovič Kerenski, član a potom predsednik Privremene vlade posle Februarske revolucije 1917. u Rusiji. Oboren je u Oktobarskoj revoluciji 1917. Emigrirao je 1918. i od 1940. živeo je u SAD, gde je i umro.

1970 - Poslednji američki vojnik je napustio vazduhoplovnu bazu "Vilus" u Libiji, na zahtev pukovnika Moamera el Gadafija, koji je 1. septembra 1969. oborio režim kralja Idriza I iz dinastije Senusi.

1970 - Posle sedmice žestokih okršaja u Jordanu, palestinski gerilci i jordanska armija potpisali su primirje.

1979 - Umro je američki filmski glumac Džon Vejn, koji je igrao uglavnom u vesternima, tumačeći likove pravdoljubivih i usamljenih junaka. Filmovi: "Veliko suđenje", "Poštanska kola", "Dugo putovanje kući", "Rio Grande", "Pesak Ivo Džime", "Miran čovek", "Crvena reka", "Tragači", "Čovek koji je ubio Liberti Valansa", "Rio Bravo", "Eldorado", "Alamo".

1981 - U zemljotresu u jugoistočnoj iranskoj provinciji Kerman poginulo je 1.500 osoba.

1984 - Umro je italijanski političar Enriko Berlinguer, generalni sekretar Komunističke partije Italije od 1972. do smrti, jedan od najistaknutijih pobornika "evrokomunizma" (spoj demokratije i socijalizma) i tvorac strategija "istorijskog kompromisa" (s građanskim strankama, pre svega s demohrišćanima) i "demokratske alternative". U ranoj mladosti je postao komunista i 1944. je uhapšen kao sekretar komunističke omladine u rodnom Sasariju na Sardiniji. U Centralni komitet partije ušao je 1945, član Politbiroa postao je 1959, a zamenik generalnog sekretara 1969.

1988 - Umro je italijanski državnik Đuzepe Saragat, bivši predsednik Italije, osnivač italijanske Socijaldemokratske partije. Posle dolaska na vlast fašističkog režima Benita Musolinija emigrirao je sa ostalim rukovodiocima Socijalističke partije, u kojoj je bio član Direkcije, a u zemlju se vratio 1943. posle kapitulacije Italije u Drugom svetskom ratu. Nemci su ga ubrzo uhapsili, ali je uspeo da pobegne iz zatvora. Iz Socijalističke partije je istupio 1947. a 1952. osnovao je Socijaldemokratsku partiju. Bio je ministar u prvoj posleratnoj italijanskoj vladi, potom do 1957. potpredsednik vlade. Šef diplomatije postao je 1963. a na čelu države bio je od 1964. do 1971.

1990 - Umro je srpski istoričar, akademik Vasa Čubrilović, aktivni član "Mlade Bosne", profesor Beogradskog univerziteta. Kao učenik pristupio je nacionalno-revolucionarnoj organizaciji "Mlada Bosna", a kao učesnik Sarajevskog atentata osuđen je na 16 godina robije i do sloma Austro-Ugarske 1918. bio je u zatvoru. Studirao je filozofiju na Beogradskom univerzitetu, gde je doktorirao 1927. Između dva svetska rata pripadao je levom krilu Zemljoradničke stranke. Posle Drugog svetskog rata izvesno vreme bio je ministar, zatim profesor Univerziteta a po obnovi predratnog Balkanološkog instituta (izvorno "Balkanski institut") postaje njegov direktor. Autor je oko 70 istorijskih knjiga i studija. Dela: "Bosanski ustanak 1875-1878", "Poreklo muslimanskog plemstva u Bosni i Hercegovini", "Prvi srpski ustanak i bosanski Srbi", "Politička prošlost Hrvata", "Istorija političke misli u Srbiji XIX veka", "Odabrani istorijski radovi".

1995 - U eksploziji bombe podmetnutoj u kolumbijskom gradu Medeljin u vreme održavanja muzičkog festivala, poginulo je 28 osoba i povređeno više od 200.

1996 - U eksploziji u trgovinskom centru u brazilskom gradu Sao Paolo poginulo je 39 i povređeno više od 500 lica.

1999 - Komandant Treće armije Vojske Jugoslavije general Nebojša Pavković obelodanio je da je Treća armija tokom 79 dana agresije NATO na Srbiju (SRJ), iako najisturenija (teritorija Kosova i Metohije), izgubila 161 pripadnika i da je uništeno 13 tenkova, šest oklopnih transportera, osam artiljerijskih oruđa, 19 protivavionskih topova i jedan radar. To je nesumnjiv uspeh, imajući u vidu ogromnu nesrazmeru zaraćenih strana.

1999 - Ruski bataljon s 23 kamiona, 16 oklopnih transportera, pet džipova i jednim vozilom veze prešao je iz Bosne i Hercegovine na teritoriju Srbije (SRJ) tokom prepodneva i uveče je prispeo na Kosovo i Metohiju kao prva jedinica iz sastava Kfora, zaposevši potom aerodrom Slatina kod Prištine.

2001 - Pogubljen je američki ratni veteran Timoti Mekvej, šest godina pošto je aktivirao kamion-bombu ispred jedne federalne zgrade u Oklahoma sitiju, pri čemu je poginulo 168 ljudi.

2003 - U samoubilačkom bombaškom napadu islamskog teroriste u autobusu u centru Jerusalima poginulo je 17 ljudi.

2005 - Ministri finansija sedam najrazvijenijih zemalja sveta i Rusije, tzv. Grupa osam (G8), postigli su u Londonu istorijski sporazum da najsiromašnijim zemljama sveta bude otpisano 40 milijardi duga.

2005 - Umro je bivši portugalski predsednik vlade general Vasko Gonsalveš, jedan od vođa portugalske "Revolucije karanfila" 1974. godine, kada je zbačen sa vlasti režim koji je svojevremeno utemeljio Antonio Salazar.

2008 - Svrgnuti kralj Nepala Gjanendra napustio je svoju palatu u Katmanduu i započeo život običnog građanina Nepala. Dinastija koja je tom zemljom vladala 240 godina uklonjena je pošto su drevnom himalajskom monarhijom ovladali maoisti.

2009 - Svetska zdravstvena organizacija (SZO) proglasila je, posle više od 40 godina, pandemiju novog gripa, pošto je ocenjeno da se virus H1N1 globalno proširio. Na kraju se ispostavilo da je opšta panika koja je potom usledila bila suvišna i da novi grip nije ozbiljna opasnost.

2015 - U Španiji je, uz vojne počasti, sahranjen Migel de Servantes, četiri veka nakon njegove smrti, otkrivanjem spomenika u madridskom manastiru bosonogih trinitaraca koji je sačuvao njegove posmrtne ostatke. Migel de Servantes, poeta, dramaturg i prozni pisac, autor prvog modernog romana "Don Kihot", bio je i veteran španske vojske i učesnik čuvene bitke kod Lepanta 1571. kojom je zaustavljena turska ekspanzija u Mediteranu.

Dogodilo se na današnji dan,12.06.

Na današnji dan 1849. godine bombardovanjem iz topova, mađarske trupe su gotovo uništile Novi Sad, u kojem je u požarima izgorelo oko 2.000 kuća, a posle napada, od 20.000 stanovnika, u gradu je ostalo 6.000 lica. Napad je usledio pošto je austrijski general baron Josip Jelačić, kasnije ban hrvatsko-slavonski, gušeći Mađarsku revoluciju za račun Beča, umarširao u Novi Sad i napao Mađare na Petrovaradinskoj tvrđavi.

Danas je sreda, 12. jun, 164. dan 2024. Do kraja godine ima 202 dana.

1683 - Više od 250.000 turskih vojnika otpočelo je drugu opsadu Beča, ali su nakon dva meseca opsadnog stanja, snage poljskog kralja Jana III Sobjeskog razbile Turke, što je sprečilo njihovo dalje širenje u Evropi. Bio je to događaj s dalekosežnim posledicama, posle ovog poraza ekspanzija Turske u Evropi je prestala.

1691 - Ahmed II je na turskom prestolu nasledio sultana Sulejmana III.

1759 - Umro je engleski pisac Vilijam Kolins, jedan od najznačajnjih engleskih lirskih pesnika 18. veka. Ispoljavao je romantično interesovanje za tajanstveno, legendarno i fantastično. Gajio je izvesna prodemokratska osećanja. Dela: ode "Veče", "Škotske praznoverice", "Sloboda".

1798 - Francuska vojska zauzela je sredozemno ostrvo Maltu.

1821 - Rođen je Livije Radivojević, ugledni pravnik, jedan od prvaka političkog i društvenog života Srba u Austriji i Austrougarskoj u drugoj polovini 19. veka. U rodnom Sremu završio je gimnaziju, u Segedinu je studirao filozofiju a u Pešti prava. Godine 1843. položio je doktorat a naredne godine i advokatski ispit. Kao pravni stručnjak službovao je u Rumi, Temišvaru, Zagrebu. Od 1874. do 1891. bio je predsedavajući vrhovnog suda u Zagrebu (Stol sedmorice). Kao poslanik na Blagoveštenskom saboru 1861, u Karlovcima, uz barona Jovana Živkovića i Aleksandra Stojačkovića, najdoslednije je zastupao teritorijalnu autonomiju za Srbe u Austriji (Srpska Vojvodina). Bio je prvi predsednik Saveza srpskih zemljoradničkih zadruga, počasni predsednik Srpske banke u Zagrebu, jedan od osnivača Srpskog privrednog društva Privrednik. Izabran je za počasnog građanina Temišvara. Savremenici su ga opisivali kao "simbol prava i pravde".

1848 - Mađarska revolucionarna vojska je napala Sremske Karlovce, sedište Glavnog odbora Srba u Ugarskoj, gde je u maju 1848. Skupština Srba zatražila autonomiju Srpske Vojvodine (Banat, Bačka, Baranja i Srem), napad je uspešno odbijen.

1897 - Rođen je engleski državnik Robert Entoni Idn, britanski premijer od 1955. do 1957. Posle studija orijentalnih jezika u Oksfordu, 1923. ušao je u Parlament, od 1931. do 1933. bio je pomoćnik šefa diplomatije, 1935. lord čuvar državnog pečata i ministar za vezu s Društvom naroda u kojem se zalagao za sankcije protiv fašističke Italije zbog napada na Etiopiju. Od 1935. do 1938. bio je ministar inostranih poslova i 1936. zastupao je "politiku nemešanja" u Španski građanski rat, ali je podneo ostavku kada je premijer Nevil Čemberlen potpisao Minhenski sporazum kojim je Čehoslovačka predata nacističkoj Nemačkoj. U vladama Vinstona Čerčila ponovo je predvodio britansku diplomatiju od 1941. do 1945. i od 1951. do 1955. Posle Čerčilovog povlačenja u aprilu 1955. postao je premijer i šef Konzervativne stranke, ali je podneo ostavku u januaru 1957. zbog neuspele britansko-francusko-izraelske intervencije na Suec.

1898 - Filipinski general Emilio Aginaldo proglasio je tokom Američko-španskog rata, uz podršku SAD, nezavisnost Filipina. Amerikanci su ga potom izigrali, okupiravši Filipine i slomivši 1899. otpor filipinskih nacionalista, a taj pacifički arhipelag je formalnu nezavisnost stekao tek 1946. Od 1898. do 1946. Filipini su bili kolonija SAD.

1917 - Zbog pronemačke politike u Prvom svetskom ratu, grčki kralj Konstantin I prinuđen je da abdicira u korist starijeg sina Aleksandra, posle čije je smrti 1920. ponovo postao kralj. Sa prestola je definitivno sišao 1922. zbog poraza Grčke u ratu s Turskom i nasledio ga je mlađi sin Đorđe II.

1924 - Rođen je američki državnik Džorž Herbert Voker Buš, predsednik SAD od 1989. do 1993. Predvodio je 1991. zapadne saveznike u ratu protiv Iraka. U Drugom svetskom ratu se borio na Pacifiku kao pilot u mornaričkom vazduhoplovstvu, 1974. i 1975. bio je ambasador u Kini, potom do 1976. direktor CIA, a potpredsednik SAD od 1981, tokom dva predsednička mandata Ronalda Regana.

1929 - Rođena je Anelis Mari Frank, poznata kao Ana Frank, čiji je dnevnik postao simbol stradanja Jevreja tokom Drugog svetskog rata kada su nemački nacisti planski uništavali pripadnike jevrejskog naroda u Nemačkoj i okupiranim zemljama Evrope. Njena porodica je posle dolaska nacista na vlast u Nemačkoj 1933. izbegla u holandski grad Amsterdam, gde je od 1942. živela u tajnom skrovištu, ali ih je 1944. otkrio Gestapo. Ubijena je u martu 1945. u nemačkom logoru Bergen-Belzen i od njene porodice rat je preživeo jedino Anin otac. Posle Drugog svetskog rata pronađen je i 1947. objavljen njen potresni dnevnik pisan tokom dve godine u skrovištu.

1934 - Vlada Bugarske, koja je došla na vlast prevratom u maju 1934, u sklopu pronacističke politike za koju se opredelila zabranila je sve političke partije.

1964 - Nelson Mandela, Volter Sisulu i još šest vođa Afričkog Nacionalnog Kongresa, crnačkog oslobodilačkog pokreta protiv rasističkog režima u Južnoj Africi, osuđeno je na doživotnu robiju. U procesu ukidanja rasne diskriminacije, većina je oslobođena posle tri decenije, uključujući Mendelu, koji je potom postao prvi crni predsednik Južne Afrike.

1967 - Vrhovni sud SAD stavio je van snage zakone Virdžinije o zabrani sklapanja međurasnog braka. Najzaslužnija za ovakvu odluku suda bila je Mildred Loving, crna žena udata za belca, koja je nakon niza hapšenja i drugih nedaća u rodnoj Virdžiniji, zbog međurasnog braka sklopljenog 1958, uputila pismo tadašnjem ministru pravde SAD Robertu Kenediju, čime je pokrenut proces koji je okončan u njenu korist. Tim putem poništeni su slični zakoni u još najmanje 16 američkih država.

1976 - U vojnom udaru u Urugvaju oboren je civilni predsednik Huan Bordaberi, čime je otpočela devetogodišnja diktatura armijskog vrha.

1988 - U Bangladešu su izbile demonstracije zbog ustavnog amandmana usvojenog pet dana ranije, kojim je islam postao državna religija u toj azijskoj zemlji.

1991 - Boris Jeljcin je izabran za predsednika Rusije.

1993 - Američki avioni su bombardovali glavni grad Somalije Mogadiš u pokušaju da unište otpor lidera somalske gerile generala Mohameda Faraha Aidida. Posle bombardovanja nastavljenog i sledećih dana, tokom kojih je bilo i mnoštvo civilnih žrtava, američki komandosi nisu uspeli da uhvate Aidida i na kraju su napustili teritoriju te zemlje.

1995 - Umro je italijanski muzičar Arturo Benedeti Mikelanđeli, jedan od najvećih pijanista 20. veka.

1996 - U Australiji su se kod Brizbejna tokom vojnih vežbi sudarila dva helikoptera tipa "Blekhok", pri čemu je poginulo 18 komandosa.

1999 - Na Kosovu i Metohiji počelo je razmeštanje međunarodnih bezbednosnih snaga, na osnovu rezolucije 1.244 Saveta bezbednosti UN, dan pošto su, na iznenađenje svih zapadnih zemalja, u južnu srpsku pokrajinu prvi prispeli ruski vojnici koji su zaposeli aerodrom Slatina kod Prištine.

2003 - Umro je američki filmski glumac Gregori Pek, najpoznatiji po ulozi liberalnog južnjačkog advokata u filmu "Ubiti pticu rugalicu", za koju je nagrađen Oskarom (1962). U Kanu je 2000. nagrađen "Zlatnom palmom" za životno delo. Ostali filmovi: "Dvoboj na suncu", "Slučaj Paradin", "Džentlmenski sporazum", "Snegovi Kilimandžara", "Praznik u Rimu", "Mobi Dik", "Topovi sa Navarona", "Arabeska", "Mesec šunjalica".

2007 - Umro je baron Gi de Rotšild, francuski bankar, jedna od najkrupnijih ličnosti svetskih finansija. Rođen 1909. u Parizu, tokom nacističke okupacije za vreme Drugog svetskog rata, prebegao je u SAD i kasnije u London, gde se priključio pokretu otpora generala Šarla de Gola. Rotšild je vodio porodičnu finansijsku imperiju i predsedavo je bankom "Rotšild Frere" od 1967. do 1979.

2008 - Irski građani odbacili su, na referendumu, Lisabonski sporazum koji predviđa niz reformi institucija Evropske unije. Protiv ratifikacije Lisabonskog sporazuma izjasnilo se 53,4 odsto glasača u toj zemlji.

2011 - Umro je Nikša Stipčević, član, izvesno vreme i potpredsednik SANU, romanista, profesor univerziteta. Stipčević je imao bogatu naučnu, profesorsku pa i diplomatsku karijeru. Bio je dekan Filološkog fakulteta u Beogradu, ali i predsednik Upravnog odbora RTS-a. Između ostalog dugo je vodio biblioteku SANU, predano je upotpunjujući retkim ili ranije zanemarenim izdanjima.

2016 - U Orlandu, Florida, SAD, u napadu u noćnom klubu Puls, ubijeno je 50 osoba, uključujući napadača, a 53 su ranjene. Omar Matin, Amerikanac avganistanskog porekla, napad u klubu u kom se okupljala LGBT populacija, izveo je motivisan islamskim ekstremizmom.

2018 - U Singapuru, na samitu SAD i Severne Koreje, predsednik SAD Donald Tramp i severnokorejski vođa Kim Džong-un potpisali su dokument kojim se obavezuju na rad "ka potpunoj denuklearizaciji Korejskog poluostrva".

Dogodilo se na današnji dan, 13.06.

Na današnji dan 323. p. n. e. - Umro je Aleksandar Veliki, najveći vojskovođa antičkog sveta. Bio jeučenik atinskog filozofa Aristotela, kojeg je u prestonicu grčke države Makedonije Pelu doveo Aleksandrov otackralj Filip II, a na presto je došao u 20. godini, kad je 336. pre n.e. ubijen Filip II. Dovršio je pokoravanje grčkih država i 334. pre n.e. poveo je s 30 hiljada pešaka i 5.000 konjanika rat protiv Persije. Osvojio je Malu Aziju,Siriju, Egipat i Persiju i stigao do reke Ind. U prestonici Vavilon, po povratku iz Indije, iznenada je umro u33. godini. Koristio jevsadejstvo konjice i pešadije i prvi je u istoriji ratne veštinevuveo sistematski rad štaba. Na vojne pohode uvek je vodio i ekipuvnaučnika i istraživača raznih vrsta, stoga nije bio samo osvajač već i nosilac širenja helenske kulture. Vekovima kasnije navteritorijama koje je on osvojio bile su vidljivevtekovine grčke kulture i civilizacije.

Danas je četvrtak, 13. jun, 165. dan 2024. Do kraja godine ima 200 dana.

1811. - Rođen je ruski književni kritičar i filozof Visarion Grigorjevič Belinski, osnivač ruske realističke estetike. Formulisao je teorijsku osnovu novog pravca u ruskoj književnosti nazvanog "naturalna škola". Nastojeći da kriticistvori filozofsku osnovu, proučavao je nemačku filozofiju. Napisao je kritička tumačenja dela Aleksandra Puškina,Mihaila Ljermontova i Nikolaja Gogolja, a njegovo "Pismo Gogolju" obrazac je preciznosti i oštrine kritičke misli. Dela: "O ruskoj povesti i o povestima Gogolja", "Književne maštarije", "Junaknaših dana", "Pesme M. Ljermontova", "Deoba poezije na rodove i vidove", "Reč o kritici", "Putovanja Čičikova ili Mrtve duše", "I. A. Krilov", "Dela Aleksandra Puškina".

1839.- Srpski knjaz Miloš Obrenović abdicirao je u korist sina Mihaila i napustio Srbiju, zbog sukoba sa starešinama koji su zahtevali učešće u centralnoj vlasti, pod maskom zakonitosti. Pod pritiskom Miletine bune, 3. februara 1835. donet je naglašeno liberalni Sretenjski ustav, ali ga je Knjaz zbog protivljenja Rusije, Austrije i Turske suspendovao već u martu

1835. Krajem 1838. turski sultan je izdao Hatišerif prema kojemje s knjazom vlast delio Sovjet, što je Miloš izbegavao.Posle neuspelog mirenja s takozvanim ustavobraniteljima morao jeda napusti zemlju, u koju se vratio posle odluke Svetoandrejske skupštine 1859. o zbacivanju kneza Aleksandra Karađorđevića. Vladao je Srbijom do smrti 1860.

1865. - Rođen je irski pisac Vilijam Batler Jejts, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1923. Bio je izraziti kosmopolita oslonjen na klasične helenske uzore, ali i duboko vezan za irsko tlo i tradiciju. Jedan je od najvećih autora koji su stvarali na engleskom jeziku. Dela: poezija "Oisinova lutanja", "Vetar u trsci", "Ostrvce na jezeru Inisfri", "Toranj", drame "Grofica Ketlin", "Žuđena zemlja", "Mačka i mesec", eseji "Keltski suton", "Ideje dobra i zla", "Sanjarenja o detinjstvu i mladosti", "Autobiografija".

1876. - Srpsko učeno društvo je za prvu ženu akademika kod Srba izabralo slikarku Katarinu Ivanović.

1897.- Rođen je finski trkač Pavo Nurmi, koji je na dugim stazama osvojio devet zlatnih medalja na Olimpijskim igrama 1920, 1924. i 1928. Svetske rekorde obarao je 29 puta.

1900. - U Kini je počeo "Bokserski ustanak" - pobuna protiv stranih sila i njihovog uticaja u Kini. Ustanak su u septembru 1901. ugušile evropske sile, Japan i SAD.

1917. - Nemci su u Prvom svetskom ratu usmrtili 162 stanovnika Londona, u prvom masovnom bombardovanju britanske prestonice iz vazduha u kojem je učestvovalo 14 bombardera tipa "Gota".

1923. - Osnovana je Beogradska filharmonija. Njen osnivač, prvi direktor i šef-dirigent bio je jedan od najznačajnijih srpskih kompozitora i dirigenata Stevan Hristić.

1943. - Rođen je engleski filmski glumac Malkolm Mekdauel, koji je najčešće tumačio arogantne, asocijalne likove. Filmovi:"Ako", "Paklena pomorandža", "Šunjajući Mesec", "Srećni čovek", "Rojal fleš", "Kaligula", "Bolnica Britanija", "Ljudi mačke", "Plavi grom", "Poludi", "Gulag".

1944. - Nemci su u Drugom svetskom ratu počeli da bombarduju južnu Englesku, posebno London, dugo pripremanim tajnim oružjem - raketama "Fau-1". Do marta 1945. ispaljeno je oko 8.000 raketa "Fau-1" i oko 4.000 "Fau-2", od kojih je poginulo najmanje 5.500 britanskih civila, oko 2.700 u prve tri sedmice bombardovanja.

1956. - Poslednji britanski vojnici napustili su bazu na Sueckom kanalu, kojim je Velika Britanija upravljala 74 godine,a upravu nad Kanalom preuzeo je Egipat.

1973. - U Parizu su SAD, Severni Vijetnam, Južni Vijetnam i oslobodilački pokret Vijetkong potpisali sporazum o prekidu vatre.

1982.- Umro je kralj Saudijske Arabije Kalid ibn Abdul Aziz, kojeg je nasledio prestolonaslednik Fahd.

1983. - Američki vasionski brod "Pionir 10" prošao je pored Neptuna, postavši prva letelica napravljena ljudskom rukom koja je izašla izvan Sunčevog sistema.

1986 - Umro je američki klarinetista i kompozitor Bendžamin Dejvid Gudmen, poznat kao Beni Gudmen, jedan od prvih belih muzičara koji se usprotivio rasnoj segregaciji. Osnovao je 1934. džez orkestar u koji je pozvao i crne muzičare. Snimio je desetak filmova, a bavio se i klasičnom muzikom.

1988 - Vrhovni sud Sovjetskog Saveza ukinuo je smrtne presude izrečene 1936. i 1937. Grigoriju Zinovjevu, LavuRozenfeldu (Kamenjev), Georgiju Pjatakovu i Karlu Radeku i rehabilitovao tu četvoricu visokih sovjetskih rukovodilaca streljanih u vreme staljinističkih čistki.

1990. - Prilikom napada rumunske policije na studente u centru Bukurešta, u improvizovanom šatorskom naselju, poginulo je četvoro i povređeno oko 200 ljudi.

1993.- Kim Kempbel je postala prva žena premijer u istoriji Kanade.

1993. - Preminuo je Gajo Petrović, filozof. Na zagrebačkom Filozofskom fakultetu predavao je logiku iteoriju saznanja, kao i na nizu univerziteta u Europi i SAD.Bio je počasni doktor univerziteta u Strazburu i član SANU.Jedan je od osnivača i glavni urednik časopisa Praxis, izuzetnog međunarodnog ugleda, kao i saosnivač i članSaveta Korčulanske letnje škole. Njegov filozofski sistem opisivao je kao mišljenje revolucije. Autor je 14 knjiga: "Engleski empirizam", "Od Loka do Ajera", "Filozofija imarksizam", "Prolegomena za kritiku Hajdegera".

1995. - Oslobođeni su svi preostali pripadnici Unprofora koje je Vojska Republike Srpske zarobila krajem maja 1995. zbog napada NATO aviona. Bombardovanja šire okoline Pala počela su 25. maja, četiri časa pre isteka ultimatuma kojim je obema stranama zaprećeno napadom ako ne prestanu borbe oko Sarajeva. Tome je prethodila ofanziva muslimana (Bošnjaka) oko Sarajeva započeta 16. maja 1995. Prva grupa od 120 pripadnika mirovnih snaga UN oslobođena je 2. juna, a poslednji zarobljenici od ukupno 372 pušteni su 13. juna.

2000.- U Pjongjangu je počeo samit dve Koreje. Posle trodnevnih razgovora predsednika Severne i Južne Koreje Kim Džong Ila i Kim Dae Džunga potpisana je zajednička deklaracija kojom je, kako se verovalo, otvorena mogućnost ponovnom ujedinjenju Koreje, koja je od početka pedesetih godina 20.v. podeljena u dve države.

2001. - Osnovan je Atlantski savet Srbije. Atlantski saveti su krovne asocijacije društvenih grupacija i pojedinaca brojnih savremenih zemalja, koje popularišu ideje atlantizma i hijerarhiju vrednosti evro-atlantskog sveta.

2003. - Usvojen je nacrt Ustava Evropske unije.

2006. - Prvi put je u Beogradu, u centru "Sava", gostovao filharmonijski orkestar milanske "Skale".

2008.- Talibanski pobunjenici digli su u vazduh glavnu kapiju najvećeg zatvora u avganistanskom gradu Kandaharu, pri čemu su iz zatvora pobegli skoro svi zatočenici, njih oko 1.150, među kojima i 400 talibana.

Dogodilo se na današnji dan, 14.06.

Na današnji dan 1904. godine umro je srpski pisac Jovan Jovanović Zmaj, član Srpske kraljevske akademije. Gimnaziju je učio u Halašu i Požunu (sadašnja Bratislava), a maturirao je u Slovačkoj Trnavi. Pre medicine koju je završio u Pešti, studirao je prava u Pešti, Pragu i Beču. Radio je kao lekar u Novom Sadu, Pančevu, Sremskim Karlovcima, Futogu, Beogradu, Zagrebu i Beču, a u Beogradu je od 1890. do 1898. bio dramaturg Narodnog pozorišta. Sjajan liričar, prema oceni književne kritike "pesnički izraz duhovnog i duševnog života srpskog naroda" u drugoj polovini 19. veka. Kao pesnik razvijao se pod uticajem srpske narodne poezije i lirike Branka Radičevića. Osim lirike, napisao je veliki broj rodoljubivih kao i političko-satiričnih pesama, a kao dečji pesnik neprevaziđen je u srpskoj književnosti. Osnovao je i uređivao književni list "Javor", satirične listove "Zmaj", "Žiža", "Starmali" i poučni dečji list "Neven", neprevaziđen i po sadržini i po umetničkim i grafičkim rešenjima. Prevodio je sa ruskog, nemačkog, mađarskog i engleskog. Dela: "Pevanija", "Đulići", "Đulići uveoci", pesnička legenda "Vidosava Branković", "Čika Jova srpskoj deci", šaljivi komad "Šaran".



Danas je petak, 14. jun, 166. dan 2024. Do kraja godine ima 199 dana.

1645- U građanskom ratu u Engleskoj snage lojalne Parlamentu pod vođstvom Olivera Kromvela i Tomasa Ferfaksa porazile su kod Nejzbija vojsku monarhista lojalnu kralju ČarlsuI, koju je predvodio princ Rupert. Kralj je potom zarobljen, revolucionarni sud ga je osudio na smrt i pogubljen je 1649.

1777- Kongres SAD prihvatio je zastavu "zvezda i pruga" kao zvanično državno znamenje.

1789- Engleski kapetan Vilijam Blaj domogao se sa 18 pristalica, posle dramatične plovidbe i više od 3.500 pređenih milja, ostrva Timor blizu Jave. Pobunjena posada engleskog broda "Baunti", čiji je bio zapovednik, zbacila ga je 48 dana pre toga zbog okrutnosti i ostavila s pristalicama u vodama kod Tahitija.

1798- Rođen je češki istoričar i političar František Palacki, vođa češkog preporoda u 19. veku. Kao lider Federalističke stranke zalagao se, u skladu sa svojom idejom austroslavizma, za federativno preuređenje Austrije. Bio je organizator i predsednik Sveslovenskog kongresa 1848, jedan od osnivača "Matice češke", sekretar Učenog društva, pokretač i urednik "Časopisa Češkog muzeja". Dela: "Istorija češkog naroda", "Počeci češke poezije, posebno prozodije" (s Pavlom Šafarikom).

1800- Pobedom francuskih trupa nad austrijskom vojskom kod Marenga Napoleon Bonaparte ponovo je osvojio Italiju.

1811- Rođena je američka književnica Herijet Elizabet Bičer Stou, borac za ženska prava i oslobađanje crnih robova. Romanom "Čiča Tomina koliba", u kojem je ropstvo crnaca podvrgla snažnoj kritici, doprinela je ukidanju ropstva u SAD.

1837- Umro je italijanski pisac Đakomo Leopardi. Poeta izrazito pesimističkog stava. Dela: "Pesme", proza "Dijalozi i eseji", "Zibaldon", dnevnik "Misli".

1894- Rođena je srpski etnomuzikolog Ljubica Janković, saradnik Etnografskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti i član više međunarodnih ustanova za izučavanje narodne kulture. Sa sestrom Danicom je prikupila i zabeležila oko 900 narodnih igara s melodijama kao i mnoštvo običaja, što je publikovano u zajedničkom sedmotomnom delu "Narodne igre".

1923- Petog dana posle profašističkog udara ubijen je premijer Bugarske i vođa Zemljoradničkog narodnog saveza Aleksandar Stamboliski, izuzetno popularan u narodu. Tokom trogodišnje vladavine je sproveo agrarnu i poresku reformu, nacionalizovao neke banke i nastojao da izmeni unutrašnju i spoljnu politiku dinastije Koburg, zalažući se za prijateljstvo sa Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca.

1923- Rođen je Ivan Gubijan, atletičar, reprezentativac negdašnje Jugoslavije, osvajač srebrne olimpijske medalje u bacanju kladiva 1948. u Londonu. Bio je od osnivanja AK Partizan član tog najtrofejnijeg beogradskog kluba. Prvi je izveo tehniku bacanja kladiva sa četiri okreta, i danas najzastupljeniju u ovoj atletskoj disciplini. Pet puta bio je prvak Jugoslavije (1948, 1949, 1950, 1952. i 1953), i pet puta je popravljao državni rekord dovevši ga od 56,24 metara (Beograd, 13. oktobra 1947) do 59,69 metara (Istanbul, 14. avgusta 1955). Po završetku takmičarske karijere radio je kao nastavnik fizičke kulture i kao trener bacača kladiva.

1924- Rođen je ruski pisac Vladimir Aleksejevič Solouhin, koji je u pesničkim i proznim delima dosledno zastupao ideju o potrebi promišljenog odnosa prema prirodi i zaštiti spomenika ruske kulture. Dela: zbirke pesama "Kako ispiti sunce", "Čovek sa cvećem u rukama", "Živeti na zemlji", "Četrdeset zvonkih kapi", "Argument", "Lirika", "Sonetni venac", "Sedina", proza "Vladimirske staze", "Kap rose", "Pisma iz Ruskog muzeja", "Vreme za skupljanje kamenja", "Med na hlebu", "Nastavak vremena".

1928- Rođen je argentinski revolucionar Ernesto "Če" Gevara, koji je postao simbol revolucionarnih težnji u Latinskoj Americi, ali i širom sveta. Diplomirao je medicinu u Buenos Ajresu 1953, potom otišao u Gvatemalu, pa u Meksiko, gde je upoznao Fidela Kastra, s čijom ekspedicijom se 1956. iskrcao na Kubu. Posle pobede revolucije 1959. postao je 1961. ministar privrede, a Kubu je napustio 1965. u nameri da u Boliviji - gde je ubijen 1967. podigne ustanak, što nije uspeo. Dela: "Uspomene na kubansku revoluciju", "Dnevnik iz Bolivije".

1933- Rođen je američki pisac poljskog porekla Ježi Kosinski, u čijim delima preovlađuju teme nasilja, surovosti i požude. U prvom i najboljem romanu "Obojena ptica" groteskno je opisao zaostalost istočnoevropskog sela u vreme Drugog svetskog rata. Bilo je pokušaja da mu se ospori autorstvo nekih romana objavljenih pod njegovim imenom. Ostala dela: romani "Koraci", "Prisutnosti", "Đavolje drvo", "Pilotska kabina".

1940- Nemci su okupirali Pariz u Drugom svetskom ratu.

1941- Predsednik SAD Frenklin Ruzvelt naredio je tokom Drugog svetskog rata zamrzavanje sve imovine Nemačke i Italije u Americi.

1943- U bici na Sutjesci u Drugom svetskom ratu poginuo je srpski publicista, novinar i prevodilac Veselin Masleša, narodni heroj, koji se kao gimnazijalac uključio u komunistički pokret. Studirao je prava u Zagrebu, zatim ekonomiju, sociologiju i političke nauke u Nemačkoj i Francuskoj, odakle je proteran zbog političkog delanja. Po povratku u zemlju s Otokarom Keršovanijem pokrenuo je časopis "Nova literatura". U toku rata uređivao je "Borbu", "Vojno-politički pregled" i "Narodno oslobođenje", a 1942. postao je član Izvršnog odbora AVNOJ-a. Dela: studije "Mlada Bosna", "Svetozar Marković".

1946- Umro je škotski pronalazač Džon Logi Berd, pionir televizije, koji je 1923. izveo prvi prenos TV slike kao crno-bele siluete, a 1925. kao slike s polutonovima. Konstruisao je 1927. prvi uređaj za noćno osmatranje pomoću infracrvenih zraka, 1928. izveo prvi prekookeanski TV prenos između Londona i Hortsdejla u SAD i prvi konstruisao i prikazao TV program u boji.

1962- U Parizu je osnovana Evropska organizacija za istraživanje svemira, prethodnica Evropske svemirske agencije.

1968- Umro je italijanski pisac Salvatore Kvazimodo, pesnik usamljenosti, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1959. Dela: zbirke pesama "Vode i zemlje", "Dati i imati", "Miris eukaliptusa", "A veče je tu", "Život nije san", "Utopljena oboa", "Pravo i lažno zeleno", "Nedostižna zemlja", esej "Pesnik i političar".

1972- Prilikom pada japanskog putničkog aviona tipa "DC-10" na aerodrom u Nju Delhiju poginulo je 87 ljudi.

1980- SAD su odbacile zahtev evropskih država da Palestinska oslobodilačka organizacija učestvuje u bliskoistočnim mirovnim pregovorima.

1986- Umro je srpski istoričar Dimitrije Bogdanović, akademik. Po obrazovanju je bio teolog i pravnik. Vodio je Arheografsko odeljenje Narodne biblioteke Srbije i bio je profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu. Najviše se bavio istorijom stare srpske književnosti i bio je jedan od najboljih poznavalaca srpskog srednjovekovlja uopšte, kao i ranohrišćanskih spisa. Veoma plodan autor. Dela: "Istorija stare srpske književnosti", "Knjiga o Kosovu", koautor monografije "Hilandar", koautor "Istorija srpskog naroda 1-10" SKZ, priređivać i koautor kolekcije "Srbljak" (zbornik stare srpske duhovne muzike - službe Srbima svetiteljima).

1986- Umro je argentinski pisac Horhe Luis Borhes, jedan od najvećih literata 20. veka, profesor anglosaksonske književnosti i kritičar, direktor Nacionalne biblioteke u Buenos Ajresu, koji je presudno obeležio hispanoameričku literaturu ali i književnost uopšte. Enciklopedijske širine, maštar, sjajan znalac klasičnih jezika, svetske književnosti, šekspirolog, tvorac je sasvim osobenog izraza kratke priče. Cinik, često se pozivao na pseudoistorijske izvore, što je davalo posebnu notu njegovim delima u kojima se prepliću fantastika i realnost. Saosnivač je više avangardnih književnih glasila, poput časopisa "Proa", "Prisma" i "Martin Fierro". Dela: zbirke pripovedaka "Univerzalna istorija beščašća", "Maštarije", "Alef", "Izveštaj o Brodiju", "Peščana knjiga", zbirka pesama, kratkih parabola i priča "Stvaralac", eseji "Devet eseja o Danteu".

1990- U rumunskoj prestonici Bukureštu, 10.000 rudara je, na nagovor vlasti, kako je tvrdila opozicija, rasturilo šatorsko naselje studenata koji su demonstrirali u centru grada i demoliralo redakcije pojedinih listova i središta opozicionih stranaka.

1993- Kambodžanski princ Norodom Sihanuk je, na osnovu dogovora rivalskih frakcija i mirovnog sporazuma o Kambodži, ponovo postao šef države.

1993- Tansu Čiler je postala prva žena šef vlade u istoriji Turske.

1995- Čečenski islamski teroristi upali su u bolnicu u gradu Buđonovsk na jugu Rusije i uzeli za taoce oko 1.500 ljudi - građana i pacijenata u bolnici, među kojima je bilo mnoštvo dece i žena, pošto su prethodno na ulicama ubili više prolaznika. Teroriste je predvodio Šamilj Basajev. Talačka kriza je okončana pregovorima sa ruskim predsednikom vlade Viktorom Černomirdinom posle čega su taoci oslobođeni dok je teroristima omogućeno da se vrate u Čečeniju. U akciji je poginulo više od 120 ljudi.

2005- Austrijski predsednik Hajnc Fišer potpisao je dokument austrijskog parlamenta kojim se i formalno ratifikuje Ustav EU.

2005- U iračkom gradu Kirkuku, u eksploziji bombaša samoubice, poginulo je najmanje 19, a ranjeno oko 90 ljudi, u redu ispred jedne banke. Među ranjenima je najmanje desetoro dece.

2006- Ispred središta Saveta Evrope u Strazburu podignuta je zastava Republike Srbije, a spuštena Državne zajednice SCG, čime je potvrđeno članstvo Srbije u SE.

2007- Umro je Kurt Valdhajm, generalni sekretar Ujedinjenih nacija od 1971. do 1981. i predsednik Austrije od 1986. do 1992. Tokom kampanje za predsednika Austrije 1986. obelodanjena je njegova nacistička prošlost. Za vreme Trećeg rajha bio je član nacističkog udruženja studenata i Š-a a nalazio se na dužnosti i na teritoriji negdašnje Jugoslavije. Valdhajm je u diplomatiju ušao 1945. a službovao je u diplomatskim predstavništvima Austrije u Parizu, pri UN u Njujorku i Kanadi. Od 1968. do 1970. bio je šef austrijske diplomatije, a od 1982. do 1984. profesor američkog Džordžtaun univerziteta u Vašingtonu.

2017- UNESKO je u sklopu programa "Čovek i biosfera" uvrstio "Bačko Podunavlje" u listu svetskih rezervata biosfere. "Bačko Podunavlje" prirodna ritsko-močvarna celina izuzetnog značaja obuhvata 176.635 hektara, na četiri zaštićena područja, među kojima su rezervati prirode "Gornje Podunavlje" i "Karađorđevo". Na listi UNESKO-a nalazi se 669 rezervata biosfere.

Dogodilo se na današnji dan, 15.06.

Na današnji dan 1903. godine Skupština Srbije vratila je Karađorđeviće na presto, izabravši za kralja kneza Petra Karađorđevića, koji je živeo u izgnanstvu u Ženevi. Izbor je usledio posle oficirskog "majskog prevrata" 11. juna 1903. (prema Julijanskom kalendaru tada važećem u Srbiji - 29. maja), u kojem su ubijeni kralj Aleksandar i kraljica Draga Obrenović. Petar I Karađorđević krunisan je u Sabornoj crkvi u Beogradu, a miropomazan u manastiru Žiča, u skladu s tradicijom. Period njegove vladavine obično se ističe kao vreme razmaha parlamentarizma i demokratskih institucija, iako je u tom periodu (1903-1914) veliki uticaj imao vojni klan koji je izvršio majski prevrat.

Danas je subota, 15. jun, 167. dan 2024.

1215 - Engleski kralj Džon Bez Zemlje morao je da popusti u sukobu s plemstvom i potpiše "Magna kartu libertatum" (Veliku povelju sloboda), kojom je ograničena vlast kralja i uspostavljena osnova ustavnosti i pravnog poretka u Engleskoj.

1467 - Umro je vojvoda od Burgundije Filip Dobri, osnivač države Burgundije, koja je u svom najvećem opsegu obuhvatala prostor od današnje Švajcarske - na jugu, do Flandrije na severu (uključujući i nju). Burgundija je u tokom 15. veka bila ozbiljan rival Francuske.

1520 - Papa Lav X ekskomunicirao je iz rimokatoličke crkve nemačkog crkvenog reformatora Martina Lutera, osudivši njegove teze kao jeres, ali je Luter pred mnoštvom zadivljenih posmatrača spalio papsku bulu o isključenju. Njegova tumačenja i učenje su potom prihvaćeni u većem delu Nemačke, a luteranska verzija protestantizma raširila se i u niz drugih zemalja Evrope.

1752 - Bendžamin Frenklin izveo je čuveni eksperiment, podigavši u vazduh papirnatog zmaja tokom nevremena u Filadelfiji, da bi dokazao da su munje zapravo električna pražnjenja.

1775 - Kongres američkih kolonija pobunjenih protiv britanske vlasti, tzv. Kontinentalni kongres, izabrao je Džordža Vašingtona za generala i glavnokomandujućeg vojske Ujedinjenih kolonija.

1777 - Odlukom Kongresa usvojene su "zvezde i pruge" kao zvanično znamenje SAD. Prema predanju, Betsi Ros, krojačica iz Filadelfije, zaslužna je za izgled zastave SAD, na kojoj se nalazi 13 naizmenično složenih vodoravnih crvenih i belih pruga, i u gornjem levom uglu, polje sa belim zvezdama, koje simbolizuju broj saveznih država. Prvobitno ih je bilo 13, a od avgusta 1959. kada su Havaji postali savezna država SAD taj broj je 50.

1843 - Rođen je norveški kompozitor, pijanista i dirigent Edvard Hagerup Grig. Stvarao je nadahnut nacionalnim folklorom, i posebno je značajan njegov doprinos razvoju postromantičarske harmonije. Izraziti liričar, najbolja dela ostvario je u malim formama poput klavirskih minijatura ("Lirski komadi"), 25 nordijskih narodnih pesama i plesova, svite "Holberg", "Poetičnih muzičkih slika", "Humoreski", solo pesama. Ostala dela: Klavirski koncert u a-molu, orkestarske svite "Per Gint", "Sigrud Jorsalfar", Gudački kvartet, Koncert za klavir i orkestar, tri violinske sonate, horske kompozicije.

1862 - Turski vojnici su kod Čukur česme u Beogradu iz obesti ubili srpskog dečaka Savu, a zatim i oficira i tumača koji su predvodili srpsku patrolu, što je zapalilo varnicu sukoba. Turci su potom sa Kalemegdana tri dana bombardovali Beograd. Bombardovanje je, zahvaljujući veštim diplomatskim aktivnostima Kneza Mihaila, imalo za posledicu da su Turci primorani da povuku vojne posade iz srpskih utvrđenih gradova, u skladu s odlukom velikih sila. Kod Čukur česme podignut je 1931. spomenik poginulom dečaku, sredstvima zadužbine Tome Vanđela, delo srpskog vajara Simeona Roksandića.

1882 - Rođen je rumunski general i diktator Jon Antonesku, tokom Drugog svetskog rata saveznik Nemačke, zbog čega je posle rata osuđen na smrt i 1946. pogubljen. Po dolasku na vlast 1940. prisilio je na abdikaciju rumunskog kralja Karola II Hoencolerna, koji je 1938. takođe zaveo autoritarnu ličnu vladu, i priključio zemlju Trojnom paktu.

1884 - Rođen je američki filmski glumac Hari Lengdon, jedan od najboljih komičara nemog filma. U filmskim burleskama najčešće je tumačio uloge sramežljivih sanjalica. Filmovi: "Siledžija", "Dugačke pantalone", "Troje su već gomila".

1904 - Više od 1.000 osoba, većinom žena i dece, poginulo je blizu Njujorka u požaru koji je zahvatio brod "General Slokam".

1907 - Počela je Druga haška mirovna konferencija, na kojoj su 44 države, uključujući Srbiju, usvojile 13 konvencija i jednu deklaraciju. Tada su prvi put znatnije kodifikovana pravila međunarodnog ophođenja, naglasak je bio na temama vezanim za ratne prilike.

1910 - Srpski student prava Bogdan Žerajić ubio se posle neuspelog atentata u Sarajevu na poglavara okupirane Bosne i Hercegovine, austrougarskog generala Marijana Varešanina. Njegova žrtva bila je primer za omladinu okupljenu oko pokreta "Mlada Bosna". Gavrilo Princip je na suđenju u Sarajevu izjavio da je uoči atentata otišao na Žerajićev grob i na njemu se zakleo da će osvetiti ovog mladog revolucionara.

1914 - Rođen je ruski državnik Jurij Vladimirovič Andropov, sovjetski lider od 1982. do smrti u februaru 1984. Od 1967. do 1982. bio je predsednik Komiteta državne bezbednosti, generalni sekretar vladajuće Komunističke partije je postao u novembru 1982, posle smrti Leonida Iljiča Brežnjeva, a predsednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta Sovjetskog Saveza u junu 1983.

1919 - Direktnim letom od Njufaundlenda do Irske, koji je trajao 10 časova i 12 minuta, engleski piloti Artur Braun i Džon Olkok prvi su preleteli Atlantik i za taj podvig dobili plemičke titule. U maju 1927. Atlantik je preleteo Amerikanac Čarls Lindberg koji je u avionu bio sam.

1919 - Rođen je italijanski filmski glumac i režiser Alberto Sordi. Igrao je u više od 200 filmova, a dvadesetak je režirao. U svet filma ušao je sa 15 godina, a tokom dugogodišnje karijere tumačio je galeriju likova, prikazujući duh Italijana, često s najkomičnije strane. Filmovi: gluma - "Pod suncem Rima", "Beli šeik", "Dangube", "Heroj našeg doba", "Moj sin Neron", "Veliki rat", "Mejd in Itali", "Mali, sasvim mali građanin", režija - "Oprostite, da li ste za ili protiv?", "Italijan u Americi", "Pomozi mi ljubavi".

1927 - Rođen je Hugo Prat, proslavljeni italijanski strip autor i ilustrator. Detinjstvo i ranu mladost proveo je po italijanskim kolonijama u Istočnoj Africi, i u Argentini, i to ga je trajno obeležilo. Njegova dela, neobična mešavina crtačke umešnosti i poetskog dara, smatraju se najvišim dometima devete umetnosti. Autor je čuvenog Korta Maltezea, koji je doživeo nebrojena izdanja, širom sveta. Više epizoda je ekranizovano, nakon Pratove smrti. Ostala dela: "Pustinjske škorpije", "Narednik Kirk", "Ana iz džungle", "Jezuita Džo", "Sent Egzeperi", "Makumba".

1940 - Nemačka vojske zaobišla je (preko zemalja Beneluksa) 360 kilometara dugu "Mažino liniju", sistem odbrambenih utvrđenja izgrađen na istočnoj granici Francuske prema Nemačkoj.

1969 - Žorž Pompidu je izabran za predsednika Francuske.

1975 - Košarkaši Jugoslavije su na evropskom prvenstvu u Beogradu osvojili titulu prvaka pobedom nad reprezentacijom Sovjetskog Saveza.

1977 - Adolfo Suares i njegova koalicija Demokratskog centra dobili su prve slobodne izbore u Španiji posle 41 godine.

1982 - Argentinske snage koje su pokušale da preotmu Folklandska ostrva (Malvini) u južnom Atlantiku predale su se Britancima, čime je okončan rat u kojem je poginulo oko 1.000 ljudi.

1988 - Pakistanski predsednik Zija ul Hak objavio je da će islamsko šerijatsko pravo postati vrhovni zakon u Pakistanu.

1992 - Srpski pisac Dobrica Ćosić, dugogodišnji disident pod režimom Josipa Broza, izabran je za prvog predsednika Savezne Republike Jugoslavije. Na položaju šefa države nije ostao ceo mandat - Savezna skupština mu je 1. juna 1993, na inicijativu Srpske radikalne stranke, izglasala nepoverenje, pod optužbom da je kršio Ustav.

1992 - Skupština Japana odobrila je angažovanje japanskih vojnika u inostranstvu, prvi put od Drugog svetskog rata.

1994 - Izrael i Vatikan uspostavili su pune diplomatske odnose, posle istorijskog dogovora o međusobnom priznanju.

1996 - Umrla je američka pevačica Ela Ficdžerald, nekrunisana "kraljica džeza", savršene tehnike, izvanredne improvizatorske imaginacije i širokog glasovnog raspona. Čuveni su i njeni zajednički nastupi s velikim džez muzičarima poput Luisa Armstronga, Đuka Elingtona i Vilijama "Kaunta" Bejzija.

1999 - Severna Koreja je saopštila da je južnokorejska ratna mornarica potopila jedan njen brod u severnokorejskim teritorijalnim vodama Žutog mora, optuživši Seul da izazivanjem prvog pomorskog sukoba od okončanja Korejskog rata 1953. provocira novi rat na podeljenom poluostrvu.

2003 - Vaterpolo reprezentacija Srbije i Crne Gore osvojila je zlatnu medalju na Evropskom prvenstvu u Sloveniji pobedom nad Hrvatskom.

2006 - Posle odluke Narodne Skupštine Srbije, od 5. juna, kojom se konstatuje samostalnost Republike Crne Gore, Vlada Srbije priznala je Crnu Goru kao nezavisnu državu.

2008 - Zvanično je proglašen novi ustav Kosova, kojim je ta srpska pokrajina definisana kao nezavisna država. Vlasti Srbije taj čin odbacile su kao pravno nevažeći i politički štetan.

2010 - Tragično je stradao Bekim Fehmiu, glumac koji je u Jugoslaviji 60-ih i 70-ih uživao veliku popularnost. Proslavio se crno-talasnom filmom "Skupljači perja" Saše Petrovića 1967. Upamćen je po ulozi vaspitača Žarka u "Specijalnom vaspitanju" Gorana Markovića. Često je igrao u evropskim produkcijama. Ostvario je oko 45 filmskih i TV uloga. Objavio je knjigu uspomena: "Blistavo i strašno".

2016 - Preminuo je Milorad Mandić Manda, glumac. Diplomirao je glumu na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu. Bio je Izuzetno aktivan kao glumac, i u brojnim filmskim ostvarenjima, od serije "Vuk Karadžić", do verovatno najzapaženije uloge u filmu "Lepa sela lepo gore", i u teatru, kao član pozorišta "Boško Buha". Vodio je brojne tv programe, poput dečjeg serijala "Bajka za laku noć".

2017 - Predsednik Srbije Aleksandar Vučić imenovao Anu Brnabić za mandatara za sastav nove Vlade Srbija.

Dogodilo se na današnji dan, 16.06.

Na današnji dan 1859. godine rođen je srpski slikar Paja Jovanović, predstavnik akademskog realizma, član Srpske kraljevske akademije, srpski slikar koji je stekao evropsku reputaciju. Najveći deo života proveo je u Beču u kojem je i umro 1957. Bio je izvanredan poznavalac slikarskog zanata i inspirisao se srpskom nacionalnom istorijom. Naslikao je velike ikonostase u Sabornoj crkvi u Novom Sadu i u crkvi u Dolovu i portretisao više vladara i crkvenih dostojanstvenika. Radio je i folklorne i istorijske kompozicije, uključujući "Seobu Srba", "Proglašenje Dušanovog zakonika", "Takovski ustanak", "Mačevanje", "Kićenje neveste".

Danas je nedelja, 16. jun, 168. dan 2024. godine. Do kraja godine ima 197dana.

1671 - U Moskvi je javno pogubljen vođa ustanka donskih kozaka i seljaka Stepan "Stenjka" Timofejevič Razin, predvodnik bune od 1667. protiv ruskih spahija i carističke administracije koja je slobodne kozake pretvarala u zavisne kmetove. Pobunjenici su zauzeli Caricin (sadašnji Volgograd), Astrahan, Saratov i druge gradove između Dona i Urala i u Povoložju, ali se ustanak razvijao stihijno i na kraju je u krvi ugušen.

1779 - Španija je objavila rat Britaniji i počela opsadu Gibraltara.

1826 - Turski sultan Mehmed IIj e posle pobune janičara, ugušene u krvi, ukinuo instituciju janičara i uveo nizam (redovna vojska). Janičari su ustanovljeni 1330. odlukom sultana Orhana, i to tako sto su oduzimana i prevođena u islam deca hrišćanskih podanika, da bi se onda sistematskom obukom od njih ustrojile posebno efikasne vojne jedinice. Murat II je dozvolio da u janičare budu primani i Turci, a 1638. ukinuto je oduzimanje hrišćanske dece. Kako je Turska vremenom propadala sve češće se događalo da Janičari izazivaju nerede i vremenom su postali opasni za tursku vlast pa ih je sultan Mehmed II 1826. potpuno ukinuo.

1852.- U Novom Sadu je štampan prvi broj lista "Serbski dnevnik", s književnim dodatkom "Sedmica", koji je potom izlazio 12 godina. U listu, koji je pokrenuo i izdavao Danilo Medaković, sarađivali su mnogi veliki srpski književnici. Kada je 1859. Medaković prešao u tadašnju Kneževinu Srbiju, urednik lista postao je Jovan Đorđević (književnik, klasicista, autor teksta srpske himne "Bože pravde").

1858 - Rođen je švedski kralj Gustav V, koji je tokom vladavine od 1907. do smrti 1950. osigurao neutralni status Švedske u oba svetska rata.

1876- U Cetinju je, posle pregovora vođenih od oktobra 1875. do februara 1876. potpisan ugovor o savezu Srbije i Crne Gore protiv Osmanskog carstva. Bila je to priprema za ratove protiv Turske 1876. i 1878.

1890 - Rođen je engleski filmski glumac Artur Stenli Džeferson, poznat kao Sten Lorel, jedan od dvojice glumaca iz poznatog komediografskog tandema (sa Oliverom Hardijem). Filmski producenti i danas ubiraju profit od njihovih filmova, a njih dvojica završila su u sirotištima. Filmovi: "Muzička kutija", "Naši odnosi", "Na divljem zapadu", "Dva dobra drugara", "Fra đavolo", "Mi iz Oksforda", "Veliki posao", "Naša žena", "Udri brigu na veselje".

1917 - Sazvan je Prvi sveruski kongres Sovjeta.

1917 - Rođen je Irving Pen, američki fotograf. Bio je znamenit je po fotografijama na kojima dominira stroga jednostavnost. Radio je portrete slavnih, modne fotografije, kao i različite umetničke fotografije s motivima od klasične mrtve prirode do egzotičnih krajeva planete. Karijeru je započeo 40-ih kao modni fotograf časopisa "Vog". Veliku slavu doneli su mu portreti Majlsa Dejvisa, Spensera Trejsija, Džordžije O'Kif i Pabla Pikasa. Jedna fotografija za koju je pozirala njegova supruga manekenka Lisa Fonsagrivs, prodata je 2004. za čak 57.000 dolara.

1920 - U Londonu je održana prva sednica Društva naroda, preteče Ujedinjenih nacija, osnovanog radi očuvanja mira i kolektivne bezbednosti posle Prvog svetskog rata.

1930 - Umro je srpski političar i filolog Ljubomir Stojanović, sekretar Srpske kraljevske akademije, koji je 1921. s Jašom Prodanovićem osnovao Republikansku stranku i bio njen prvi predsednik. Prethodno je kao pripadnik Samostalne demokratske stranke više puta bio ministar prosvete i jednom Predsednik vlade. Dela: monografija "Život i rad Vuka Stefanovića Karadžića", stari srpski pisani spomenici "Miroslavljevo jevanđelje", "Stari srpski natpisi i zapisi" (šest knjiga), stari letopisi, dela Vuka Karadžića, uključujući "Vukovu prepisku", udžbenici gramatike, studije o starim srpskim štamparijama, o srpskim hramovima u 15. i 16. veku, o arhiepiskopu Danilu.

1942 - Na Konferenciji na Tjentištu 38 delegata Crne Gore, Boke i Sandžaka donelo je u Drugom svetskom ratu rezoluciju u kojoj je kao jedini cilj označeno isterivanje okupatora i istaknuto da je narodnooslobodilački pokret u Crnoj Gori, Boki i Sandžaku sastavni deo borbe naroda Jugoslavije.

1944 - Na Visu je, u Drugom svetskom ratu, postignut sporazum jugoslovenske kraljevske izbegličke vlade - koja je bila pod snažnim pritiskom zvaničnog Londona - i Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije, koji su potpisali dr Ivan Šubašić (Predsednik vlade i hrvatski ban) i Josip Broz Tito. Tim dokumentom predviđeno je da novu vladu formiraju "demokrate", nekompromitovane saradnjom s okupatorom i izjavama protiv narodnooslobodilačkog pokreta. Dogovoreno je i da izbeglička vlada prizna tekovine narodnooslobodilačke borbe, a da o obliku vladavine bude odlučeno posle oslobođenja Jugoslavije.

1946 -Umro je kompozitor, muzikolog, pedagog i muzički kritičar Miloje Milojević, profesor Muzičke akademije u Beogradu, jedan od začetnika muzikologije u Srbiji. Doktorat muzičkih nauka stekao je 1925. u Pragu, i bio je prvi Srbin s tim zvanjem. Osnovao je beogradski orkestar "Collegium musicum" kojim je i dirigovao. Stvarao je pod uticajem romantizma, impresionizma i ekspresionizma i inspirisao se narodnim motivima. Dela: klavirske kompozicije "Četiri komada", "Melodije i ritmovi sa Balkana", horovi "Muha i komarac", "Pir iluzija", ciklus solo pesama "Pred veličanstvom prirode", muzikološki spisi "Osnovi muzičke umetnosti", "Studije i članci".

1958 - Obešen je mađarski državnik Imre Nađ, Predsednik vlade Mađarske od 1953. do oktobra 1956, kad je u Mađarskoj izbila antikomunistička pobuna. Pošto su sovjetske trupe skršile pobunu - za koju je Moskva krivila Nađa - osuđen je na smrt kao izdajnik.

1960 - Predsednik SAD Dvajt Ajzenhauer morao je da odloži posetu Japanu zbog antiameričkih nereda u toj zemlji.

1961 - Ruski baletski igrač Rudolf Nurejev zatražio je azil u Francuskoj dok je u Parizu gostovao sa ansamblom baleta "Kirov".

1963 - Ruskinja Valentina Terješkova postala je prva žena kosmonaut, poletevši u orbitu oko Zemlje kosmičkim brodom "Vastok 6". Ona je kao šesti sovjetski kosmonaut obletela Zemlju 48 puta i spustila se 19. juna.

1976 - U Sovetu, najvećem crnačkom naselju u Južnoj Africi, izbili su krvavi rasni neredi u kojima je tokom nekoliko meseci poginulo najmanje 600 crnaca i tri belca. Soveto je predgrađe Johanesburga, formirano kao naselje za "obojene" industrijske radnike u Johanesburgu, pošto u vreme aparthejda oni nisu smeli da stanuju u samom gradu.

1977 - Predsednik SAD Džimi Karter i panamski vođa Omar Torihos potpisali su ugovor kojim je predviđeno da Panamski kanal bude predat 2000. u vlasništvo Paname.

1977 - Umro je nemački raketni inženjer Verner fon Braun, konstruktor nacističkih raketnih projektila "Fau- 1" i "Fau-2", kojima je u Drugom svetskom ratu bombardovana Britanija. Posle rata emigrirao je u SAD, gde je rukovodio proizvodnjom raketnih projektila "Redstoun" i "Jupiter C", kojim je 1958. lansiran prvi američki veštački satelit "Eksplorer-1".

1979 - Pod optužbom za korupciju, pogubljen je general Igracijus Kutu Ačempong, vojni upravljač Gane od 1972. do 1979.

1992 - SAD i Rusija postigle su dogovor o smanjivanju arsenala dalekometnih nuklearnih raketa do 2003. za dve trećine.

1995 - Savet bezbednosti UN izglasao je rezoluciju o slanju u Bosnu i Hercegovinu 12.500 pripadnika tzv. Snaga za brzo reagovanje, koje su se u avgustu i septembru 1995. sa avijacijom NATO borile protiv Srba u Bosni, što je odlučujuće doprinelo preokretu u građanskom ratu.

2001 - Posle 11 godina komplikovanih radova, okončani su radovi na krivom tornju u Pizi, čime je spasena jedna od najvećih italijanskih turističkih atrakcija.

2006 - Šefovi država EU na samitu u Briselu usvojili su Deklaraciju o Zapadnom Balkanu, u kojoj se navodi da je "mirna i prosperitetna Srbija, u potpunosti integrisana u evropsku porodicu nacija, od ključnog značaja za stabilnost regiona".

2012 - Lider opozicije u Mjanmaru Aung San Su Chi, u Oslu je, i formalno, primila Nobelovu nagradu za mir, koja joj je dodeljena 21 godinu ranije dok se nalazila u kuchnom pritvoru u kojem je provela visse od 17 godina.

2017 - Umro je Helmut Kol, bivši kancelar Nemačke, arhitekta ujedinjenja te zemlje. Kao dugogodišnji čelnik Hrišćanskih demokrata, na mestu predsednika vlade nalazio se od 1982. do 1998. godine. Smatra se najzaslužnijim za nemačko prihvatanje zajedničke evropske valute.

Dogodilo se na današnji dan, 17.06.

Na današnji dan 1882 - Rođen je ruski kompozitor Igor Fjodorovič Stravinski, jedan od najuniverzalnijih muzičkih stvaralaca 20. veka. Odlikuje ga velika raznovrsnost muzičkog izraza i stila, u prvoj fazi nadahnut je ruskom narodnom muzikom, u drugoj je ekspresionista sa povremenim oslanjanjem na džez, u trećoj se okrenuo neoklasičnom stilu. Od 1910. živeo je u Francuskoj, a od 1937. do smrti 1971. u SAD. Dela: baleti "Žar ptica", "Petruška", "Posvećenje proleća", scenska kantata "Svadba", melodrame "Priča o vojniku", "Persefona", opera-oratorijum "Kralj Edip", opera "Život razvratnika", kantata "Simfonija psalama", orkestarska dela - tri simfonije, koncerti za klavir, koncerti za violinu, koncerti za kamerni orkestar, "Koncert za 16 instrumenata", "Regtajm", autobiografski radovi "Hronika moga života","Muzička poetika".

Danas je ponedeljak, 17. jun, 169. dan 2024.

1239 - Rođen je engleski kralj Edvard I "Dugonogi", koji je tokom vladavine od 1272. do 1307. reformisao zakone i uspostavio snažan administrativni sistem, proširivši ga i na Vels, čiji je izdvojen status ukinuo. Prethodno je učvrstio kraljevsku vlast nad plemstvom, pobedom u ratu od 1264. do 1267, u kojem je komandovao vojskom svog prethodnika na prestolu, Henrija III, ali ipak nije uspeo da pokori Škotsku.

1397 - Danska kraljica Margareta I objedinila je pod danskom krunom Dansku, Švedsku i Norvešku.

1579 - Engleski moreplovac i gusar Frensis Drejk proglasio je suverenitet Engleske nad današnjom Kalifornijom, nazvavši je Nju Albion.

1665 - Portugalci i Britanci potukli su Špance kod Montes Klarosa, posle čega je još jedna pobeda nad Špancima kod Vilje Visiose osigurala ponovno uspostavljanje nezavisnosti Portugala. Portugalci su podigli ustanak 1640. nezadovoljni zajednicom sa Španijom, koja je ponovno uspostavljanje državne nezavisnosti susedne zemlje priznala tek 1668.

1682 - Rođen je švedski kralj Karl XII, koji se tokom vladavine od 1697, do pogibije 1718. prilikom invazije na Norvešku, posvetio gotovo isključivo ratovanju. Započeo je 1700. Veliki severni rat protiv Rusije, Poljske, Danske i Pruske, koji je okončan tek tri godine posle njegove smrti. Potukao je Dance 1700. i iste godine naneo poraz armiji ruskog cara Petra Velikog kod Narve, potom je uspeo da s poljskog prestola zbaci Fridriha II Avgusta Jakog, ali mu je Petar Veliki potpuno uništio armiju 1709. u bici kod Poltave, posle čega je morao da se privremeno skloni u Tursku. Ruska pobeda i poraz Šveđana bili su veliko iznenađenje posto je Švedska do tada važila za veliku silu, a Baltik je praktično bio švedsko unutrašnje more.

1696 - Umro je poljski kralj Jan III Sobjeski, koji je tokom vladavine od 1674. do smrti nemogućio dalji prodor Turaka u Evropu. Prilikom druge opsade Beča 1683. vojska pod njegovom komandom potukla je Turke i oslobodila grad opsade.

1719 - Umro je engleski pisac i političar Džozef Adison, kog su proslavili duhoviti, jasni i jezički elegantni eseji. Moralističko racionalističke eseje uglavnom je objavljivao u listovima "Tatler" i "Spektator", kojeg je u martu 1711. Osnovao s Ričardom Stilom. Napisao je i tragediju "Katon", a esejima je znatno uticao na srpskog prosvetitelja Dositeja Obradovića.

1818 - Rođen je francuski kompozitor Šarl Guno, sa Kamijem Sen Sansom glavni predstavnik klasicizma u francuskoj muzici 19. veka. Operama "Romeo i Julija" i "Faust" suprotstavio se italijanskom operskom stilu. Popularna je njegova obrada prvog klavirskog preludijuma Johana Sebastijana Baha, a solo pesmama uticao je na kasnije francuske kompozitore.

1843 - Novozelandski urođenici Maori otpočeli su pobunu protiv Britanaca.

1848 - Austrijske trupe pod komandom generala Alfreda Vindišgreca ugušile su ustanak Čeha u Pragu, podignut pet dana ranije u vreme održavanja Prvog Sveslovenskog kongresa u tom gradu. Posle toga raspušteni su i Sveslovenski kongres i Narodni odbor (neka vrsta češke vlade formirane u martu 1848.) a u Češkoj je, kao i u svim ostalim austrijskim zemljama uveden strožiji režim, poznat kao "Bahov apsolutizam".

1862 - Turska artiljerija je sa Kalemegdana bombardovala Beograd, što je nastavljeno i tokom noći, posle čega su dobrovoljci iz Srbije i drugih srpskih krajeva pohrlili u odbranu Beograda. Ovi incidenti doveli su potom do Kanličke konferencije i do konačnog odlaska Turaka iz Srbije.

1867 - Engleski hirurg Džozef Lister obavio je u jednoj bolnici u Glazgovu prvu hiruršku intervenciju u istoriji medicine pod antiseptičkim uslovima, operišući svoju sestru Izabelu.

1925 - Ženevski protokol, kojim je zabranjena upotreba bojnih otrova, potpisalo je 29 zemalja.

1927 - Osnovan je "Aeroput" - prva nacionalna aviokompanija Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Tradicije "Aeroputa" nastavljao je potom "JAT".

1929 - Rođen je jermenski velemajstor Tigran Vartanovič Petrosjan, šahovski prvak sveta od 1963. do 1969. Titulu je osvojio pobedivši s 12,5:9,5 ruskog velemajstora Mihaila Botvinika i potom je odbranio 1966. u meču s ruskim velemajstorom Borisom Spaskim rezultatom 12,5:11,5. Spaski mu je preoteo titulu u meču 1969. pobedivši ga sa 12,5:10,5.

1944 - Island je postao nezavisna republika posle referenduma na kome su stanovnici tog ostrva odlučili da se odvoje od Danske. Island je do tada bio kraljevina pod danskom krunom, u personalnoj uniji.

1947 - Ustavotvorna skupština Burme (danas Mjanmar) izglasala je nezavisnost te britanske kolonije u jugoistočnoj Aziji, koju je Velika Britanija priznala ugovorom 17. oktobra 1947, a 4. januara 1948. formalno je proglašena nezavisnost. U ranijem periodu Burma je bila sastavni deo britanske Indije.

1950 - Dr Ričard Loler izveo je u Čikagu prvu operaciju presađivanja bubrega.

1953 - Sovjetska armija je u popodnevnim satima razbila masovne demonstracije u Istočnom Berlinu i time ugušila pobunu u Istočnoj Nemačkoj. Mestimičnih pojedinačnih incidenata bilo je i narednih dana.

1967 - Narodna Republika Kina je izvela probu prve hidrogenske bombe.

1971 - SAD i Japan potpisali su sporazum o vraćanju ostrva Okinava pod suverenitet Japana, što je učinjeno 1972.

1982 - Predsednik Argentine general Leopoldo Galtijeri podneo je ostavku posle poraza rgentinske armije od britanskih trupa u ratu za Folklandska ostrva.

1990 - Antivladini demonstranti vratili su se na ulice Bukurešta, nekoliko dana posle sukoba s policijom u kojima je poginulo četvoro ljudi i obračuna s rudarima koji su došli u glavni grad Rumunije da izraze podršku vladi.

1991 - Skupština Južne Afrike ukinula je poslednji značajniji zakon na kojem je od 1950. bila zasnovana politika aparthejda, odnosno dominacije belaca nad "obojenima" u toj zemlji.

1993 - U sukobima s gerilcima u glavnom gradu Somalije Mogadišu poginulo je šest i ranjeno 43 pripadnika mirovnih snaga UN, koji su bezuspešno lovili vođu najjače frakcije somalskih gerilaca Muhameda Faraha Aidida.

2001 - Preminuo je vladika Sava (Svetozar) Vuković, akademik, episkop Srpske pravoslavne crkve, profesor Teološkog fakulteta u Beogradu. Predavao je Liturgiku sa istorijom umetnosti. Bio je episkop moravički, istočnoamerički i kanadski i od 1977. šumadijski. Administrirao je eparhijama: žičkom, banatskom, bačkom, temišvarskom... Doktorirao je temom "Tipik arhiepiskopa Nikodima" 1961. Krasila ga je retka intelektualna snaga i erudicija. Pokrenuo je, obnovio i uređivao više glasila Srpske crkve ("Kalenić", "Pravoslavlje", "Glasnik", "Staza pravoslavlja", "Banatski vesnik", "Beseda", "Kalendar srpske patrijaršije"). Izgradio je i obnovio više crkava i manastira, ambulanti, domova za decu, osnivač je i više dobrotvornih fondova. Glavna dela: "Istorija srpske pravoslavne crkve u Americi i Kanadi 1891-1941", "Srpski jerarsi", "Grobna mesta srpskih arhijereja".

2013 - Objavljeno je da je u neposrednoj blizini kompleksa hramova Angkor Vat, u Kambodži, izgrađenom pre 1200 godina, otkriven izgubljeni drevni grad Mahendraparvata. Vođa grupe arheologa Dejmijen Evans sa Sidnejskog univerziteta došao je do otkrića laserskim snimanjem iz vazduha. Stručnjaci nagađaju da je civilizacija u Mahendraparvati propala zbog neobuzdane seče šume i uništenihirigacionih sistema.

2013 - Nacionalna aviokompanija Ujedinjenih Arapskih Emirata Etihad ervejz, Vlada Srbije i srpski avioprevoznik Jat ervejz potpisali su u Beogradu inicijalni memorandum o razumevanju. Predsednik Etihad ervejza Džejms Hogan izjavio je tom prilikom da bi Etihad ervejz mogla, u eventualnom strateškom partnerstvu, da poseduje najviše 49 odsto vlasničkog udela u Jat ervejzu.

2014 - U katedralnom hramu u Upsali, Švedska, središtu švedske crkve, za arhiepiskopa je ustoličena Antje Žakelen, koja je od 2007. bila episkop Lunda, čime je na čelno mesto nacionalne crkve Švedske došla osoba ženskog pola, prvi put u istoriji.

2015 - Preminuo je Vlastimir Đuza Stojiljković, jedan od naših najvećih dramskih umetnika. Počev od 1951. bio je stalni član Beogradskog dramskog pozorišta i Ateljea 212. Ostvario je mnošto velikih uloga i u teatru i na filmu, kao što su predstave: "Neprijatelj naroda" (Stokman), "Pred slepim zidom" (Ognjen), "Generali ili srodstvo po oružju" (Pukovnik Blauring), "Slučajna smrt jednog anarhiste" (Ludak), "Bertino blago" (Arnež), "Sentandrejska rapsodija" (Šamika), "Šajlok" (naslovna uloga), "Kralj Lir" (Luda), "Elijahova stolica" (Jakob Šnajder), "Gospoda Glembajevi" (Titus Andronicus Fabriczy-Glembay) ili filmovi i serije: "Put oko sveta", "Leto je krivo za sve", "Dan četrnaesti", "Diližansa snova", "Ljubav i moda", "Pop Ćira i pop Spira", "Srećni ljudi", "U ime zakona", "Zaboravljeni", "Laku noć deco", "Pozorište u kući", "Svetozar Marković".

2018 - Šefovi diplomatija Grčke i Makedonije, Nikos Kocijas i Nikola Dimitrov, u prisustvu predsednika vlada dve zemlje, Aleksisa Ciprasa i Zorana Zaeva, potpisali su sporazum u Psaradesu, na Grčkoj obali Prespanskog jezera. Sporazumom koji je nazvan Prespanski,određeno je da će novo ime BJR Makedonije biti - Severna Makedonija.

2021 - Preminuo je Kenet Kaunda, prvi predsednik Zambije, jedan od čelnika Pokreta nesvrstanih. Kaunda je bio ključna figura u pokretu za nezavisnost tadašnje Severne Rodezije od Velike Britanije a predsednik nezavisne Zambije postaje 1964. Na čelu te zemlje nalazio se do 1991, kada je bio primoran da se povuče. Rođen u porodici nastavnika i hrišćanskog misionara, posvetio se učiteljskom pozivu. Na samom početku pedesetih opredeljuje se za socijalni rad a zatim i politiku. Bio je domaćin Treće konferencije nesvrstanih u Lusaki, septembra 1970.

Dogodilo se na današnji dan, 18.06.

Danas je utorak, 18. jun, 170. dan 2024.

1155 - Nemačkog kralja Fridriha I Barbarosu za rimskog cara krunisao je papa Hadrijan IV.

1429 - Francuske snage pod vođstvom Jovanke Orleanke I vojvode od Alensona sustigle su i porazile kod Patea engleske trupe koje su se povlačile posle neuspele opsade Orleana.

1583 - U Londonu je izdata prva polisa životnog osiguranja u svetu.

1690 - Posle poraza Austrijanaca u ratu s Turcima, u kojem je kao saveznik Beča predvodio Srbe, patrijarh srpski Arsenije III Čarnojević je na Kalemegdanu u Beogradu održao sabor srpskih episkopa i sveštenstva sa obe strane Save i Dunava. Na saboru je pored patrijarha bilo 5 vladika, 11 kapetana, 7 igumana, među njima samo dvojica iz centralne Srbije - studenički i sopoćanski. Sabor je priznao Leopolda I Habzburškog za kralja Srbije. Zahtevana je sloboda vere, crkvena samouprava i jemstvo da se inoveraci neće mešati, te da verski poglavar može biti samo "ot našega roda i jezika srbskago". Zahteve je u Beč nosio vladika jenopoljski Isaija Đaković. Srbi su se naselili na širokom prostoru Ugarske (oko 50 varoši), najviše na teritoriji današnje srpske Vojvodine, ali i mnogo severnije poput Sent Andreje ili Budima koji je dugo bio važno središte Srba. Velika seoba veoma je povećala brojnost Srba na tim teritorijama, ali i ranije su Srbi na prostoru današnje Vojvodine bili brojni. Fruškogorski i južnobanatski manastiri vekovima su stariji od Čarnojevićeve seobe, što svedoči o brojnosti tamošnjeg srpskog življa.

1812 - Rođen je ruski pisac Ivan Aleksandrovič Gončarov, koji je sjajnim stilom opisao stagnaciju, mrtvilo i dekadentnost ruskog plemstva polovinom 19. veka. Atmosferi apatije koja je obuzimala rusko plemstvo, suprotstavio je sve snažniji prodor građanstva. Ime Oblomov glavnog junaka drugog dela istoimenog romana-trilogije i pojam "oblomovština" postali su sinonimi za apatiju i bezvoljnost. Izvrsnim stilsko-jezičkim i psihološkim postupkom u oblikovanju glavnog junaka, mnoštvom detalja koji stvaraju atmosferu i dopunjuju osnovnu poruku dela dočarao je stanje duha karakteristično za visoke krugove ruskog društva njegovog vremena. Ostala dela: romani "Obična priča", "Ponor", eseji "Milion grčeva", "Bolje ikad nego nikad", "Uspomene o Belinskom", putopis "Fregata Palada".

1812 - Kongres SAD usvojio je deklaraciju o objavi rata Velikoj Britaniji zbog nametnutih trgovinskih ograničenja.

1815 - Britanska armija feldmaršala Artura Velzlija, vojvode od Velingtona i pruske snage feldmaršala Gebharda fon Blihera potukle su kod Vaterloa, u današnjoj Belgiji, vojsku francuskog cara Napoleona I. Poraz je primorao Napoleona da 22. juna drugi put abdicira, posle čega je zatočen na ostrvo Sveta Jelena u Atlantiku, gde je umro 1821. Postoje špekulacije da je otrovan.

1823 - Posle gušenja ustanka protiv njegove vladavine i gubitka Brazila 1822, kralj Žoao VI poništio je portugalski ustav, na čije ga je proglašenje prisilio pritisak građanske revolucije koja je planula 1820.

1839 - Osnovana je Prva beogradska gimnazija, najstarija srednja škola koja postoji u kontinuitetu u prestonici Srbije. Najpre je imala dva razreda, tri godine docnije pet, a profesori su bili, prvih decenija, najčešće, Srbi iz Vojvodine. Kroz nju je prošla plejada istaknutih ličnosti srpske istorije, nauke, umetnosti i kulture, uključujući Stojana Novakovića, Milana Milićevića, Slobodana Jovanovića, Petra Kočića, Branu Petronijevića, Veselina Čajkanovića, Aleksandra Belića, Milovana Glišića, Jovana Skerlića, Jovana Cvijića, Mihaila Petrovića Alasa, Lazu Lazarevića, Stevana Sremca, Mokranjca, Kornelija Stankovića, kralja Petra I Karađorđevića, Živojina Mišića, Stepu Stepanovića, Gavrila Principa, Milana Stojadinovića, Aleksandra Deroka, Momčila Nastasijevića, Mošu Pijade, Svetozara Gligorića.

1868 - Rođen je mađarski regent admiral Mikloš Horti de Nađbanja, koji je od 1920. do 1944. vladao sa zvaničnom titulom "kraljevski regent Mađarske". Mađarsku je uveo u Drugi svetski rat na strani Nemačke i učestvovao je u rasparčavanju Kraljevine Jugoslavije. Njegove trupe izvršile su masovne zločine, najviše na jugu Bačke u Šajkaškoj i u Novom Sadu, nad civilima, Srbima i Jevrejima. Kao admiral, pred kraj Prvog svetskog rata postao je komandant austrougarske flote i 1918. je ugušio pobunu mornara u Boki Kotorskoj, a 1919. u Mađarskoj je predvodio gušenje komunističke pobune, koju je vodio Bela Kun. Posle drugog svetskog rata utočište mu je pružila Salazarova Portugalija, gde je i umro. Jugoslavija ga je proglasila ratnim zločincem, ali nikada nije izveden na sud.

1881 - Rusija, Austrija i Nemačka potpisale su tajni savez "Ligu tri cara".

1882 - Rođen je bugarski revolucionar i državnik Georgi Mihajlovič Dimitrov, vođa i jedan od tvoraca Komunističke partije Bugarske, prvi predsednik bugarske vlade posle Drugog svetskog rata, generalni sekretar Kominterne od 1935. do 1943. Posle paljevine Rajhstaga 1933, za koju su nacisti optužili komuniste, sudio mu je nacistički sud na Lajpciškom procesu. Sjajnom odbranom pretvorio je suđenje u optužbu protiv nacizma, što je imalo izuzetan ođek u celom svetu.

1884 - Rođen je francuski političar Eduard Dalađe, potpisnik Minhenskog pakta s Nemačkom 1938, kojim je Adolfu Hitleru omogućeno da okupacijom Sudeta rasparča Čehoslovačku. Između dva svetska rata bio je tri puta francuski predsednik vlade, a u Drugom svetskom ratu interniran je u Nemačku posle okupacije Francuske.

1928 - Norveški polarni istraživač Rual Amundsen, prvi čovek koji je osvojio Južni pol, nestao je tokom leta avionom iznad Severnog ledenog okeana. Ka Severnom polu poleteo je u pokušaju da pronađe nestalu italijansku ekspediciju i očito je poginuo u avionskoj nesreći. Istraživao je predele oko Severnog i Južnog pola i na najjužniju tačku Zemlje dospeo je 14. decembra 1911. a Severni pol preleteo je u maju 1926. Prvi je od 1903. do 1906. prošao ceo Severozapadni prolaz severno od Amerike, između Atlantskog okeana i Beringovog moreuza i od 1918. do 1921. Severoistočni prolaz severno od Evrope, od Norveške do Beringovog mora. Napisao je delo "Južni pol".

1936 - Umro je ruski pisac Aleksej Maksimovič Pješkov, poznat kao Maksim Gorki, utemeljivač socijalističkog realizma. Najčešća tema njegovog stvaralaštva su ljudi sa društvenog dna, pobunjenici svih vrsta, izgubljeni i prezreni. Posle 1917. iako je polemisao s Lenjinom i drugim boljševičkim prvacima, učestvovao je u intelektualnoj obnovi zemlje i smatra se najznačajnijim kulturnim poslenikom u postoktobarskoj epohi. Umro je 1936. pod okolnostima koje nisu potpuno rasvetljene. Dela: priče, pripovetke i romani "Makar Čudra", "Konovalov", "Pesma o Sokolu", "Foma Gordejev", "Mati", "Pesma o vesniku oluje", "Leto", "Trojica", "Ispovest", "Gradić Okurov", "Supruzi Orlovi", "Artomonovi", "Život Klima Samgina", "autobiografska" trilogija "Detinjstvo", "Među ljudima" i "Moji univerziteti", drame "Malograđani", "Na dnu", "Na letovanju", "Neprijatelji", "Vasa Železnova", "Jegor Buličov i ostali", uspomene "Lav Tolstoj".

1940 - Francuski general Šarl de Gol uputio je iz Londona radio poruku zemljacima širom sveta da se odupru okupaciji Nemačke i predstavio je sebe kao predvodnika "slobodnih Francuza" (onih koji ne priznaju Vladu u Višiju). Njegov proglas je posebno imao ođeka u francuskim kolonijama, koje su postupno odricale poslušnost Petenovoj Vladi u Višiju i priznavale De Gola.

1940 - Nemačke trupe su zauzele stateški značajnu francusku luku Šerbur.

1942 - Rođen je engleski muzičar Pol Mekartni, član kvarteta "Bitlsi", koji su šezdesetih godina 20. veka postali najpopularniji rok sastav. Posle raspada "Bitlsa" 1972. nastavio je samostalnu muzičku karijeru.

1953 - Proglašena je Republika Egipat sa generalom Muhamedom Nagibom, vođom pobune kojom je 1952. s vlasti zbačen kralj Faruk, kao predsednikom.

1965 - Vazduhoplovni vicemaršal Ngujen Kao Ki, američki štićenik, je preuzeo vlast kao premijer Južnog Vijetnama i pozvao na odlučniji rat protiv oslobodilačkog pokreta Vijetkong.

1968 - Britanski Dom lordova odbacio je odluku laburističke vlade o sankcijama protiv režima bele manjine u Rodeziji.

1972 - Britanski putnički avion tipa "Trajdent" srušio se ubrzo po poletanju iz Londona, što nije preživeo niko od 118 ljudi u letelici.

1975 - Ubici kralja Saudijske Arabije Fejsala u martu 1975, kraljevom sinovcu princu Fejsalu Musaidu, javno je odrubljena glava ispred palate vlade u Rijadu.

1979 - U Beču su Leonid Brežnjev i Džimi Karter potpisali sporazum SALT 2 kojim su se Sovjetski Savez i Sjedinjene Države obavezali da ograniče strateško nuklearno naoružanje.

1987 - Izrael je osudio odluku poglavara rimokatoličke crkve pape Jovana Pavla II da primi u audijenciju predsednika Austrije Kurta Valdhajma, zbog njegovog učešća u nemačkim formacijama tokom Drugog svetskog rata.

1993 - Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija odobrio je slanje 7.600 "plavih šlemova" u šest gradova u Bosni i Hercegovini.

1996 - Savet bezbednosti UN stavio je van snage zabranu izvoza teškog naoružanja bivšim jugoslovenskim republikama.

1996 - Benjamin Netanjahu je preuzeo dužnost predsednika vlade Izraela kao najmlađi šef vlade u istoriji te zemlje, posle izborne pobede njegove desničarske koalicije.

1997 - Turski premijer Nedžmetin Erbakan, prvi islamista u istoriji moderne Turske na čelu vlade, podneo je ostavku, čemu je prethodio snažan pritisak tradicionalno sekularnog turskog armijskog vrha.

2004 - Šefovi država ili vlada 25 članica EU usvojili su u Briselu prvi ustav EU, uz dogovor da dokument stupi na snagu pošto ga ratifikuju sve zemlje članice.

2004 - Velika Britanija je dodelila počasnu titulu viteza lovcu na naciste Simonu Vizentalu.

2005 - Sudanska vlada potpisala je u egipatskom glavnom gradu Kairu mirovni sporazum sa jednom od najvećih opozicionih grupa, Nacionalnom demokratskom alijansom (NDA) s namerom da okonča 16-godišnji sukob u kojem je poginulo više od dva miliona ljudi, a oko četiri miliona je primorano da napusti domove.

2010 - Umro je Žoze Saramago, portugalski pisac, nobelovac. Rođen je u seljačkoj porodici i promenio je niz zanimanja, da bi se tek 1976. posvetio književnosti. Smatra se jednim od najvećih portugalskih pisaca. Prevođen je na preko trideset jezika. Dela: "Embargo i druge priče", "Godina smrti Rikarda Reiša", "Slepilo", "Sedam sunaca i sedam mesečina", "Jevanđelje po Isusu Hristu".

2010 - Umro je Bogdan Bogdanović, arhitekta, univerzitetski profesor, član SANU. Izvesno vreme bio je gradonačelnik Beograda. Autor je velikog broja spomenika posvećenih žrtvama i borcima u Drugom svetskom ratu (Jasenovac, Mostar, Bela Crkva, Jevrejske žrtve, Beograd). Objavio 26 knjiga na srpskom i nemačkom, stručnih i publicističkih. Dela: "Zaludna mistrija", "Urbanističke mitologeme", "Urbs i Logos", "Ukleti neimar". 2014 - Umrla je Stefani Kvolek, izumitelj kevlara, materijala od kog se prave panciri i druga neprobojna oprema. Kvolek je u vreme kada je izumela kevlar 1964. godine, radila kao hemičar u kompaniji "DuPont" u Delaveru. Iako je prvobitno zamišljeno da se kevlar koristi za automobilske gume, ispostavilo se da je to materijal jači od metala, pa je dobio mnogo širu primenu.

2017 - U najtežim požarima u istoriji Portugalije, koji su izbili prethodnog dana, u centralnom delu te zemlje u oblasti Pedrogau Grande, poginulo je 66 osoba, a 204 su povređene. Ljudi su većinom stradali u automobilima tokom nastojanja da napuste područja zahvaćena požarima.

2022 - Vlasti Litvanije saopštile su da zabranjuju tranzit robe pod sankcijama EU preko njihove teritorije ka ruskoj oblasti Kalinjingrad. Na listi sankcija EU našli su se ugalj, metali, građevinski materijali, napredne tehnologije. Kalinjingrad je ruska eksklava velikog vojno strateškog značaja smeštena između Poljske i Litvanije koja je raspadom Sovjetskog Saveza ostala bez teritorijalne veze sa maticom. Istorijski, to je severni deo negdašnje Istočne Pruske koji je pripojen Sovjetskom Savezu posle Drugog svetskog rata, južni deo je u sastavu Poljske.

Dogodilo se na današnji dan, 19.06.

Na današnji dan 1892. rođen je Pavle Beljanski srpski pravnik i diplomata, kolekcionar koji je sakupio najcelovitiju zbirku umetničkih dela srpskog (i jugoslovenskog) slikarstva prve polovine 20. veka. Školovao se u Beogradu i Parizu. Kao diplomata Kraljevine Jugoslavije boravio je u Stokholmu, Varšavi, Berlinu, Beču, Parizu, Rimu. Isprva zainteresovan za evropsku, najviše renesansnu umetnost, uviđa da su mu vrhunska dela nedostupna, pa je sakupljačku strast usmerio ka savremenoj umetnosti. Postupno, njegova zbirka slika, skulptura, tapiserija i crteža prerasta u jedinstvenu kolekciju vrhunskih umetničkih dela. Tragična pogibija sedmoro članova njegove porodice prilikom bombardovanja 1944. dovela je Beljanskog do odluke da dragocenu kolekciju zavešta srpskom narodu, time je on postao jedan od njegovih najvećih darodavaca. Spomen-zbirka Pavla Beljanskog nalazi se u Novom Sadu i otvorena je za javnost od oktobra 1961.

Danas je sreda, 19. jun, 171. dan 2024.

1566 - Rođen je škotski kralj Džejms VI Stjuart, koji je kao Džejms I od 1603. do smrti 1625. prvi vladao i Škotskom i Engleskom i bio prvi Stjuart na engleskom prestolu. Posle abdikacije sa škotskog prestola majke Marije Stjuart, 1567. je, kada je imao samo godinu dana, proglašen kraljem Škotske i tu titulu je nosio do smrti.

1623 - Rođen je francuski matematičar, fizičar, pisac, filozof, mistik, Blez Paskal, koji je postavio osnove računa verovatnoće. Veoma mlad istakao se otkrićima iz geometrije i fizike: u 16. godini objavio je raspravu o konusnim presecima, a u 18. dovršio konstruisanje matematičke mašine (aritmometar), koja je obavljala četiri osnovne računske operacije. Prvi je matematički tretirao problem verovatnoće u hazardnim igrama i s francuskim matematičarom Pjerom Fermaom postavio je osnove računa verovatnoće. Izumeo je i hidrauličnu presu i utvrdio da pritisak vazduha opada s visinom i da se pomoću barometra može utvrditi visina planina. Do 24. godine bavio se samo matematikom i fizikom, a potom je došao do zaključka da je njegova dotadašnja aktivnost nebitna i posvetio se verskim temama, filozofiji pa i književnosti. Povukao se u manastir Por-Roajal, u kom se nalazila grupa takozvanih Jansenita. Zvanična Crkva je bila veoma isključiva prema Jansenitima pa je Paskal snosio posledice ovakvog izbora. Dela: "Pisma jednom provincijalcu" (antijezuitski tekst), "Misli" (kontemplativan tekst, duboko hrišćanski).

1862 - Američki Kongres je zabranio ropstvo na teritoriji SAD.

1867 - Meksički republikanci su streljali nametnutog cara Ferdinanda Maksimilijana Jozefa Habzburga, krunisanog posle francuske vojne intervencije. Austrijskog nadvojvodu Maksimilijana za meksičkog cara je 1864. ustoličio francuski car Napoleon III , pokušavši da preko njega ostvari uticaj Francuske u toj zemlji. Meksikanci su potukli intervencionističke trupe, a za predsednika je ponovo izabran Benito Pablo Huarez, nazvan "Vašington Meksika", koji je u vreme francuske intervencije od 1861. do 1867. predvodio meksički narod u borbi za nezavisnost zemlje.

1873 - Rođen je srpski geolog Vladimir K. Petković, član Srpske kraljevske akademije, osnivač Državnog geološkog instituta, profesor i rektor Beogradskog univerziteta, najbolji poznavalac kredne formacije kod nas i tektonske istočne Srbije. Bio je upravnik Geološkog zavoda Beogradskog univerziteta i urednik "Geoloških anala Balkanskog poluostrva". Napisao je oko 70 radova, pretežno o stratigrafiji i tektonici Srbije. Dela: "Geologija istočne Srbije", "O tektonskom sklopu istočne Srbije", "Tercijer u Skopskoj ravnici", "Tupižnica i njeno podnožje", "Golt u Srbiji", "O baremskom katu na Grebenu", "Aptski kat u istočnoj Srbiji".

1885 - Rođen je kompozitor i dirigent Stevan Hristić, član Srpske akademije nauka i umetnosti, obdareni polifoničar koji je osnovno nadahnuće crpeo iz narodnih motiva, jedan od osnivača Muzičke akademije u Beogradu, šef Beogradske filharmonije, dirigent Narodnog pozorišta, direktor Opere i prvi predsednik Saveza kompozitora Jugoslavije. Muzičko obrazovanje stekao je u Beogradu, Rimu, Beču, Lajpcigu, Moskvi i Parizu. Dela: orkestarska "Simfonijska fantazija", "Rapsodija", "Vranjanska svita", "Poema zore", "Marš slobode", "Skice za klavir", muzička drama "Suton", balet "Ohridska legenda", oratorijum "Vaskresenje", scenska muzika za drame "Čučuk Stana", "Sunce", "Lazarevo vaskrsenje", "Uobraženi bolesnik", "Hamlet", "Večiti mladoženja", "Bura", horovi, solo pesme.

1885 - Statua Slobode - francuski poklon Amerikancima - stigla je u Njujork iz Francuske.

1886 - Rođen je srpski slikar Jovan Bijelić, član Srpske kraljevske akademije, jedan od najznačajnijih srpskih (i jugoslovenskih) likovnih stvaralaca između dva svetska rata. Studirao je u Sarajevu, Krakovu, Parizu i Pragu. Scenograf (potom i šef slikarske radionice) Narodnog pozorišta u Beogradu, u kojem je delao do smrti, postao je 1919. Slikao je portrete, pejzaže, mrtvu prirodu i kompozicije. Imao je privatnu školu iz koje je izašao niz slikara. Dela: "Portret devojke", "Kupačica", "Jajce", "Kći umetnikova", "Dvorište", "Ženski akt", "Sarajevo", "Portret starice".

1897 - Umro je engleski kapetan Čarls Kaningem Bojkot, protiv kojeg je 1880, dok je upravljao jednim engleskim lendlordstvom u Irskoj, primenjen nenasilni otpor odbijanjem saradnje. Takav vid otpora je kasnije nazvan prema njegovom prezimenu - bojkot.

1906 - Rođen je britanski fiziolog i biohemičar ruskog porekla Ernst Boris Čejn, koji je s Aleksandrom Flemingom i Hauardom Volterom Florijem 1945. podelio Nobelovu nagradu za medicinu. Istraživao je enzime, insulin i antibiotike (penicilin).

1908 - U luku Santos uplovio je brod "Kasato Maru" sa 168 japanskih porodica, čime je počela imigracija Japanaca u Brazil.

1921 - Rođen je francuski filmski i pozorišni glumac Luj Žandr, poznat kao Luj Žurdan, koji je zapaženije uloge ostvario u američkim filmovima nego u francuskim. Filmovi: "Slučaj Paradin", "Pismo nepoznate", "Žiži", "Madam Bovari", "Tri novčića u fontani".

1937 - Umro je škotski pisac Džejms Metju Beri, "otac"Petra Pana. Pisao je uglavnom drame i pripovetke. Dela: "Petar Pan", "Divni Krajton", "Gospodska ulica".

1944 - Posle žestokih borbi protiv japanskih snaga, američke trupe su osvojile strateški važno ostrvo Sajpan u zapadnom Pacifiku, na kom je Japan izgradio jednu od tada najvećih vojno-pomorskih baza uključujući i nekoliko aerodroma.

1947 - Rođen je indijski pisac Salman Ruždi, kojem je iranski verski vođa ajatolah Ruholah Homeini izrekao fatvu sa smrtnom presudom, zbog izvrgavanja ruglu Islama u romanu "Satanski stihovi". Ostala dela: romani "Deca ponoći", "Istok, zapad", "Harun i more priča", "Mavrov poslednji uzdah".

1953 - U američkom zatvoru "Sing-Sing" izvršena je smrtna kazna na električnoj stolici nad Džulijusom Rozenbergom i njegovom suprugom Etel. Oni su optuženi da su Sovjetskom Savezu odavali nuklearne tajne. Uprkos brojnim apelima sa svih strana sveta da im budu pošteđeni životi, smrta kazna je izvršena. Njih dvoje su prvi bračni par pogubljen u SAD. Naknadni nalazi u ruskim arhivima potvrđuju da je optužba protiv njih nije bila neosnovana.

1961 - Velika Britanija je dala nezavisnost šeikatu Kuvajt u Persijskom zalivu, koji je bio pod njenim protektoratom od 1899.

1965 - Alžirskog predsednika Ahmeda Ben Belu vojnim udarom bez prolivanja krvi zbacio je ministar odbrane general Huari Bumedijen, koji se idućeg meseca proglasio predsednikom Alžira.

1970 - Sovjetski vasionski brod "Sojuz-9" vratio se na Zemlju, postigavši novi rekord u dužini boravka u kosmosu od 17 dana, 16 časova i 59 minuta.

1987 - U eksploziji koju su u garaži jedne robne kuće u Barseloni postavili teroristi separatističke baskijske organizacije ETA, poginulo je 12 i ranjeno više od 30 osoba.

1988 - Ispred jedne prodavnice u indijskom gradu Kurukšetra poginulo je 15 lica u eksploziji bombe koju su postavili Siki teroristi.

1992 - U bolnici u Banja Luci je umrla 12. beba zbog nestašice kiseonika, pošto SAD i druge zapadne zemlje nisu dozvoljavale dostavu humanitarne pomoći vazdušnim putem zapadnom delu Republike Srpske tokom borbi srpskih jedinica s muslimanskim i hrvatskim snagama za koridor kod Brčkog. Prva od 12 beba u Banja Luci je zbog ovakvog drastičnog kršenja ljudskih prava umrla 22. maja 1992.

1993 - Umro je engleski pisac Vilijam Golding, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1983. Bio je preokupiran temom zla i iskonskog greha, često alegoričan i katkad teško razumljiv. Dela: romani "Gospodar muva", "Naslednici", "Hridine dvojice mrtvih", "Beg škorpija", "Slobodan pad", "Toranj katedrale", "Piramida", "Vidljiva tmina", "Obredi plovidbe", eseji "Vrele kapije", "Pokretni cilj". 1995 - Čečenski islamski teroristi su posle šest dana oslobodili 1.500 talaca, građana i pacijenata, među kojima mnoštvo dece i žena. U akciji terorista koje je predvodio Šamilj Basajev, okončanoj pregovorima s ruskim premijerom Viktorom Černomirdinom, posle kojih su taoci oslobođeni a teroristima omogućeno da se vrate u Čečeniju, poginulo je više od 120 lica.

1997 - Vilijam Hejg je postao najmlađi vođa britanske Konzervativne partije nakon 200 godina.

2005 - Najmanje 20 osoba je poginulo i isto toliko je ranjeno u napadu bombaša samoubice u restoranu u blizini Zelene zone u Bagdadu.

2007 - Najmanje 87 osoba je poginulo, a 224 su povređene u eksploziji kamiona bombe u centru Bagdada. Eksplozija se dogodila u blizini širitske džamije Hilani, u trgovačkoj četvrti Sinak, a vozilo je bilo parkirano na gradilištu u blizini džamije.

2008 - Britanija je zvanično ratifikovala Lisabonski ugovor, pošto je kraljica Elizabeta II dala pristanak za Zakon, kojim se ovaj Ugovor odobrava. Tim činom Britanija je postala 19. zemlja EU koja je ratifikovala Lisabonski ugovor, i prva država koja je to učinila pošto su Irci na referendumu odbacili taj dokument.

2013 - Umro Džejms Gandolfini, američki glumac poznat po ulozi u legendarnoj krimi seriji "Porodica Soprano". Rođen je 1961. u Nju Džersiju. Nakon diplomiranja na smeru za komunikologiju na Ratgers Univerzitetu 1982. radio je kao vozač kamiona, i u noćnim klubovima, pre nego što se sa 25 godina zainteresovao za glumu. Filmsku karijeru je započeo 1987. malom ulogom u niskobudžetnoj horor komediji. U narednom periodu, stekao je reputaciju glumca za uloge gangstera, igrajući čvrste, ali šarmantne momke u filmovima kao što su "Prava romansa" (1993) i "Porotnik" (1996).

2014 - Preminuo je Mihailo Miša Blam, džez muzičar i kompozitor, kontrabasista, profesor i istoričar srpskog džeza. Rođen je u Beogradu, u porodici u kojoj je bilo više generacija muzičara. Njegov otac Rafael osnivač je orkestra " Studentski Micky Jazz " (1927), za koji se veruje da je bio prvi džez orkestar u Srbiji. Osim višedecenijske međunarodne karijere muzičara, bio je predani istraživač prošlosti džez muzike u Srba kao i osnivač muzeja džeza. Nastupao je s više od 30 velikana džeza iz sveta, ali i brojnim orkestrima poput Berlinskog radio-orkestra Herberta fon Karajana. Autor je knjige: "Džez u Srbiji 1927-1944".

2014 - Na presto Španije stupio je novi kralj Felipe VI Burbonski, pošto je njegov otac Huan Karlos prethodno abdicirao.

Dogodilo se na današnji dan, 20.06.

Na današnji dan 1992. godine lideri Češke i Slovačke Vaclav Klaus i Vladimir Mečijar postigli su dogovor kojim je Čehoslovačka prestala da postoji a Češka i Slovačka su postale dve samostalne države.

1597 - Umro je holandski polarni istraživač Vilhelm Barenc, zarobljen na brodu okovanom ledom, dok je pokušavao da pronađe severoistočni pomorski prolaz iz Evrope u Ameriku. Pethodno je i 1584. i 1594. predvodio ekspedicije sa istim ciljem. Otkrio je Špicberška ostrva, Medveđe ostrvo, zapadnu obalu Nove Zemlje i more nazvano njemu u čast Barencovo more. Njegov dnevnik pronađen je 1871.

1756 - Tokom noći u ćeliji tamnice, koja je posle toga postala poznata kao "crna rupa Kalkute" ugušila su se 123 od 146 uhapšenih britanskih vojnika. Britance je u ćeliju veličine 4,5 sa 5,5 metara bacio lokalni indijski gospodar Navab od Bengala, čije su snage prethodno napale i porazile britanski garnizon, u nameri da spreče britansku Istočnoindijsku kompaniju da u Kalkuti izgradi sistem vojnih fortifikacija.

1819 - Rođen je francuski kompozitor Žak Ofenbah (pravo ime bilo mu je Jakob Eberst) tvorac francuske operete. Kroz njegovu pristupačnu i vedru muziku zabavnog karaktera najčešće je provejavala neka vrsta satire društvenih odnosa u francuskom Drugom carstvu. Napisao je stotinak opereta. Dela: operete "Lepa Jelena", "Orfej u paklu", "Plavobradi", "Pariski život", "Velika vojvotkinja od Žerostajna", opera "Hofmanove priče", napisao je putopis "Ofenbah u Americi".

1819 - U engleski grad Liverpul prispeo je brod "Savana", koji je 27 dana i 11 časova pre toga isplovio iz istoimenog grada u američkoj državi Džoržija, postavši tako prvi parobrod koji je preplovio Atlantski okean.

1836 - Umro je francuski revolucionar i sveštenik Emanuel Žozef Siejes, nazvan "patrijarh revolucije", jedan od vođa Francuske revolucije i osnivača Jakobinskog kluba, koji je 1799. odigrao ključnu ulogu u državnom udaru kojim je vlast prigrabio Napoleon Bonaparta. U toku revolucije napustio je jakobince i postao član kluba Fejana, koji je zastupao načela ustavne monarhije. Bio je prevrtljiv u politici i zauzimao je istaknute položaje u svim fazama revolucije, izuzev u periodu jakobinske diktature. U brošuri "Šta je treći stalež?" izložio je svoje političke stavove.

1837 - Umro je britanski kralj Vilijam IV , vladao je od 1830. do smrti. Podanici su mu prikačili nadimak "Šašavi Bili", a zvali su ga i "Kralj mornar" zbog toga što je od 1778. do 1790. služio u mornarici.

1861 - Rođen je engleski biohemičar Frederik Gaulend Hopkins, jedan od osnivača nauke o vitaminima, koji je s holandskim lekarom Kristijanom Ajkmanom, podelio 1929. Nobelovu nagradu za medicinu. Izučavao je značaj vitamina u ishrani i zaključio da su oni neophodni za normalan rast i razvoj organizma. Takođe je izolovao glutation i pokazao njegov veliki značaj u ćelijskoj okcidaciji i aminokiselinu triptofan. Dokazao je i da je pigment krila nekih leptira derivat mokraćne kiseline i da neke ekskretorne supstance služe kao boje u životinjskom carstvu.

1891 - Britanija i Holandija definisale su granice kolonijalnih poseda na ostrvu Borneo. Bivši britanski posedi Sabah i Saravak sada su u sastavu Malezije, a veći tada holandski deo ostrva pripada Indoneziji (tada Holandska Istočna Indija).

1902 - Rođen je srpski pisac i diplomata Marko Ristić, jedan od najaktivnijih srpskih nadrealista. Bio je pesnik, esejista, kritičar. Posle završenog Filozofskog fakulteta u Beogradu, u međuratnom periodu učestvovao je kao urednik i saradnik u brojnim aktivnostima beogradskih nadrealista. Po okončanju Drugog svetskog rata bio je jugoslovenski ambasador u Francuskoj. Dela: pesme "Od sreće i od sna", "Bez mere", "Nox microcosmica", eseji "Nacrt za jednu fenomenologiju iracionalnog" (sa Kočom Popovićem), "Koje su pobude i kakvi uspesi školske filozofije", "Smrt fašizmu - sloboda narodu", "Književna politika", "Ljudi u nevremenu", "Od istog pisca", "Krleža", "Prostor-vreme", "Politička knjizevnost", "Nacer tiempo", "Svedok ili saučesnik".

1905 - Rođena je američka književnica Lilijan Helman. U memoarskim delima opisala je iskustva iz Španije i Sovjetskog Saveza, veze s vodećim američkim intelektualcima i vreme makartizma, antikomunističku hajku koju je u prvoj polovini pedesetih godina 20. veka predvodio američki republikanski političar Džozef Makarti. Dela: drame "Dečji čas", "Male lisice", "Dani koji će doći", "Straža na Rajni", "Drugi deo šume", "Igračke na tavanu", memoarske knjige "Nedovršena žena", "Pentimenti", "Nitkovsko vreme".

1909 - Rođen je američki filmski glumac australijskog porekla Erol Flin, koji je najčešće igrao pravdoljubive junake u avanturističkim filmovima. Filmovi: "Krvavi kapetan", "Avanture Robina Huda", "Gusar", "Kraljević i prosjak", "Džentlmen Džim", "Virdžinija Siti", "Koreni pakla".

1923 - Meksičkog revolucionara Fransiska Panča Vilju ubili su politički protivnici na njegovoj farmi u mestu Idalgo del Paral u meksičkoj državi Čiuvava. Predvodio je seljački pokret tokom revolucije od 1910. do 1917. Proglašen je 1966. meksičkim nacionalnim junakom.

1933 - Umrla je Klara Cetkin, jedan od osnivača ženskog međunarodnog radničkog pokreta i Komunističke partije Nemačke, na čiji je predlog 8. mart proglašen Međunarodnim danom žena.

1937 - Rođen je srpski pozorišni režiser Ljubomir Draškić, dugogodišnji upravnik beogradskog pozorišta "Atelje 212". Tokom karijere režirao je više od 100 predstava, uključujući predstave "Kralj Ibi", "Maratonci trče počasni krug", "Kafanica, sudnica, ludnica", "Rado ide Srbin u vojnike" i "Radovan III ".

1960 - Američki bokser afroameričkog porekla Flojd Paterson postao je prvi bokser koji je uspeo da povrati titulu svetskog prvaka u teškoj kategoriji, nokautiravši u meču u Njujorku Šveđanina Ingemara Johansona.

1973 - U Argentinu se posle 18 godina izbeglištva vratio bivši predsednik Huan Peron, šef države od 1946. do 1955, kada je oboren pobunom delova kopnene vojske i mornarice. Za predsednika Argentine ponovo je izabran u septembru 1973. a 1974. je umro.

1991 - Nemačka Skupština je tesnom većinom izglasala da prestonicu treba premestiti iz Bona u Berlin, staru prestonicu Kraljevine Pruske i ujedinjene Nemačke, od 1871.

2001 - Lider vojne uprave Pakistana general Pervez Mušaraf formalno je proglašen predsednikom, a tu funkciju je napustio Muhamed Rafik Tarar, koji je figurirao kao šef države otkad je Mušaraf preuzeo vlast 1999.

2002 - U eksploziji gasa u rudniku uglja u severoistočnoj kineskoj provinciji Heilongđang poginulo je 115 rudara.

2003 - Na samitu Evropske unije u Solunu predstavljen je nacrt Ustava Evropske unije, čije je detalje obrazložio Valeri Žiskar d`Esten, predsednik Evropske Konvencije za izradu Evropskog ustava.

2005 - Umro je američki naučnik Džek Kilbi, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku, čiji je pronalazak iz 1958. godine - integrisano električno kolo, predstavljao osnov informatičke revolucije.

2009 - U Atini je otvoren velelepni Muzeja Akropolja, u kojem je izloženo više od 4.000 antikviteta izuzetne istorijske i kulturne vrednosti. Izgradnja zdanja koje sadrži oko 20.000 kvadratnih metara izložbenog prostora koštala je oko 130 miliona evra. Muzej, delo švajcarskog arhitekte Bernara Čumija, smešten je ispod drevnog Akropolja. Novo zdanje posebno je pripremljeno i za smeštaj frizova sa Akropolja koje je, u 19. veku, u London odneo Lord Eldžin, s dozvolom tadašnjih turskih vlasti. 2015 - Fudbalska reprezentacija Srbije do 20 godina osvojila je titulu prvaka sveta, pošto je u Oklendu, Novi Zeland, pobedila Brazil sa 2:1.

Dogodilo se na današnji dan, 21.06.

Na današnji dan 1527. umro je italijanski političar, diplomata, pisac i istoriograf Nikolo Makijaveli, jedan od utemeljivača politikologije. Posle stvaranja Firentinske republike, bio je 14 godina sekretar vladajućeg "Saveta desetorice". Oslobodio je politička razmatranja teoloških, moralnih i metafizičkih koncepata i začetnik je ideje nacionalne države (prvi je uveo koncept države u savremenom smislu). U glavnom delu "Vladalac", u kojem je izneo i sopstvena diplomatska iskustva, razradio je teoriju prema kojoj vladar treba da upravlja državom u interesu njenog jačanja, bez obzira da li će cilj postići zakonom ili silom. Smatrao je da su merila individualnog morala nepodobna za procenjivanje postupaka u ime države. Iz njegove političke filozofije izveden je pojam "makijavelizam". Rimokatolička crkva je 1559. njegova dela stavila na "Indeks zabranjenih knjiga". Ostala dela: "Razmatranja o prvih deset knjiga Tita Livija", "Istorija Firence", "O ratnoj veštini", komedija "Mandragola".

Danas je petak, 21. jun, 173. dan 2024.

1377 - Umro je engleski kralj Edvard III, koji je tokom vladavine od 1327. osvojio Škotsku i izazvao Stogodišnji rat s Francuskom pošto se 1340. proglasio kraljem te zemlje.

1791 - Francuski kralj Luj XVI i kraljica Marija Antoaneta pokušali su u rano jutro da pobegnu iz Pariza, ali su stigli samo do Varena, gde su uhapšeni. Zaputili su se na severoistok u pravcu Austrijske Nizozemske, današnje Belgije.

1813 - Španski kralj Žozef, brat francuskog cara Napoleona I, napustio je Madrid i u bici kod Vitorije njegovu vojsku porazile su snage britanskog vojskovođe Artura Velzlija, budućeg vojvode od Velingtona (posle Vaterloa), čime je okončana francuska vladavina Španijom.

1842 - Beograđane koji su došli da vide predstavu "Apoteoza besmrtnog Karađorđa" Đorđa Maletića, kojom je trebalo da bude obeležena 25. godišnjica smrti vođe Prvog srpskog ustanka, na vratima zgrade u kojoj je zakazana premijera zateklo je obaveštenje: "Po naredbi čestitog paše, zakazana predstava neće se održati zato što se u njoj mešaju Turci i Srbi". Predstava je prikazana 1847. u "Teatru kod jelena" i doživela je veliki uspeh.

1876 - Umro je meksički general i državnik Antonio Lopes de Santa Ana, predsednik Meksika od 1833. do 1836. Ponovo je vladao Meksikom kao diktator 1839. i od 1841. do 1845, kada je primoran da ode u izgnanstvo. Upamćen je po osvajanju tvrđave Alamo u Teksasu 1836, kad je oko 4.000 vojnika pod njegovom komandom masakriralo nešto manje od 200 branilaca, uključujući i legendarnog Dejvija Kroketa, od čega je u istoriografiji SAD napravljen mit.

1905 - Rođen je francuski filozof i pisac Žan Pol Sartr, jedan od tvoraca filozofije egzistencijalizma. Tokom Drugog svetskog rata učestvovao je u Pokretu otpora, a ulogu angažovanog intelektualca nastavio je zalažući se za oslobođenje francuskih kolonija Indokine i Alžira. Nastojao je da stvori sintezu egzistencijalizma i marksizma. U književnosti je zastupao tezu o potrebi "angažovane literature". Odbio je 1964. Nobelovu nagradu za književnost. Dela: filozofski spisi "Biće i ništavilo", "Imaginarno", "Egzistencijalizam je humanizam", "Kritika dijalektičkog uma", romani "Mučnina", "Putevi slobode", drame "Prljave ruke", Nesahranjeni mrtvaci", "Đavo i gospod bog", "Iza zatvorenih vrata", "Bludnica dostojna poštovanja", "Zatočenici iz Altone", eseji "O Bodleru", "Šta je književnost", autobiografija "Reči".

1908 - Umro je ruski kompozitor i dirigent Nikolaj Andrejevič Rimski-Korsakov, član kompozitorske grupe "Velika petorica". Oslanjao se na muzičke motive ruskog i azijskih naroda. Veoma je značajan i kao muzički pedagog: među njegovim učenicima su bili i Igor Stravinski i Sergej Prokofjev. Napisao je "Principe orkestracije", standardni priručnik na svim muzičkim akademijama u svetu. Dela: opere "Sadko", "Zlatni petao", "Snjeguročka", "Carska nevesta", simfonijske kompozicije "Fantazija na srpske teme","Šeherezada", "Španski kapričo".

1933 - Rođena je francuska književnica Fransoaz Kuare, poznata kao Fransoaz Sagan, opisivala je život francuske mladeži. Iako je povremeno osporavana književna vrednost njenog dela ono je bilo veoma popularno. Dela: romani "Dobar dan tugo", "Za mesec, za godinu", "Izvestan osmeh", "Volite li Bramsa", "Čudesni oblaci", "Raspremljen krevet", "Izgubljen profil", "Modrice na duši", drame "Dvorci u Švedskoj", "Čuvar srca", "Klavir u travi".

1942 - Nemački Severnoafrički korpus feldmaršala Ervina Romela uz podršku italijanskih trupa zauzeo je u strateški važan grad Tobruk u italijanskoj koloniji Libiji (Kirenajka), koji su prethodno zaposeli Britanci. U borbama je zarobljeno 25.000 vojnika britanske Osme armije. Cilj Romelovih trupa bilo je zauzimanje Sueckog kanala, kako bi se presekla Britanska imperija, međutim borbe za Egipat završene su potpunim porazom Nemaca u decembru 1942. kod El Alamejna, i konačnim slomom u aprilu 1943.

1945 - Japanske snage na ostrvu Okinava, koje je služilo kao poslednja odbrana Japana u Drugom svetskom ratu, predale su se američkim trupama.

1963 - Francuska je povukla pomorske snage iz NATO pakta.

1969 - Umrla je američka teniserka Morin Konoli, nazvana Mala Mo, koja je 1953. postala prva teniserka u istoriji "belog sporta" koja je osvojila sva četiri Gren slem turnira.

1970 - Umro je indonežanski državnik Ahmed Sukarno, negdašnji predsednik Indonezije, prvi šef te azijske države posle sticanja njene nezavisnosti od Holandije, jedan od lidera pokreta nesvrstanosti. Osnovao je 1927. Nacionalnu partiju Indonezije. Kolonijalne holandske vlasti su ga zbog nacionalističke politike uhapsile 1929. i zabranile partiju, koju je nastavio da vodi 1931. po izlasku sa robije. Ponovo je uhapšen 1933. i bio interniran do japanske okupacije Indonezije u Drugom svetskom ratu 1942. posle čega je, u interesu nacionalnooslobodilačkog pokreta, održavao lojalne odnose s japanskim vlastima. Postao je šef države posle proglašenja Indonežanske Republike 1945. Holandija nije priznala nezavisnost svoje kolonije Holandske Istočne Indije, i vojno je intervenisala. Sukarno je uhapšen krajem 1948. a na vlast se vratio posle potpisivanja indonežansko-holandskog sporazuma juna 1949. kada je Indonezija postala suverena (bez Zapadnog Irijana, koji je oslobođen šezdesetih). Doživotnim predsednikom je proglašen 1963. ali je lišen svih funkcija 1967, dve godine posle vojnog udara generala Suharta.

1970 - U finalu svetskog fudbalskog prvenstva Brazil je u Siudad Meksiku pobedio Italiju rezultatom 4:1 i postao prvi trostruki osvajač trofeja Žila Rimea.

1971 - Međunarodni sud pravde u Hagu je presudio da je uprava Južnoafričke republike nad Jugozapadnom Afrikom (Namibija) nelegalna.

1990 - U zemljotresu na severu Irana poginulo je oko 100.000 osoba.

1990 - U Mađarskoj je zvanično ponovo otvorena berza, 42 godine nakon zatvaranja posle Drugog svetskog rata.

1991 - Umro je srpski ekonomista Zoran Pjanić, rektor i profesor Beogradskog univerziteta, predsednik Ekonomskog saveta jugoslovenske vlade, glavni redaktor "Ekonomskog leksikona" i "Ekonomske enciklopedije". Dela: "Problem stanovništva u ekonomskoj teoriji", "Savremene buržoaske teorije vrednosti i cena", "Teorija cena", "Robna privreda u samoupravnom sistemu", "Samoupravni privredni sistem".

1994 - SAD su ponudile Severnoj Koreji razgovore na visokom nivou, pod uslovom da Pjongjang potvrdi odustajanje od razvoja nuklearnog programa.

2003 - U podeljenom gradu Hebronu ubijen je islamski terorista Abdulah Kavasme, jedan od lidera palestinskog pokreta Hamas, odgovoran za smrt više od 40 Izraelaca.

2005 - Umro je filipinski nadbiskup Džemi Sin, poznat kao predvodnik masovnih narodnih pokreta u kojima su srušena dvojica nekadašnjih filipinskih predsednika - Ferdinand Markos, 1986. i Džozef Estrada, 2001. godine.

2008 - Feribot, sa više od 700 putnika i članova posade, potonuo je u vodama Filipina. Feribot "Princeza zvezda", na kojem se nalazilo 626 putnika i 121 član posade, plovio je od Manile ka provinciji Cebu kad je došlo do potonuća. Uzrok tragedije najverovatnije je tajfun "Fengšen".

2013 - Preminuo je Milorad Mišković, srpski baletski umetnik koje je stekao svetsku slavu. U svet umetnosti ušao je u beogradskom dečjem Rodinom pozorištu Gite Predić Nušić. Kao učenik Nine Kirsanove postaje član Narodnog pozorišta a već 1946. u Parizu započinje veliku međunarodnu karijeru. U Francuskoj je 1956. osnovao i sopstvenu trupu. Po završetku igračke karijere Mišković je dugo radio za UNESKO, kao prvi čovek Saveta za igru (CID), da bi potom postao doživotni počasni predsednik tog tela.

2022 - Južna Koreja uspešno je lansirala svemirsku raketu sopstvene proizvodnje "Nuri" (KSLV-II) sa kosmodroma Naro na jugu zemlje. Razvoj rakete nosača KSLV vodio je Korejski institut za svemirska istraživanja (KARI). Trostepena raketa nosač KSLV II (Korean Space Launch Vehicle II) teška je 200 tona, visine 47,2 metra, prečnika 3,5 metara.

Dogodilo se na današnji dan, 22.06.

Na današnji dan 1941. godine Nemačka je u Drugom svetskom ratu, duž cele granične linije između Baltičkog i Crnog mora, sa više od 150 divizija napala Sovjetski Savez. Planom nacističkog vođe Adolfa Hitlera nazvanim "Barbarosa" bilo je predviđeno uništenje sovjetskih armija u graničnim oblastima i brzo zauzimanje evropskog dela Sovjetskog Saveza. Nemačka armija sa četiri miliona vojnika, 3.300 tenkova i 2.000 aviona, u početku je veoma brzo napredovala, ali je već na samom kraju 1941. bilo jasno da je plan za brzo uništenje sovjetske Rusije doživeo neuspeh.

Danas je subota, 22. jun, 174. dan 2024. 

1533 - Posle neuspele opsade Beča 1529. i bezuspešnog pohoda na prestonicu Habzburga 1532, turski sultan Sulejman II morao je da pristane na ugovor o miru.

1535 - Mesec dana nakon što ga je papa proizveo u kardinala, u Londonu je pogubljen Džon Fišer, pošto je odbio da kralja Henrija VIII prizna za poglavara novoformirane Engleske (Anglikanske) crkve.

1805 - Rođen je italijanski revolucionar Đuzepe Macini, glavni ideolog nacionalnog pokreta Italijana u 19. veku i jedan od tvoraca moderne italijanske države. U Marselju je 1831. osnovao revolucionarno udruženje italijanskih nacionalista "Mlada Italija" i aktivno je učestvovao u borbama za oslobođenje i ujedinjenje Italije, naročito 1848. i 1849 (najviše protiv Austrije).

1815 - Francuski car Napoleon I je, četiri dana posle poraza njegove armije kod Vaterloa, drugi put abdicirao i potom je odveden na ostrvo Sveta Jelena u Atlantskom okeanu, gde je umro 1821. Postoje ozbiljne indicije da je otrovan.

1826 - Rođen je srpski pisac Bogoboj Atanacković. Kršteno ime bilo mu je Timotej, ali ga je promenio u duhu narodnjačkog romantizma, poput Đure Daničića ili Stojana Novakovića. Tokom studija u Beču upoznao je Vuka Karadžića, Branka Radičevića, Đuru Daničića i postao oduševljeni pobornik Karadžićevih reformi. Aktivno je učestvovao u radu Majske Skupštine u Sremskim Karlovcima 1848. Izvesno vreme bio je sekretar episkopa bačkog Platona Atanackovića. Dela: roman "Dva idola", pripovetke "Bunjevka", "Darak", "Srpkinja".

1826 - Na inicijativu južnoameričkog revolucionara i državnika Simona Bolivara, u Panami (koja je tada bila u sastavu Kolumbije) je održan Panamerički kongres radi ujedinjenja latinoameričkih država. Pokušaj nije uspeo, zato što su te zemlje, tek oslobođene od španskih i portugalskih kolonijalnih vlasti, imale suprotne političke i ekonomske interese.

1874 - Uspostavljena je prva telegrafska veza između Brazila i Evrope.

1898 - Rođen je nemački pisac Erih Marija Remark (pravo ime bilo mu je Erih Paul Kramner). Romanom "Na zapadu ništa novo", pisanom u naturalističkom maniru, predočio je besmisao ljudske klanice Prvog svetskog rata. I ostala njegova dela, zahvaljujući spretnosti u komponovanju radnje, jednostavnom stilu, ograničenom broju likova i temama poput rata i okupacije, naišla su na izuzetan prijem kod čitalaca širom sveta. Knjige tog antimilitariste, spaljivane su u Trećem rajhu na lomačama. Emigrirao je 1932. u Švajcarsku, zatim u Sjedinjene države i 1947. postao je državljanin SAD. Ostala dela: "Povratak", "Tri ratna druga", "Nebo ne zna za miljenike", "Iskra života", "Crni obelisk", "Trijumfalna kapija", "Ljubi bližnjeg svoga", "Vreme života i vreme smrti".

1906 - Rođen je američki filmski scenarista, producent i režiser austrijskog porekla Bili Vajlder, koji je najčešće režirao lake komedije sa satiričnom crtom, ali je pravo stvaralačko umeće iskazao u društvenim dramama prepunim cinizma. Nagrađivan je na festivalima u Kanu i Veneciji i osvojio je nekoliko Oskara. Filmovi: "Propali izlet", "Bulevar sumraka", "Stalag 17", "Sabrina", "Duh Sent Luisa", "Ljubav popodne", "Svedok optužbe", "Neki to vole vruće", "Apartman", "Jedan, dva, tri", "Slatka Irma", "Privatni život Šerloka Holmsa", "Fedora", "Sedam godina vernosti".

1940 - Vrhovna komanda francuske vojske potpisala je u Drugom svetskom ratu bezuslovnu kapitulaciju pred nacističkom Nemačkom. Kapitulacija je potpisana u Kompijenju, u istom železničkom vagonu u kom je Nemačka potpisala kapitulaciju u Prvom svetskom ratu. Posle poraza, formirana je vlada maršala Anrija Petena, koja je sarađivala sa okupatorom i borila se protiv Pokreta otpora.

1941 - Italija i Rumunija objavile su rat Sovjetskom Savezu, u skladu s borbenim aktivnostima Nemačke u Drugom svetskom ratu.

1941 - Povodom napada Nemačke na Sovjetski Savez u Drugom svetskom ratu, Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije uputio je proglas narodima Jugoslavije da se pripreme za ustanak protiv nacističkih okupatora. Rukovodstvo KPJ nije pozvalo na ustanak kada je okupirana i rasparčana Jugoslavija, nego tek pošto je napadnut Sovjetski Savez.

1949 - Rođena je američka filmska glumica Meri Luiz, poznata kao Meril Strip, dobitnica Oskara za filmove "Julija", "Kramer protiv Kramera" i "Sofijin izbor". Ostali filmovi: "Lovac na jelene", "Menhetn", "Zavođenje Džoa Tinana", "Senator", "Ženska francuskog poručnika", "U tišini noći", "Obilje", "Zaljubljivanje", "Moja Afrika", "Muzika mog srca".

1969 - Umrla je američka filmska glumica i pevačica Džudi Garland, koja se proslavila već kao devojčica ulogom u filmu "Čarobnjak iz Oza" za koju je dobila Oskara. Izvrsno je tumačila uloge i u filmovima Vinsenta Minelija, jednog od pet njenih muževa - njihova kćerka Lajza Mineli takođe je ostvarila sjajnu pevačku i glumačku karijeru. Ostali filmovi: "Bebe u vojsci", "Osnujmo orkestar", "Bebe na Brodveju", "Mala Neli Keli", "Sretni me u Sent Luisu", "Časovnik", "Zigfildove ludosti", "Pirat", "Zvezda je rođena".

1987 - Umro je američki filmski glumac i igrač Fred Aster, jedan od najvećih holivudskih zabavljača. Filmovi: "Roberta", "Vesela raspuštenica", "Vreme svinga", "Cilinder", "Brodvejska melodija", "Nikad nećeš postati bogat", "Uskršnja parada", "Smešno lice", "Na plaži", "Diži zavesu".

1992 - Posmrtni ostaci pronađeni blizu ruskog grada Jekaterinburga (u sovjetsko vreme Sverdlovsk) identifikovani su kao zemni ostaci ruskog cara Nikolaja II i njegovog maloletnog sina Alekseja. Boljševici su u leto 1918. u Jekaterinburgu streljali celu carsku porodicu - cara, caricu, njihovo petoro dece, ličnog lekara i pratnju - potom ih iskasapili i pokopali na tajnom mestu.

2000 - Najmanje 130 ljudi se udavilo kada je potonuo feribot u reci Jangcekjang blizu grada Ludžou u provinciji Sečuan.

2006 - Ministri spoljnih poslova Srbije i Crne Gore, Drašković i Vlahović, potpisali su Beogradu protokol o uspostavljanju diplomatskih odnosa između Srbije i Crne Gore na nivou ambasadora.

2008 - Vaterpolo reprezentacija Srbije osvojila je trofej Svetske lige pošto je u finalnoj utakmici u Đenovi pobedila selekciju SAD sa 7:3 (1:1, 1:0, 2:2, 3:0).

2016 - Otvorena je "Spomen soba - Kosmetske žrtve" u prostorijama Udruženja porodica kidnapovanih i ubijenih na Kosovu i Metohiji, u zgradi Beograđanke. Spomen-soba je otvorena na 18. godišnjicu kidnapovanja rudara površinskog kopa rudnika "Belaćevac", a u znak sećanja na kidnapovane i ubijene na Kosovu i Metohiji počev od 1998. do 2004.

2022 - Zemljotres jačine 6,2 stepeni Rihterove skale pogodio je gusto naseljeno područje na istoku Avganistana, pokrajinu Paktika. Najmanje 1.052 osobe su poginule a povređeno je 2.976 lica.

2023 - Američke kompanije "Apsajd fuds" i "Gud mit" saopštile su da su dobile odobrenje Ministarstva poljoprivrede SAD (USDA) da prodaju laboratorijski proizvedeno meso. SAD su time postale druga država u svetu koja je dopustila prodaju takozvanog uzgojenog mesa. Prvi je bio Singapur. Meso se u laboratorijama proizvodi upotrebom ćelija živih životinja, odnosno iz banke reproduktivnih ćelija. Američka agencija za hranu i lekove (FDA) prethodno je već objavila da garantuje bezbednost ovako proizvedenog mesa.

Dogodilo se na današnji dan, 23.06.

Na današnji dan 2023. godine u Rusiji se dogodila pobuna Vagner grupe, privatne vojne kompanije Jevgenija Prigožina. Prethodno, on je optužio rusko vojno rukovodstvo da je napalo Vagnerov vojni kamp, za šta je okrivio ministra odbrane Sergeja Šojgua i načelnika Generalštaba Valerija Gerasimova. Prigožin je pohod na Moskvu nazvao "marš pravde", što je odmah protumačeno kao pokušaj državnog udara. Procenjuje se da je u pobuni učestvovalo oko 8.000 pripadnika Vagner grupe, ali nisu svi učestvovali u maršu na Moskvu. Tokom večeri narednog dana, marš je obustavljen a Prigožinu je obezbeđen egzil u Belorusiji. Jevgenij Viktorovič Prigožin poginuo je mesec dana potom, u avionskoj nesreći.

Danas je nedelja, 23. jun, 175. dan 2024.

1501 - Portugalski moreplovac Pedro Kabral vratio se u otadžbinu sa putovanja tokom kojeg je Brazil proglasio posedom Portugalije.

1611 - Engleskog istraživača Henrija Hadsona, koji je prvi ispitao istočne obale Grenlanda i reku Hadson, pobunjena posada njegovog broda "Diskaveri" je sa osmoricom pristalica ostavila u Hadsonovom zalivu, gde su potom svi umrli od gladi i zime. Tokom četiri putovanja istraživao je Severni ledeni okean, pokušavajući da otkrije morski put iz Evrope u Aziju preko Arktika, pri čemu je otkrio i Hadsonovo more i Hadsonov moreuz.

1668 - Rođen je italijanski filozof, istoriograf i teoretičar prava Đovani Batista Viko ili Đambatista, osnivač filozofije istorije i preteča etnologije. Rođen kao sin siromašnog knjižara, na univerzitetu u rodnom Napulju 1697. postao je profesor retorike. Pre toga je desetak godina izučavao Platona i Tacita, jer je prema njegovim rečima prvi "opisivao idealnog čoveka, a drugi čoveka kakav jeste". Napuljski kralj Karlo imenovao ga je 1735. za kraljevskog istoriografa. Kao filozof istorije zastupao je neku vrstu ciklične teorije. Dela: "Principi nove nauke o zajedničkoj prirodi nacija", "Univerzalno pravo", "Autobiografija".

1785 - Turska vojska skadarskog vezira Mahmud paše Bušatlije prodrla je u Cetinje, gde paša nije poštedeo ni manastir koji je krajem 15. veka sagradio Ivan Crnojević, prema predanju njegov predak. Manastir u kojem se nalazila prva srpska štamparija (prva u južnoslovenskim zemljama takođe), obnovio je 1786. vladika Petar I. U njoj su od 1493. štampane ćirilične knjige, uključujući "Oktoih prvoglasnik".

1848 - Zbog dekreta o ukidanju "narodnih radionica" - otvorenih pod pritiskom radničkih demonstracija u februaru 1848, u kojima se zaposlilo 150.000 nezaposlenih, u Parizu je izbio ustanak radnika, koji je posle tri dana ugušio general Luj Kavenjak.

1894 - Rođen je engleski kralj Edvard VIII, koji je na presto stupio 1936. ali se krune odrekao iste godine pod pritiskom vlade i Parlamenta, zbog ženidbe Amerikankom Volis Simpson, koja je za sobom već imala dva braka, u korist mlađeg brata Džordža VI. Potom je do smrti 1972. živeo u inostranstvu, pod titulom vojvoda od Vindzora.

1929 - Rođen je francuski modni kreator Ted Lapidus. Proslavio se šezdesetih i sedamdesetih 20. v. uniseks modom i safari stilom. Edmond Ted Lapidus rođen u Parizu, kao sin ruskog emigranta krojača, svoju modnu kuću osnovao je 1958. Oblačio je brojne poznate ličnosti, među kojima su i Brižit Bardo i Alen Delon.

1945 - Japanski komandant, general Micuru Ušiđima izvršio je samoubistvo posle poraza od strane američkih trupa na ostrvu Okinava, poprištu najkrvavije bitke na Pacifiku u Drugom svetskom ratu. Zvanično je saopšteno da je tokom borbi za Okinavu poginulo 234.183 vojnika i civila.

1947 - U SAD je usvojen Taft-Hartlijev zakon, kojim je ograničeno pravo radnika da organizuju štrajkove i primoran sindikat da isključi prokomunističke rukovodioce. Šefu države je dato pravo da na 80 dana suspenduje svaku štrajkačku akciju koju oceni opasnom za nacionalnu bezbednost.

1956 - Pukovnik Gamal Abdel Naser izabran je za predsednika Egipta.

1960 - Patris Lumumba postao je prvi premijer nezavisne Republike Kongo, do tada kolonije Belgijski Kongo.

1970 - Studenti u Tokiju sukobili su se sa policijom tokom velikih demonstracija protiv produženja američko-japanskog "Pakta o bezbednosti".

1980 - Upravljajući avionom poginuo je Sanđaj Gandi, sin šefa indijske vlade Indire Gandi, za kog se verovalo da će je naslediti u vrhu indijske političke scene.

1985 - Iznad Atlantskog okeana eksplodirala je bomba koju su podmetnuli Siki teroristi u avion tipa "Boing 747" kompanije "Er Indija" na liniji Toronto-Bombaj, usmrtivši svih 329 putnika i članova posade.

1993 - Nigerijski diktator, general Ibrahim Babangida poništio je predsedničke izbore održane 12. juna i onemogućio povratak demokratije.

1994 - Južnoafrička republika se, posle decenija međunarodne izolacije zbog politike aparthejda, vratila u Generalnu skupštinu Ujedinjenih nacija.

1995 - Umro je američki mikrobiolog Džonas Edvard Salk, koji je 1954. pronašao vakcinu protiv dečje paralize, epohalno otkriće koje je na minimum smanjilo opasnost od opake bolesti.

1996 - Umro je grčki državnik i ekonomski stručnjak Andreas Papandreu, prvi socijalistički šef vlade u Grčkoj. Bio je predsednik vlade od 1981. do 1989. i od 1993. do januara 1996, kada se povukao zbog bolesti. Predavao je na američkim univerzitetima Harvard i Berkli, a u politički život Grčke ušao je 1961. kao član Unije centra, stranke svojeg oca Georgiosa. U očevoj vladi bio je ministar, ali je dao ostavku zbog nesuglasica s desnim strujama u partiji, a 1965. je napustio zemlju. Po povratku, posle vojnog puča 1967, zatvaran je kao protivnik vojne uprave, a 1968. dobio je dozvolu da ode u SAD. Vratio se 1974. i osnovao Svegrčki socijalistički pokret (PASOK), s kojim je dobio izbore 1977. a na čelo vlade je došao četiri godine potom kad je PASOK ponovo dobio izbore.

1996 - Šeik Hasina, vođa Avami lige i kćerka prvog predsednika Bangladeša šeika Mudžibura Rahmana, vođe borbe za nezavisnost te zemlje, preuzela je dužnost predsednika vlade posle pobede na parlamentarnim izborima.

1998 - Umrla je američka filmska glumica irskog porekla Morin O'Saliven, najpoznatija po ulogama partnerke Džonija Vajsmilera u seriji filmova o Tarzanu.

2002 - U zemljotresu na jugu Perua poginulo je najmanje 97 osoba.

2004 - U napadu čečenskih terorista u Ingušetiji poginule su 92 osobe, uključujući policajce, graničare i 25 civila.

2005 - Poslanici Parlamentarne skupštine Saveta Evrope (PSSE) usvojili su u Strazburu rezoluciju o ukidanju ograničenja prava glasa, po kojoj zemlje članice SE treba da omoguće građanima koji žive u inostranstvu da glasaju na nacionalnim izborima.

2007 - Umro je srpski književnik, režiser, akademik Pavle Ugrinov. Diplomirao je na Akademiji za pozorište i film u Beogadu, na Odseku za režiju. Bio je zaposlen kao urednik i dramaturg u Radio Beogradu a potom u Televiziji Beograd. Jedan je od osnivača Ateljea 212, gde je režirao antologijsku predstavu "Čekajući Godoa" S. Beketa kojom je to pozorište otvoreno. Bio je član Glavnog odbora Sterijinog pozorja, Saveta Muzeja savremene umetnosti, BITEF-a, Nolita, RTV Beograd. Autor je više knjiga, romana, eseja, kritika, drama, i dobitnik je niza nagrada uključujući NIN-ovu, Brankovu i Nolitovu.

2012 - Preminuo je Aleksandar Zlatović, jedan od najistaknutijih srpskih scenskih umetnika, scenograf i kostimograf. Zlatović se ubraja u red najznačajnijih scenografa bivše Jugoslavije, koji je operske i dramske predstave radio s brojnim domaćim i inostranim rediteljima.

2016 - U Britaniji je održan referendum na temu statusa te zemlje u Evropskoj Uniji. Prilikom referenduma, na kojem je zabeležena izuzetno visoka izlaznost građana, tesnom većinom izglasano je istupanje Britanije iz EU. Za ostanak u EU izjasnilo se 48.1% glasalih, a za istupanje 51.9%. Teritorijalno, Engleska i Vels su se većinski izjasnili za istupanje, a Škotska i Severna Irska za ostanak u EU. U samom Londonu većina se opredelila protiv istupanja iz EU.

2017 - Preminuo je Milo Gligorijević, novinar, literata, izdavač. Diplomirao je književnost na Filološkom fakultetu u Beogradu. Bio je novinar listova "Borba", "Mladost", "Nin" u kojem je bio i glavni urednik. U potonjem periodu posvetio se izdavaštvu. Dela: "Nestor iz vode", "Odgovor Miće Popovića", "Rat i mir Vladimira Dedijera", "Izlazak Srba", "Srbija na zapadu".

2019 - Vaterpolo reprezentacija Srbije u finalu Svetske lige pobedila je reprezentaciju Hrvatske sa 12:11, čime su srpski vaterpolisti osvojili 12. titulu u ovom takmičenju .

Dogodilo se na današnji dan, 24.06.

Na današnji dan 1812. godine francuski car Napoleon I je na čelu vojske od oko 600.000 vojnika, sastavljene od skoro svih evropskih nacija, prešao reku Njemen i počeo invaziju Rusije. Njegova vojska je narednih meseci pretrpela ogromne gubitke, ali je u septembru 1812. ipak ušla u Moskvu koju su Rusi napustili. Dalja ratna taktika Rusa gotovo sasvim je uništila Francuze, kojih je do decembra 1812, kad su poraženi napuštali Rusiju, preživeo neznatan broj, a ruski vojskovođa feldmaršal Mihail Kutuzov ih je progonio sve do Pariza. Poraz u Rusiji uništio je Napoleona.

Danas je ponedeljak, 24. jun, 176. dan 2024.

79 - Umro je rimski car Tit Flavije Vespazijan, osnivač dinastije Flavijevaca. Tokom vladavine od 69. potukao je jevrejske ustanike u Palestini, a gušenje te bune se ispostavilo kao početak masovne jevrejske dijaspore. U Rimu je podigao niz veličanstvenih građevina poput Koloseuma, Kapitola i Amfiteatra.

1497 - Engleski moreplovac italijanskog porekla Džon Kabot dospeo je do obala današnje Kanade i proglasio je taj deo Amerike posedom engleske krune.

1509 - Henri VIII, drugi monarh iz dinastije Tjudor, krunisan je za kralja Engleske.

1519 - Umrla je italijanska vojvotkinja Lukrecija Bordžija, vanbračna kćerka pape Aleksandra VI. Smatrana je svojevrsnim simbolom nemorala iako je upamćena i kao mecena.

1793 - Usvojen je prvi republikanski ustav Francuske, koji nije stupio na snagu jer je vođa jakobinaca Maksimilijan Robespjer, zbog opasnosti od intervencije protiv Francuske revolucije iz inostranstva, uveo "revolucionarnu diktaturu do uspostavljanja mirnog stanja".

1798 - Turci su u Beogradu pogubili grčkog pisca i patriotu Fereosa Konstantinosa Rigasa, poznatog kao Riga od Fere, koji je pod uticajem Francuske revolucije počeo pripreme za oslobođenje Grčke od Turaka. Zbog delovanja među grčkim iseljenicima, Austrijanci su ga uhapsili u Trstu i predali Turcima. Pisao je rodoljubivu poeziju i prevodio s francuskog i nemačkog. U grčkom narodu posebno veliki ođek imala je njegova poema "Ratnička pesma". Napisao je i istorijsko-geografsko delo "Zemljopis Grčke" i "Politički statut". Srpski pesnik Vojislav Ilić opevao ga je u pesmi "Glasnik slobode", u Beogradu mu je podignut spomenik u ulici koja nosi njegovo ime.

1821 - Južnoamerički vojskovođa i državnik Simon Bolivar potukao je Špance kod Karaboboa i izvojevao nezavisnost Venecuele.

1822 - Formirano je beogradsko obščestvo (opština), čime je ustrojena srpska opštinska uprava u gradu. Obščestvo je biralo varoškog kneza, a knjaz Miloš Obrenović imenovao je druge zvaničnike i činovnike.

1850 - Rođen je britanski feldmaršal Horejšo Herbert Kičiner, koji je kao komandant britanske vojske u Egiptu 1898. ugušio sudanski ustanak pod vođstvom Mahdija. U Burskom ratu od 1899. do 1902. kao vrhovni komandant britanskih trupa bezobzirno je pustošio zauzetu teritoriju u Južnoj Africi, što je izazvalo talas kritika u čitavom svetu. Teror njegovih trupa nad Burima postao je sinonim za brutalnost, između ostalog tada su, prvi put u istoriji, ustanovljeni koncentracioni logori za pripadnike jednog naroda bez razlike - za Bure. U Prvom svetskom ratu do smrti 1916. bio je ministar vojske.

1859 - Francuski car Napoleon III potukao je Austrijance u bici kod Solferina u Lombardiji. Švajcarski filantrop Žan Anri Dinan, koji je tada organizovao pomoć za hiljade ranjenika, pod utiskom tragičnih ratnih scena, osnovaće docnije 1864. međunarodnu organizaciju Crveni krst.

1886 - Umro je ruski pisac Aleksandar Nikolajevič Ostrovski, čija su dela osnova ruskog klasičnog dramskog repertoara. U pedesetak drama prikazao je socijalnu nepravdu u Rusiji, propadanje plemstva, uspone i padove trgovačkog sloja, njihov moral i život u provinciji. Izvrgavao je ruglu poroke i na tome gradio komične situacije. Dela: drame "Šuma", "Bura", "Talenti i obožavaoci", "Unosno mesto", "Bez krivice krivi", "Devojka bez miraza", "Siromaštvo nije porok", "Svoji smo, sporazumećemo se", "Vuci i ovce", "Kola mudrosti - dvoja ludosti".

1894 - Francuskog predsednika Mari Fransoa Sadi Karnoa u Lionu je ubio jedan italijanski anarhista.

1896 - Rođen je Vladimir Vauhnik, obaveštajni oficir Kraljevine Jugoslavije. Slovenac, rođen u Štajerskoj, bio je oficir Austrougarske koji je 1918, učestvovao sa Rudolfom Majsterom u razoružavanju austro-mađarskih trupa i dočeku srpske vojske. U međuratnom periodu završio je Generalštabnu školu u Beogradu i Visoku školu rata u Francuskoj. Od 1938. nalazi se na poziciji vojnog atašea Kraljevine Jugoslavije u Berlinu, gde je bio izuzetno uspešan. Na vreme je javio 1941. kada će Jugoslavija biti napadnuta, kao i niz drugih dragocenih informacija, poput napada na Sovjetski Savez. Tokom okupacije rukovodio je velikim obaveštajnim centrom JVuO u Ljubljani, koji je zapravo radio za London. Po rečima admirala Kanarisa, čelnika Abvera, nemačke vojno-obaveštajne službe, Vauhnik je bio najbolji obaveštajac s kojim je bio suočen. Izbeglička vlada Kraljevine Jugoslavije dodelila mu je čin generala. Umro je kao politički emigrant u Buenos Ajresu.

1901 - U Parizu je otvorena prva izložba devetnaestogodišnjeg španskog slikara Pabla Pikasa, kog je likovna kritika obasula hvalospevima.

1908 - Umro je američki državnik Stiven Grover Klivlend, predsednik SAD od 1885. do 1889. i od 1893. do 1897. Lična čestitost i nezavisnost učinila ga je neprijateljem moćne njujorške organizacije "Tamani hol" - ogrezle u korupciji i podmićivanju - u okviru njegove Demokratske stranke. Tokom prvog predsedničkog mandata nastojao je da iskoreni korupciju i smanji previsoku carinsku zaštitu, a drugi mandat obeležili su finansijska kriza i radnički nemiri.

1909 - Rođen je engleski atomski fizičar i matematičar Vilijam Džorž Peni, otac britanske atomske bombe. Pod njegovom kontrolom isprobana je prva britanska atomska bomba 1952. na ostrvima Monte Belo u zapadnoj Australiji.

1911 - Rođen je argentinski automobilski as Huan Manuel Fanđo, petostruki svetski šampion u "Formuli-1", što niko pre njega nije uspeo. Bio je prvak sveta 1951, 1954, 1955, 1956. i 1957.

1912 - Na Olimpijske igre u Stokholmu otputovala je prva srpska olimpijska ekipa - atletičari Dušan Milošević i Dragutin Tomašević. Time je ozvaničeno članstvo tadašnje Kraljevine Srbije u Međunarodnom olimpijskom komitetu, čiji je član postao Svetomir Đukić, potonji general.

1916 - Počela je ofanziva Antante na reci Somi u severnoj Francuskoj, najkrvavija bitka Prvog svetskog rata, u kojoj je komanda snaga Antante pet meseci pokušavala da probije front masovnim jurišima koje su dobro ukopani Nemci uspešno suzbijali. Saveznici su tek u novembru 1916. probili front, zauzevši samo oko 200 kvadratnih kilometara teritorije, što je plaćeno užasnom cenom od 620.000 savezničkih i 650.000 nemačkih žrtava.

1930 - Rođen je francuski filmski reditelj Klod Šabrol, predstavnik "novog talasa" francuskog filma, autor velikog broja filmova u kojima je najviše analizirao građanske institucije i građanski moral. Filmovi: "Lepi Serž", "Rođaci", "Naivne devojke", "Dvostruki obrtaj", "Ofelija", "Košute", "Šampanjske ubice", "Neka zver krepa", "Neverna supruga", "Raskid", Nada", "Nevini sa prljavim rukama", "Krvavo venčanje", "Alisa ili poslednje bekstvo", "Violeta Nozije", "Oholi jahač".

1940 - Kraljevina Jugoslavija je uspostavila diplomatske odnose sa Sovjetskim Savezom.

1948 - Sovjetske trupe su prema naredbi Staljina počele blokadu Zapadnog Berlina, koja je trajala do maja 1949. Zapadni saveznici su odgovorili organizovanjem džinovskog vazdušnog mosta radi snabdevanja više od dva miliona stanovnika tog dela podeljenog grada.

1960 - Jugoslavija, Grčka i Turska raspustile su Balkanski savez, zasnovan na Ugovoru o savezu, političkoj saradnji i uzajamnoj pomoći iz 1953. godine i vojnom iz 1954.

1973 - Najstariji svetski državnik Emon de Valera je u 90. godini dao ostavku na funkciju predsednika Irske, na kojoj se nalazio od 1959.

1975 - Prilikom pada aviona tipa "Boing 727" američke kompanije "Istern erlajnz" blizu njujorškog aerodroma "Kenedi", poginulo je 113 osoba od 124 koliko je bilo u letelici.

1986 - Umro je srpski pisac Miroslav Antić, "večiti dečak" srpske literature, izuzetan liričar i inventivan dečji pesnik, poeta srpske Vojvodine. Za 35 godina stvaralaštva objavio je više od 30 knjiga i radio na filmskim projektima "Sveti pesak", "Doručak s đavolom". Dela: zbirke pesama "Ispričano za proleća", "Plavo nebo", "Roždestvo tvoje", "Psovke nežnosti", "Garavi sokak", "Koncert za 1001 bubanj", "Kikinda", pesme za decu "Plavi čuperak", "Poslednja bajka", Nasmejani svet", "Šašava knjiga", "Prva ljubav", "Svašta umem", radio drame "Otužni marš", "Povečerje".




1989 - Smenjen je generalni sekretar Komunističke partije Kine Džao Cijang, pošto je izrazio simpatije za prodemokratski studentski pokret. Na njegovo mesto postavljen je Đang Cemin.

1993 - U SAD je uhapšeno osam islamskih terorista pod sumnjom da su pripremali podmetanje bombi u zgradu Ujedinjenih nacija i na druga mesta u Njujorku.

2002 - U sudaru putničkog i teretnog voza u Tanzaniji poginuo je 281 putnik.

2003 - Predsednik Rusije Vladimir Putin započeo je istorijsku posetu Ujedinjenom kraljevstvu, kao prvi šef ruske države u zvaničnoj poseti toj zemlji od 1874. kada je britansku kraljevinu posetio ruski car Aleksandar II.

2004 - U pet koordinisanih terorističkih napada na iračke bezbednosne snage, pobunjenici su u Iraku usmrtili više od 100 osoba.

2009 - Umrla je srpska slikarka Olja Ivanjicki. Rođena je u Pančevu 1931. u porodici "belih" Rusa. Završila je vajarstvo na Akademiji za likovne umetnosti u Beogradu, ali se bavila slikarstvom. Bila je među osnivačima grupe "Mediala", samosvojne pojave koju je osnovala grupa potpunih posvećenika umetnosti (Leonid Šejka, Milovan Vidak, Svetozar Samurović, Kosta Bradić, Siniša Vuković, Milić od Mačve i dr). Uživala je svetski ugled i njena dela nalaze se u brojnim muzejima i galerijama sveta, poput "Metropoliten"-a u Njujorku.

2012 - Uginuo je Usamljeni Džordž, džinovska kornjača, poslednji primerak podvrste kornjača sa ostrva Pinta u arhipelagu Galapagos. Pretpostavlja se da je imao oko 100 godina, što nije mnogo za džinovske kornjače. 2018 - U Saudi Arabiji stupila je na snagu odluka kojom se ukida zabrana osobama ženskog pola da upravljaju vozilima. Zabrana, po kojoj je ta zemlja bila jedinstvena u svetu, ukinuta je odlukom kralja Salmana u sklopu niza najavljenih reformskih poteza. Ministarstvo unutrašnjih poslova u Rijadu najavilo je takođe da se planira zapošljavanje osoba ženskog pola u saobraćajnoj policiji.

2021 - U Majamiju, Florida, SAD, 98 osoba je poginulo pošto se urušila zgrada. Prethodno je uočeno da je došlo do korozije armaturnog čelika i planirana je rekonstrukcija, ali se građevina urušila pre početka obnove. Među mogućim uzrocima je sleganje zemljišta ali i nesavesna gradnja.

2021 - U udaru tornada koji je pogodio sam jug Češke, oblasti Hodnina i Breclava na jugu Moravske, poginulo je 6 osoba a više od 200 je povređeno.

2022 - Odlukom Vrhovnog suda SAD, u slučaju Dobs protiv Ženske zdravstvene organizacije iz Džeksona, ukinuta je istorijska presuda koja je legalizovala prekid trudnoće u Sjedinjenim Državama. Sud je poništio odluku u postupku Rou protiv Vejd iz 1973, čime je ukinuto federalno ustavno pravo koje je dozvoljavalo taj medicinski zahvat u Americi. Regulativa po ovom pitanju preneta je na nivo saveznih država, svake pojedinačno.

Dogodilo se na današnji dan, 25.06.

Na današnji dan 1991. godine Slovenija i Hrvatska su, suprotno ustavu SFRJ, jednostrano proglasile nezavisnost od jugoslovenske federacije. Pokazalo se da je to značilo uvod u građanski rat, za šta ogromnu odgovornost - zbog povlađivanja secesionističkim težnjama - snose i vodeće zapadne zemlje, u prvom redu SAD i Nemačka. Prva država koja je priznala secesiju bio je Vatikan.

Danas je utorak, 25. jun, 177. dan 2024

1822 - Umro je nemački pisac Ernst Teodor Amadeus Hofman, čija su dela, puna grotesknog humora, fantazije, hipnoze, telepatije, otuđenosti i strave, znatno uticala na evropsku književnost. Sadržaj tih priča kompozitor Žak Ofenbah koristio je kada je stvarao svoja operska dela. Dela: "Fantastične slike u Kaloovom maniru", "Đavolji eliksiri", "Serpionova braća", "Životni nazori mačka Mura".

1847 - Liberija je proglašena nezavisnom republikom, ali sa ograničenim suverenitetom, pošto je ostala pod finansijskom kontrolom SAD. Tu afričku državu su, sa statusom kolonije, osnovali 1822. oslobođeni crni robovi, preseljeni iz SAD na prostor uz Atlantik između Sijera Leonea, Gvineje i Obale Slonovače. Nezavisnost Liberije SAD su priznale 25. juna 1862.

1867 - Amerikanac Lisjen Smit patentirao je bodljikavu žicu.

1872 - Rimokatolički jezuitski red izbačen je iz Nemačke.

1876 - U bici kod Litl Big Horna indijansko pleme Sijuks pod komandom poglavice "Ludog Konja" uništilo je deo Sedme konjičke divizije Džordža Armstronga Kastera. U bici su poginula sva 264 vojnika te jedinice, uključujući Kastera. Mada nije učestvovao u bici, pobedu je sjajnom strategijom pripremio poglavica "Bik koji sedi" , vođa Sijuksa i saveza plemena "Dakota".

1903 - Rođen je engleski pisac Erik Artur Bler, poznat kao Džordž Orvel. Najpoznatiji je po delima koje su vizija mogućne totalitarne budućnosti sveta, ali i satira modernih totalitarizama. Ostatak njegovog književnog stvaralaštva je nepravedno zapostavljen. Dela: romani "1984", "Životinjska farma", "Burmanski dani", "Niko i ništa u Parizu i Londonu" eseji "U kitu", "Kritički eseji", "Lov na slona", "Engleska, vaša Engleska", knjiga o Španskom građanskom ratu "Kataloniji s ljubavlju".

1920 - U Vukovaru je posle pet dana rada završen Drugi kongres Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunisti), koji je usvojio novi program i statut i izmenio naziv partije u Komunistička partija Jugoslavije. Za predsednike Centralnog partijskog veća su izabrani Pavle Pavlović i Jakov Lastrić, a za sekretare Sima Marković i Filip Filipović.

1925 - U Užice je uz veliko slavlje stigao prvi voz, popularno nazvan "ćira". Izgradnju pruge između Vardišta i Užica počela je Austro-Ugarska odmah po okupaciji Srbije 1915. Projektovali su je austrougarski inženjeri, a u surovim uslovima gradili ratni zarobljenici Italijani i Rusi. "Ćira" je prestao da saobraća 1974, kada su u Jugoslaviji ukinute i mnoge druge pruge uskog koloseka.

1938 - Na dužnost je stupio prvi predsednik Irske Daglas Hajd.

1940 - U Drugom svetskom ratu stupio je na snagu sporazum o primirju Francuske s Nemačkom i Italijom. Nemačke trupe su, na osnovu sporazuma, okupirale zapadnu i severnu Francusku, pokrajine Alzas i Lorena pripojene su Nemačkoj, a Italiji delovi Francuske u Alpima i na Mediteranu (Savoja i Nica). Na čelo Francuske došla je vlada maršala Anrija Filipa Petena sa središtem u Višiju.

1942 - Britansko ratno vazduhoplovstvo napalo je s 1.000 bombardera nemački grad Bremen.

1950 - Napadom severnokorejskih snaga počeo je Korejski rat, a svet se našao na ivici izbijanja Trećeg svetskog rata. Posle kapitulacije Japana, Sovjetski Savez je zaposeo severni a SAD južni deo Koreje, s granicom na 38. paraleli. SAD su u Koreji intervenisale pod zastavom UN, što je bio prvi slučaj oružane intervencije svetske organizacije. Posle maratonskih pregovora, rat koji je vođen s promenljivom srećom okončan je 27. jula 1953. a Korejsko poluostrvo podeljeno je duž 38. paralele na Severnu i Južnu Koreju.

1959 - Sovjetski Savez je predložio uspostavljanje zone bez nuklearnog oružja na Balkanskom poluostrvu i u Jadranskom moru.

1963 - Šef takozvane vlade južne kongoanske provincije Katange Moiz Čombe primoran je da podnese ostavku. On je ubrzo posle uspostavljanja nezavisnosti Belgijskog Konga 30. juna 1960. uz pomoć inostranih plaćenika i kapitala kojem je bila neophodna marionetska vlast radi nastavljanja eksploatacije ogromnog rudnog bogatstva, proglasio "nezavisnost" Katange, najbogatije kongoanske provincije.

1966 - Jugoslavija i Vatikan obnovili su diplomatske odnose.

1975 - Afrička država Mozambik (Portugalska Istočna Afika) je posle 477 godina kolonijalne zavisnosti od Portugalije stekla nezavisnost. Vlast je preuzeo FRELIMO (Front za oslobođenje Mozambika), čiji je vođa Samora Mašel postao prvi predsednik Mozambika.

1988 - U Luksemburgu je potpisana Deklaracija o uspostavljanju zvaničnih odnosa Evropske zajednice i SEV (Savet za uzajamnu ekonomsku pomoć), čime je okončano 30-godišnje uzajamno nepriznavanje i otvoren put saradnje dveju ekonomskih grupacija.

1991 - Poslednje sovjetske jedinice stacionirane u Čehoslovačkoj napustile su tu zemlju, 23 godine posle vojne intervencije Varšavskog pakta kojom je oborena vlast reformističkog rukovodstva pod vođstvom Aleksandra Dubčeka.

1995 - U državnom udaru šeik Hamad bin Kalifa el Tani zbacio je s vlasti svog oca šeika Kalifu, emira arapske zalivske države Katar.

1996 - U eksploziji kamiona-bombe koju su islamski teroristi podmetnuli u stambeno naselje američke vojske kod grada Dahran u Saudijskoj Arabiji, poginulo je 19 Amerikanaca a ranjeno oko 400.

1997 - Umro je francuski okeanograf Žak Iv Kusto, član Francuske akademije, veliki borac za zaštitu čovekove okoline. Za podvodna snimanja zainteresovao se u Indokini tridesetih godina 20. veka kao mornarički oficir, posle završene Pomorske akademije u Brestu. Prvi dokumentarni film "Deset hiljada metara pod morem" snimio je 1943. i od tada je napravio mnoštvo dokumentarnih filmova i televizijskih serija o životu u morima i okeanima, krstareći svetom svojim brodom-laboratorijom "Kalipso". Za film "Svet tišine", koji je snimio s francuskim režiserom Lujom Malom, 1956. je na festivalu u Kanu dobio "Zlatnu palmu". Dobitnik je tri Oskara. Napisao je više knjiga, uključujući "Putovanje 'Kalipsa'" i "Kroz 18 metara vode". Ostali filmovi: "Svet bez sunca", "Zlatna riba".

1998 - Usvojena je Arhuska konvencija, jedan od međunarodnih instrumenta zaštite životne sredine. Konvencija je nazvana po danskom gradu Arhusu u kojem je usvojena tokom održavanja IV Konferencije "Životna sredina za Evropu". Konvencija je međunarodni ugovor u oblasti životne sredine koji povezuje ljudska prava sa procedurama i instrumentima u oblasti životne sredine. Na V Konferenciji održanoj u Kijevu 2003. tadašnja SCG primljena u članstvo, a Srbija je Zakon o potvrđivanju Konvencije donela maja 2009. godine.

1999 - Ime predsednika SAD Bila Klintona prvi put je u široj američkoj javnosti povezano s ratnim zločinima tokom agresije NATO na Srbiju (SRJ). Na konferenciji za novinare u Beloj kući bio je vidno zbunjen pitanjem: "Šta ćete reći ako se jednog dana vaše ime dovede u vezu s operacijom NATO kao ratni zločin prema Jugoslaviji i budete optuženi za razaranje jedne zemlje"?

2001 - Indonežanski predsednik Abdurahman Vahid započeo je posetu Australiji, označivši novu eru u odnosima dveju zemalja.

2007 - Britanski vojnici su se posle 37 godina, povukli iz područja Južnog Armaa, na jugu Severne Irske na granici sa Republikom Irskom, koje je decenijama važilo kao ključna baza Irske republikanske armije (IRA). Tokom 37 godina pojačanog prisustva britanske vojske u Severnoj Irskoj poginula su 763 vojnika i oko 3.500 građana.

2009 - Umrla je američka glumica Fara Fosit, jedno od prvih lica američkog filma sedamdesetih i seks simbol. Fositova je studirala umetnost i bavila se manekenstvom. Nagli uspon u karijeri usledio je posle uloge glamurozne Džil Marou u serijalu o tri privatne detektivke - "Čarlijevi anđeli".

2009 - Umro je američki muzičar afroameričkog porekla Majkl Džozef Džekson. Rođen je u porodici muzičara i debitovao je na profesionalnoj sceni sa svega jedanaest godina kao član grupe "Džekson 5". Samostalnu karijeru započeo je 1971. Pet njegovih albuma spadaju među najprodavanije u istoriji muzike: "Off the Wall" (1979.), "Thriller" (1982.), "Bad" (1987.), "Dangerous" (1991.) i "HIStory" (1995.). Ukupno, njegovi albumi prodati su u više od 750 miliona primeraka. Spada među retke koji su u "Rokenrol hol slavnih" uvršteni u dva navrata. Vlasnik je i Ginisovog rekorda za "Najuspešnijeg zabavljača svih vremena" kao i 13 "Gremi" nagrada. Džekson, neretko nazivan "Kraljem popa", bio je, između ostalog, poznat i po izuzetno ekstravagantnom životu.

2021 - Bivši policajac Derek Šovin osuđen je na dvadeset dve godine i šest meseci zatvora zbog smrti Afroamerikanca Džordža Flojda, koji je stradao usled prekomerne upotrebe sile prilikom hapšenja. Njegova smrt, maja 2020. godine, dovela je do niza masovnih protesta širom SAD.

2022 - U napadu na selo Balin, okrug Akvaja, u jugozapadnom Kamerunu na samoj granici sa Nigerijom, 32 osobe su ubijene. Napadači su zapalili više od pedeset kuća, uništili lokalnu bolnicu i rezidenciju lokalnog zvaničnika. Optuženi su gerilci Ambazonije, lokalni separatistički pokret, što su njihovi predstavnici negirali, sugerišući da je reč o militantima iz Nigerije.

Dogodilo se na današnji dan, 26.06.

Na današnji dan 1917. godine, u skladu s presudom vojnog suda, na Solunskom polju streljani su generalštabni pukovnik srpske vojske Dragutin Dimitrijević Apis i majori Ljubo Vulović i Rade Malobabić, osuđeni zbog atentata na regenta Aleksandra Karađorđevića. Apis je kao pripadnik tajne organizacije "Ujedinjenje ili smrt", poznate i kao "Crna ruka", bio glavni organizator "Majskog prevrata", odnosno oficirske zavere i ubistva kraljevskog para Aleksandra i Drage Obrenović, 1903. godine. U periodu između 1903. i 1914. državni vrh Srbije strahovao je od mogućih neodgovornih poteza ove oficirske grupacije. Pedesetih 20. v. tadašnje vlasti organizovale su reviziju Solunskog procesa verovatno s ciljem da iskompromituju odavno mrtvog (od 1934.) kralja Aleksandra Karađorđevića.

Danas je sreda, 26. jun, 178. dan 2024.

1541 - U obračunu španskih osvajača oko vlasti, u Limi je ubijen njihov vođa Fransisko Pisaro. On je 1532. sa samo 200 vojnika, na prevaru, zauzeo prestonicu Inka Kahamarku i zarobio cara Atahualpu, posle čega je Peru postao španska kolonija, a 1535. je osnovao Limu, kasnije prestonicu Perua.

1810 - Umro je francuski pronalazač Žozef Mišel Mongolfje, koji je s bratom Žakom Etjenom 1783. konstruisao prvi vazdušni balon napunjen zagrejanim vazduhom.

1836 - Umro je francuski oficir Klod Žozef Ruže de Lil koji je 1792. napisao reči i melodiju francuske himne. Pesmu komponovanu kao marš prema narudžbini gradonačelnika Strazbura oduševljeno su pevali vojnici Francuske revolucije na maršu iz Marselja u Pariz, pa je nazvana "Marseljeza".

1843 - Hongkong je proglašen britanskom kraljevskom kolonijom, s Henrijem Potindžerom kao prvim guvernerom. Britanski kolonijalni naziv bio je "Viktorija".

1856 - Umro je nemački filozof Maks Štirner, prvi teoretičar anarhizma. Bio je mladohegelijanac, izraziti individualista. Dela: "Jedini i njegova svojina", "Istorija reakcije".

1858 - Mirom u Tjenćinu između Kine i Velike Britanije završen je Britansko-kineski rat, a posle poraza Kina je bila prinuđena da otvori svoje luke, dozvoli strancima kretanje po celoj zemlji i legalizuje uvoz opijuma, čime je postala potpuno ekonomski zavisna. Britanski sukob s Kinom je počeo Prvim opijumskim ratom 1840. u kojem je Kina takođe poražena, pa je mirom u Nankingu pristala da Britaniji plati veliku odštetu, ustupi joj Hongkong i evropskoj trgovini otvori pet luka sa režimom eksteritorijalnosti. Da bi ostvarili pravo trgovine po celoj Kini, Britanci su 1856. poveli Drugi opijumski rat, u kojem su im se pridružili Francuzi.

1869 - Rođen je srpski geolog i paleontolog ruskog porekla Vladimir Dimitrijevič Laskarev, specijalista svetskog glasa za kenozojske periode, posebno za neogen i kvartar, profesor univerziteta u Odesi i Beogradu, član Srpske Kraljevske akademije. Objavio je oko 40 radova, uglavnom o neogenim i kvartarnim naslagama srpskih terena, s prikazom i analizom njihove fosilne faune i tektonike, i o kongerijskim slojevima i njihovom značaju za tektoniku. Dela: "Fauna Buglovskih slojeva Volinije", "Geološka ispitivanja u jugozapadnoj Rusiji", "O stratigrafiji kvartarnih naslaga Vojvodine", "O ekvivalentima gornjeg sarmata u Srbiji".

1876 - Sa Beogradske tvrđave je skinuta turska zastava, koja se 350 godina vijorila nad gradom. Turci su ranije bili primorani da ključeve Beograda predaju srpskom knezu Mihailu Obrenoviću, ali je na Beogradskoj tvrđavi pored srpske ostala turska zastava.

1892 - Rođena je američka književnica Perl Bak, dobitnica Nobelove nagrade za književnost 1938. Autor je serije dela iz života Kine. Pisala je i knjige za decu kao i eseje. Kao kćerka misionara dugo je živela u Kini. Posle Drugog svetskog rata osnovala je fondaciju "Perl Bak" za pomoć deci američkih vojnika koji su služili u Aziji. Fondaciji je 1967. zaveštala najveći deo prihoda od knjiga - više od sedam miliona dolara. Dela: romani "Dobra zemlja", "Sinovi", "Zmajevo seme", "Rastureni dom", "Majka", "Izgnanstvo", "To ponosno srce", "Obećanje", "Paviljon žena", "Božur", "Skriveni cvet".

1898 - Rođen je nemački konstruktor aviona i industrijalac Vilhelm Meseršmit, glavni konstruktor aviona nacističke Nemačke u Drugom svetskom ratu.

1905 - Umro je srpski pisac Janko Veselinović. Opisivao je njegovu rodnu Mačvu, s mnogo ljubavi, idealizujući tradicionalni život njegovih zemljaka. Bio je sjajan znalac srpskog jezika i vešto je koristio njegove mogućnosti u romanima, pripovetkama i pozorišnim komadima. Dela: romani "Hajduk Stanko", "Junak naših dana", "Borci", zbirke pripovedaka "Slike iz seoskog života", "Od srca srcu", "Rajske duše", "Zeleni vajati", "Male priče", "Seljanka", pozorišna igra s pevanjem "Đido" (s Dragomirom Brzakom), komad "Potera" (s Čiča-Ilijom Stanojevićem).

1906 - U francuskom gradu Le Man je održana prva automobilska Gran pri trka.

1941 - Finska se pridružila nacističkoj Nemačkoj u Drugom svetskom ratu i objavila rat Sovjetskom Savezu u kojem je učestvovala tri godine. Prisiljena je na primirje 1944. a konačan mirovni ugovor potpisala je 1947. u Parizu.

1945 - U San Francisku su predstavnici 50 zemalja, uključujući Jugoslaviju, potpisali Povelju o osnivanju UN, koja je stupila na snagu 24. oktobra 1945.

1960 - Bivša francuska kolonija Madagaskar je stekla nezavisnost kao Malgaška Republika, što je bio naziv te afričke države u Indijskom okeanu do 1975.

1960 - Britanski afrički protektorat Somalilend je postao nezavisna država da bi se već 1. jula 1960. prisajedinio negdašnjoj Italijanskoj Somaliji u zajedničku suverenu državu Somaliju, ali je u toj oblasti ostao aktivan separatni pokret koji se bori za otcepljenje.

1970 - Aleksandar Dubček, šef Komunističke partije Čehoslovačke i vođa reformističkog pokreta nazvanog "praško proleće" do intervencije snaga Varšavskog pakta u avgustu 1968, isključen je iz vladajuće partije.

1977 - Afrička država Džibuti je stekla nezavisnost, posle 117 godina francuske vladavine.

1991 - U Kuvajtu je ukinuto vanredno stanje a smrtna kazna za 29 ljudi, osuđenih zbog saradnje s Iračanima, zamenjena je doživotnom robijom.

1995 - Na automobil egipatskog predsednika Hosnija Mubaraka u Adis Abebi vatru je otvorilo šest islamskih terorista, ali atentat nije uspeo.

1999 - Američka organizacija za zaštitu ljudskih prava "Hjumen rajts voč" optužila je terorističku takozvanu "Oslobodilačku vojsku Kosova" za sistematsku politiku ubistava, silovanja i drugih nedela protiv Srba i Roma na Kosovu i Metohiji kako bi ih proterali iz pokrajine.

2000 - Međunarodni tim naučnika objavio je epohalno otkriće - mapu ljudskih gena, ocenivši taj događaj kao "istorijsku tačku u stohiljadugodišnjem postojanju čovečanstva".

2012 - Preminuo je Miloš Blagojević, srpski istoričar, član SANU. Rođen je u Miletićevu, Banat. Završio je Vojno pomorsku akademiju u Splitu, pa Filozofski fakultet u Beogradu. Doktorirao je 1966. tezom "Zemljoradnja u srednjovekovnoj Srbiji". Bio je profesor na katedri za Istorijsku geografiju. Član SANU postao je 2000. Najviše se bavio istorijom privrede srednjovekovne Srbije, ali i državno pravnom ideologijom Srbije u srednjem veku. Dela: "Zemljoradnja u srednjovekovnoj Srbiji", "Srbija u doba Nemanjića", "Srpski narod i srpske zemlje u srednjem veku".

2014 - Umro je Hauard Bejker, republikanski senator, jedna od ključnih figura u istrazi afere "Votergejt". Dugogodišnji senator iz Tenesija je kao potpredsednik Odbora Senata za istragu slučaja "Votergejt" Niksonu tokom procesa postavio znamenito pitanje: "Šta predsednik zna, i kada je on to znao?", čime je započeo proces koji je doveo do ostavke Ričarda Niksona avgusta 1974. Hauard Bejker bio je i šef kabineta predsednika Ronalda Regana, kao i ambasador SAD u Japanu od 2001. do 2005. godine.

2015 - U terorističkom napadu u Tunisu, u letovalištu Sus, 39 osoba, uključujući napadača, je poginulo, a 39 je povređeno, a u Kuvajtu je u samoubilačkom napadu u šiitskoj džamiji ubijeno 27 osoba a 227 je povređeno. Oba napada motivisana su islamskim ekstremizmom.

2016 - Čuvena Žuta gitara, "Yellow Cloud", prepoznatljive forme, od javorovog drveta, omiljena Prinsova gitara, prodata je na aukciji na Beverli Hilsu za 137.500 dolara. Kupac je bio poznati kolekcionar Džim Irsej, vlasnik fudbalskog kluba "Indianapolis kolts".

2022 - Prilikom noćnog provoda u lokalu Eniobeni u Istočnom Londonu, provincija Istočni Kejp, Južnoafrička Republika, 21 osoba je na neobjašnjiv način umrla. Većina žrtava su bili maloletnici. Uzrok je najverovatnije gušenje.

Dogodilo se na današnji dan, 27.06.

Na današnji dan 1876. godine rođen je Ivan Sarić, prvi čovek iz Srbije koji je poleteo avionom. Letelicu je sam konstruisao i izradio. Ovaj let je izveden 16. oktobra 1910. s hipodroma u Sarićevoj rodnoj Subotici. Uspešan javni let posmatralo je, čak, sedam hiljada Subotičana Sarić je inače bio svestrani sportista, a pošto je godinu dana ranije u Parizu upoznao je Luja Blerioa koji je prvi preleteo Lamanš, to ga je podstaklo da se i sam posveti vazduhoplovstvu.

Danas je četvrtak, 27. jun, 179. dan 2024.

1550 - Rođen je francuski kralj Šarl IX, tokom čije su vladavine od 1560. do 1574. počeli verski ratovi rimokatolika i hugenota (francuski protestanti kalvinisti). Na nagovor majke Katarine de Mediči, koja je delovala u dogovoru s papom Grgurom XIII, odobrio je 1572. pokolj hugenota u Vartolomejskoj noći.

1743 - U ratu za austrijsko nasleđe, britanski kralj Džordž II porazio je Francuze kod Detingena, kao poslednji monarh Britanije koji je lično predvodio trupe u bici.

1838 - Rođen je indijski pisac Bankim Čandra Čaterdži, prvi značajniji autor koji je pisao na bengalskom jeziku. Bio je pod znatnim uticajem škotskog pisca Voltera Skota i uglavnom je pisao romantičarske romane sa domaćim temama i moralističkom notom. Dela: romani "Kapalkundala", "Mrinalini", "Jurgalangurija", "Čandrašekhar", "Rađani", "Krišnakanter Čil", "Anandamat", "Debi Čaudhurani", "Sitaram".

1846 - Rođen je irski politički vođa i nacionalni borac za autonomiju Čarls Stjuart Parnel, koji je uveo nove metode u borbi protiv Engleza. Postavši 1875. član britanskog parlamenta, otpočeo je opstrukciju u zakonodavnom telu uz istovremenu blokadu na terenu. Zatvoren je 1881. ali je i iz zatvora upravljao borbom irskih nacionalista.

1877 - Ruske snage prešle su Dunav u ratu protiv Turskog carstva, u kojem se na strani Rusije borila i Srbija. Rat je okončan pobedom Rusije, ali je potom Srbija Sanstefanskim mirom bitno oštećena u korist Bugarske, što je revidirano na Berlinskom kongresu 1878. pod pritiskom evropskih sila.

1882 - Mesto Topola u Šumadiji, koje se nalazi u podnožju Oplenca a osnovao ga je vođa Prvog srpskog ustanka Karađorđe, proglašeno je varošicom. Karađorđe je 1781. tu podigao kuću sa više pomoćnih zgrada, koju je početkom ustanka uništio beogradski dahija Kučuk Alija. Na istom mestu Karađorđe je 1805. podigao novu kuću i sve ogradio palisadom. Tako je Topola postala utvrđeno naselje uz koje su počele da niču i druge kuće.

1905 - Pobunjeni ruski mornari zauzeli su na otvorenom moru oklopnjaču "Potemkin" iz sastava crnomorske flote i potom pod crvenom zastavom uplovili u luku Odesa. Pobuna na "Potemkinu" prvi je masovni izraz nezadovoljstva u ruskoj carskoj armiji i nagovestila je kasnije burne revolucionarne događaje.

1932 - Posle državnog udara u Sijamu (sada Tajland), kojim je kralj Rama VII primoran na niz reformi, proglašen je ustav. Njime je okončana apsolutna monarhija i u toj državi na jugoistoku Azije je formalno uspostavljena ustavna monarhija.

1941 - Vlada mađarskog regenta Mikloša Hortija, saveznika Nemačke u Drugom svetskom ratu, objavila je rat Sovjetskom Savezu.

1943 - Američki avioni bombardovali su grčku prestonicu Atinu koja se tada nalazila pod nemačkom okupacijom.

1944 - Savezničke snage su u Drugom svetskom ratu zauzele francuski grad Šerbur, važnu luku na Lamanšu.

1946 - Ministri spoljnih poslova Sovjetskog Saveza, SAD, Velike Britanije i Francuske odlučili su da Grčkoj pripadnu Dodekaneska ostrva u jugoistočnom delu Egejskog mora, uključujući najveće Rodos, koja su od 1912. bila italijanski posed.

1950 - Generalni sekretar UN Trigve Li zatražio je od članica svetske organizacije da pomognu Južnoj Koreji u sukobu sa Severnom Korejom, a istog dana predsednik SAD Hari Truman je naredio američkom ratnom vazduhoplovstvu i mornarici da uđu u Korejski rat na strani juga.

1954 - Prva nuklearna elektrana u svetu je otvorena u Obninsku blizu Moskve.

1967 - U filijali banke "Barclays", na severu Londona, pušten je u rad prvi bankomat. Princip njegovog rada bio je drugačiji od savremenih bankomata, za podizanje novca korišćeni su vaučeri sa imenom korisnika, koje je prethodno izdavala banka. Tek docnije ovi uređaji usavršeni su ustanovljenjem personalnog identifikacionog koda (PIN-kod) kao i uvođenjem plastičnih kartica.

1976 - Palestinski teroristi oteli su u Grčkoj avion "Er Fransa" sa 246 putnika i 12 članova posade i potom odleteli u glavni grad Ugande Entebe, gde su ih 4. jula 1976. u spektakularnoj akciji likvidirali izraelski komandosi, oslobodivši taoce.

1976 - General Antonio Ramaljo Janeš izabran je za predsednika Portugala na prvim predsedničkim izborima posle poluvekovne vladavine sistema koji je ustrojio Antonio da Oliveira Salazar kao i njegovih naslednika.

1977 - Umro je srpski slikar Ivan Tabaković, profesor Akademije primenjenih umetnosti u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Studirao je u Minhenu, Budimpešti, Zagrebu i Parizu. Pripadao je grupama "Zemlja", "Dvanaestorica" i "Šestorica". Dobio je "Gran pri" za slikarstvo na međunarodnoj izložbi u Parizu 1937. i Zlatnu medalju na međunarodnoj izložbi keramike u Pragu 1962.

1978 - Sa sovjetskog kosmodroma Bajkonur lansiran je vasionski brod "Sojuz 30" u kojem su bili poljski major Miroslav Hermaševski i sovjetski pukovnik Peter Klimuk. Posle osmodnevnog boravka u vasioni, u toku kojeg su se dvojica kosmonauta sastala na orbitalnoj stanici "Saljut-6" s posadom "Sojuza 29" Vladimirom Kovaljonokom i Aleksandrom Ivančekovom, "Sojuz 30" se vratio na Zemlju.

1986 - Međunarodni sud u Hagu presudio je da su SAD prekršile međunarodno pravo pomažući pobunjenike protiv levičarske vlade u Nikaragvi, ali Vašington zbog presude nije pretrpeo nikakve praktične posledice.

1989 - Umro je engleski filozof Džuls Alfred Ejer, čija je knjiga "Jezik, istina i logika" svojevrstan manifest logičkog pozitivizma. Ostala dela: "Zasnivanje empirijskog znanja", "Problem saznanja", "Pojam osobe".

1990 - Ceremonijalnom predajom oružja kontraškog pokreta predsednici Violeti Barios de Čamoro, u Nikaragvi je okončan građanski rat.

1991 - Teritorijalna odbrana Slovenije napala je vojnike Jugoslovenske narodne armije, čime je započeo rat u toj jugoslovenskoj republici. Tada su pale i prve žrtve kao posledica nasilne secesije i razbijanja Jugoslavije. Dva dana ranije, skupština Slovenije je proglasila nezavisnost, a sutradan su njeni delegati napustili Skupštinu Jugoslavije. Secesija je sprovedena protivno važećim zakonima tadašnje Jugoslavije ali uz presudnu podršku Vašingtona i Brisela.

1993 - Amerikanci su bombardovali iračku prestonicu Bagdad sa 23 krstareće rakete, što je Vašington objasnio kao uzvratnu meru zbog atentata koji su Iračani navodno pripremali na bivšeg predsednika SAD Džordža Buša tokom njegove posete Kuvajtu. Cilj bombardovanja bilo je središte iračke obaveštajne službe, ali je ubijeno i ranjeno više desetina civila.

1997 - Predsednik Tadžikistana Imomali Rahmonov i vođa islamista Said Abdulo Nuri potpisali su mirovni ugovor o okončanju četvorogodišnjeg građanskog rata u toj bivšoj sovjetskoj republici.

1998 - U zemljotresu u području turskog grada Adane poginulo je najmanje 120 ljudi.

2000 - Prema izveštaju objavljenom u središtu UN, od side je do tada, širom sveta umrlo 19 miliona ljudi.

2000 - Skupština Sirije jednoglasno je proglasila Bašara el Asada, sina preminulog predsednika Hafeza el Asada, novim šefom države.

2002 - Rusija je postala punopravni član ekskluzivnog kluba G-8 najrazvijenijih zemalja sveta.

2006 - Preminuo je srpski glumac Branislav Ciga Jerinić. Ostvario je više od stotinu značajnih uloga samo u Narodnom pozorištu. Rođen je u Kragujevcu a glumu je studirao u Beogradu. Odigrao je više upečatljivih uloga u televizijskim dramama i serijama kao i u filmovima: "Marš na Drinu", "Bokseri idu u raj", "Savamala", "Lazar". Među mnogim zapaženim ulogama Jerinića bili su Magbet, pukovnik Kotvic u "Princu od Homburga" Fon Klajsta, Sorina u Čehovljevom "Galebu". Dobitnik je niza priznanja među kojima su i "Raša Plaović", "Joakim Vujić", "Jovan Sterija Popović".

2013 - Škotski parlament doneo je odluku je da se osobama starim 16 i 17 godina dodeli pravo glasa na referendumu o nezavisnosti od Ujedinjenog kraljevstva, planiranom za septembar 2014. godine. Za novu meru, svojevrsni presedan, glasala su 103 poslanika, dok je 12 bilo protiv.

2016 - Preminuo je Bad Spenser, glumac, zvezda "špageti vesterna". Spenser, kršten kao Karlo Pedersoli, u mladosti je bio uspešan sportista, kao vaterpolista učestvovao je i na olimpijskim igrama kao reprezentativac Italije, da bi se docnije proslavio kao glumac.

2017 - Umro je Dušan Bataković, istoričar i diplomata. Bio je direktor Balkanološkog instituta SANU i ambasador u Grčkoj, Kanadi i Francuskoj. U nauci se najviše bavio problematikom Kosova i Metohije. Dela: Dečansko pitanje, Savremenici o Kosovu i Metohiji 1850-1912, Kolubarska bitka, Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, The Kosovo Chronicles, La Yougoslavie: nations, religions, idéologies, The Serbs of Bosnia & Herzegovina, Nova istorija srpskog naroda (koautor), La Serbie et la France: une alliance atypique, Dešifrovanje prošlosti: Pisci, svedoci, pojave.

2019 - Dogodila se erupcija vulkana Ulavan a dan potom i vulkana Manam, na ostrvu Nova Britanija, Papua Nova Gvineja, zbog čega su evakuisane desetine hiljada žitelja. Krupne vulkanske erupcije dovele su do prekida avionskog saobraćaja u regionu.

2020 - Umro je Ilija Petković, trener, fudbaler, savezni kapiten SRJ i Srbije. Igračku karijeru započeo je u kninskoj Dinari, a u 19. godini postao je igrač OFK Beograda za koji je nastupao ukupno 16 sezona. U sezoni 1965/66 sa OFK Beogradom je osvojio Kup Jugoslavije. Za OFK Beograd je odigrao 417 utakmica i postigao 68 golova. Za reprezentaciju Jugoslavije igrao od 1968. do 1974. godine, u 43 navrata, i postigao je šest golova. Kao trener švajcarskog Serveta u sezoni 1993/94 doneo je šampionsku titulu švajcarskom timu. U dva navrata predvodio je nacionalni tim SRJ/SCG odnosno Srbije.

Dogodilo se na današnji dan, 28.06.

Na današnji dan 1389. godine na polju Kosovu odigrala se presudna bitka između srpske i turske vojske, koja je otvorila vrata Turcima za dalji prodor u Evropu. Oskudni istorijski podaci ne otkrivaju tok bitke, čak ni ko je pobedio. Pretpostavlja se da je turski sultan Murat I, koji je na Kosovo stigao sa sinovima Bajazitom (potonji sultan Bajazit I) i Jakubom, predvodio 40.000 vojnika, a da je srpski knez Lazar Hrebeljanović sakupio 25.000 boraca. Kralj "Srbljem i Bosni" Tvrtko I Kotromanić, koji je knezu Lazaru pritekao u pomoć odredom pod komandom velikog vojvode Vlatka Vukovića, pisao je Trogiranima 1. avgusta 1389. o pobedi nad Turcima. Slično pismo je Tvrtko poslao i u Firencu, odakle mu je odgovoreno da već znaju za turski poraz. Na pobedu Srba posredno ukazuje i dnevnik s puta u Carigrad ruskog mitropolita Pimena, u kojem se pominju veliki neredi u Turskoj 12 dana posle Kosovske bitke. U bici su poginula oba vladara: Lazara su Turci zarobili i posekli, a Murata I je ubio srpski ratnik Miloš Obilić. Nesporna posledica bila je da je Srbija ubrzo postala vazalna država. Kosovska bitka postala je predmet legende, prvo kod čuvenog pisca srednjovekovne Srbije Konstantina Filozofa u "Životu despota Stefana Lazarevića", zatim kod dubrovačkog istoričara Mavra Orbina u delu "Il Regno degli Slavi" (Kraljevstvo Slovena) objavljenom 1601 - koje je u stvari prva prava istorija Srba, a najviše preko ciklusa srpskih narodnih epskih pesama.



Danas je petak, 28. jun, 180. dan 2024.

1491 - Rođen je engleski kralj Henri VIII, koji je raskidom s rimokatoličkom crkvom izveo crkvenu reformaciju proglašenjem Anglikanske crkve (1534.) nezavisne od Vatikana, s kraljem kao vrhovnim verskim poglavarom. Ženio se šest puta, pošto nije imao muškog naslednika, a s Rimom je raskinuo pošto nije dobio dozvolu da se razvede od Katarine Aragonske i oženi Anom Bolen. Proširio je vlast na Vels, Škotsku i Irsku i uspešno je izgradio jaku flotu, temelj kasnije engleske pomorske moći.

1577 - Rođen je flamanski slikar Peter Paul Rubens, jedan od najvećih majstora baroka. Sjedinio je najbolje tradicije severnjačkog i italijanskog slikarstva. Stvarao je dela puna dramatike, čulnosti, raskoši kostima i sjaja boja. Radio je istorijske, verske i mitološke kompozicije, seoske i galantne scene, portrete i pejzaže. Živeo je pretežno u Antverpenu, ali je radio i u Francuskoj i Španiji, gde je uticao na španskog slikara Velaskeza. Pošto je imao brojne porudžbine, neretko dela velikih dimenzija, deo posla prepuštao je učenicima, među kojima su najznačajniji flamanski slikari Anton van Dajk i Jakov Jordans.

1629 - Mirom u Aleu okončana je pobuna Hugenota u Francuskoj.

1712 - Rođen je francuski filozof, pisac i kompozitor Žan Žak Ruso, inspirator idejnog koncepta Francuske revolucije, posebno "Deklaracije o pravima čoveka i građanina". Njegova politička filozofija bitno je uticala na Kanta, Fihtea i Hegela. Idealizovao je prvobitno "prirodno stanje", uzrokom nejednakosti je smatrao privatnu svojinu, a ideju o prirodnom vaspitanju je razvio u pedagoškom romanu "Emil". Religiozni deo tog dela, "Ispovest savojskog vikara", ražestio je Parlament (u Francuskoj vrhovni sud) koji je naložio da se delo spali. Bavio se i muzikom i komponovao je operu "Seoski vrač", melodramu "Pigmalion" i napisao je "Muzički leksikon", "Disertaciju o modernoj muzici", "Pismo o francuskoj muzici". Ostala dela: "Društveni ugovor", "Rasprava o naukama i umetnostima", "Rasprava o poreklu i osnovama nejednakosti među ljudima", "Julija ili Nova Eloiza", "Pismo Dalamberu", "Pisma sa planine", "Ispovesti".

1836 - Umro je američki državnik Džejms Medison, "otac američkog ustava", predsednik SAD od 1809. do 1817. Sa Aleksanderom Hamiltonom i Džonom Džejem napisao je "Federalističke spise" zbog pridobijanja podrške za ratifikaciju ustava koji je umesto konfederacije učvrstio uniju federalnih država SAD.

1838 - Krunisana je britanska kraljica Viktorija I, godinu dana pošto je nasledila presto. Tokom njene vladavine do 1901. često nazivane "viktorijanskom epohom", moć Britanske imperije i njeno kolonijalno carstvo su dostigli vrhunac.

1867 - Rođen je italijanski pisac Luiđi Pirandelo, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1934, jedan od najznačajnijih dramskih pisaca 20. veka. Napisao je 44 drame, sabrane pod naslovom "Gole maske". Isprva je izazvao revolt i zabunu publike, ali je ubrzo stekao opšte priznanje i otvorio nove puteve moderne dramaturgije. Dela: pripovetke "Priče za jednu godinu", "Smrt na leđima", romani "Pokojni Matija Paskal", "Njen muž", drame "Đakomino", "Henri IV", "Šest lica traže pisca".

1873 - Rođen je Aleksis Karel, francuski hirurg, biolog i pisac, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1912. Njegova otkrića o prenosu (transplantaciji) tkiva i održavanju živog tkiva van organizma donela su mu priznanje Nobelove fondacije i svetski ugled. Unapredio je i hirurgiju krvnih sudova. Njegovo filozofsko-publicističko delo "Čovek nepoznanica" objavljeno 1935. donelo mu je opštu popularnost širom sveta. Bio je izuzetno religiozan, čak mistik. Kao saradnik vlade maršala Petena, optužen je za kolaboraciju sa okupatorom ali je umro pre sudske presude.

1881 - S dozvolom srpskog kneza Milana Obrenovića, razočaranog politikom Rusije, potpisana je Tajna konvencija između Srbije i Austro-Ugarske. Posle izjava austrijskih zvaničnika da se Austro-Ugarska ne protivi širenju Srbije na jug, ministar spoljnih poslova Čedomilj Mijatović je, bez znanja Predsednika Ministarskog saveta (Vlade) Milana Piroćanca, zaključio Tajnu konvenciju. Kralj Milan, tada knez, je tim činom obezbedio Srbiji više decenija stabilnosti i sveopšteg napretka.

1902 - Kongres SAD ovlastio je predsednika Teodora Ruzvelta da za 40 miliona dolara otkupi prava francuske panamske kompanije i od Kolumbije preuzme stalni nadzor nad zonom Panamskog kanala u kolumbijskoj pokrajini Panami. Posle pobune podstaknute iz SAD, 3. novembra 1903. osnovana je država Panama koju je prvi priznao Vašington i posle samo 15 dana zaključen je ugovor kojim je za 10 miliona dolara kupljena široka zona u području Panamskog zemljouza.

1914 - U Sarajevu je nacionalni revolucionar iz organizacije "Mlada Bosna" Gavrilo Princip, ubio austrougarskog nadvojvodu, prestolonaslednika Franca Ferdinanda. Austro-Ugarska je iskoristila taj događaj da Srbiji postavi ultimatum, optužujući je, neosnovano, da stoji iza atentata. Pošto je Srbija odbacila odgovornost, Austro-Ugarska joj je objavila rat i napala je, čime je započela Prvi svetski rat. Prethodno je na Ferdinanda bombom atentat pokušao Nedeljko Čabrinović, bezuspešno. Atentatori su pohvatani i osuđeni: Veljko Čubrilović i Danilo Ilić na smrt, a Princip, Čabrinović i Trifko Grabež kao maloletnici na 20 godina robije, ali su ubrzo umrli pod torturom u tamnici u Terezinu u Češkoj, ne dočekavši raspad Austro-Ugarske i oslobođenje njihove zemlje.

1919 - U Versaju je na Mirovnoj konferenciji potpisan mirovni ugovor sa poraženom Nemačkom, čime je i formalno okončan Prvi svetski rat. Nemačka je izgubila Alzas i Lorenu koji su pripali Francuskoj, Sar je pretvoren u autonomnu oblast pod upravom Pariza. Austrija je pretvorena u malu čisto nemačku državu. Belgija i Danska su dobile manje teritorije, a Dancig (Gdanjsk) je postao slobodna luka. Nemačka je izgubila sedminu teritorije s desetinom stanovništva, morala je da plaća reparacije, a njene kolonije su podeljene između Britanije, Francuske, Belgije i Japana. Rezultat Versajskog ugovora bilo je i stvaranje novih država - Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Poljske, Čehoslovačke, Mađarske, Finske, Estonije, Letonije i Litvanije.

1921 - Ustavotvorna Skupština Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca izglasala je Vidovdanski ustav. Država je proglašena "ustavnom, parlamentarnom monarhijom" s dinastijom Karađorđević na čelu. Ustav je važio do 1929. kada ga je kralj Aleksandar Karađorđević suspendovao pošto je zaveo ličnu vladu kako bi stabilizovao prilike u zemlji.

1921 - Rođen je Dušan Kanazir, predsednik SANU od 1981. do 1994. Doktorirao je fiziološke nauke na Univerzitetu Libr u Briselu i bio je redovni profesor Prirodno matematičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu i načelnik laboratorije instituta u Vinči. Najviše se bavio istraživanjima u oblasti molekularne biologije.

1935 - Predsednik Frenklin Ruzvelt naredio je izgradnju trezora zlatnih rezervi SAD u Fort Noksu u Kentakiju.

1940 - Sovjetske trupe zaposele su do tada rumunske oblasti Besarabiju i severnu polovinu Bukovine. Besarabija se do 1918. nalazila u sastavu carske Rusije a Bukovina u sklopu Austrougarske.

1948 - U Bukureštu je objavljena "Rezolucija o stanju u KPJ" kojom je sovjetski vođa Staljin, posredstvom Informacionog biroa komunističkih partija (Informbiro ili Kominform), želeo da ospori ponašanje vrha jugoslovenske partije. Rezolucijom su pozvane "zdrave snage" da zbace čelnike KPJ, zbog revizionizma.

1950 - Severnokorejske trupe su zauzele Seul, a snage Južne Koreje odbačene su južno od reke Han.

1950 - Pušten je u saobraćaj autoput Beograd-Zagreb, dug 400 kilometara, nazvan "Autoput bratstvo-jedinstvo", u čijoj su izgradnji učestvovale i dobrovoljne omladinske radne brigade iz cele zemlje.

1956 - U poljskom gradu Poznanj započeli su radnički nemiri u kojima je bilo više desetina žrtava. Bio je to jedan od prvih izraza krize u istočnoevropskim zemljama posle Staljinove smrti.

1960 - Osnovan je Univezitet u Novom Sadu, koji je počeo da radi u jesen 1960.

1970 - Trupe SAD počele su da se povlače iz Kambodže.

1973 - U Beogradu je osnovano Društvo za informatiku Srbije, s ciljem širenja informatičke pismenosti, praćenja stanja i trendova kao i predlaganja korisnih mera.

1976 - Sejšelska ostrva u Indijskom okeanu su posle 160 godina stekla nezavisnost od Velike Britanije.

1977 - Umro je srpski slikar Ivan Tabaković, profesor Akademije primenjenih umetnosti u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Jedan je od najznačajnijih predstavnika srpskog modernog slikarstva. Studirao je u Budimpešti, Zagrebu i Minhenu. Počeo je sa senzibilnim realističkim portretima i mrtvim prirodama. Potom počinje njegova socijalno angažovana faza. Primenjivao je tehniku kolaža.

1981 - U snažnoj eksploziji u Teheranu podmetnutoj u središte Islamske republikanske partije poginule su 74 osobe, uključujući šefa vladajuće partije, moćnog predsednika Vrhovnog suda Irana ajatolaha Muhameda Huseina Beheštija, četiri ministra, šest zamenika ministara i 20 članova Medžlisa (Skupština).

1993 - Grčka je proterala u Albaniju hiljade ilegalnih imigranata, posle odluke Tirane da protera jednog grčkog pravoslavnog sveštenika.

1995 - Japan i SAD postigli su sporazum o trgovini automobilima, izbegavši u poslednjem trenutku najavljene američke sankcije protiv japanske automobilske industrije i mogućni trgovinski rat.

1996 - Predsednik Turske Sulejman Demirel poverio je mandat za sastav vlade vođi islamističke Partije blagostanja Nedžmetinu Erbakanu, koji je posle 73 godine postao prvi islamistički Predsednik vlade Turske.

1999 - Patrijarh srpski Pavle je na liturgiji na kojoj se u manastiru Gračanica, povodom 610. godišnjice Kosovske bitke, okupilo 500 ljudi, pozvao pravoslavne vernike da ostanu na Kosovu i Metohiji. Istog dana snage Kfora zavele su policijski čas u Prizrenu, Gnjilanu i Vitini, u pokušaju da obuzdaju sve masovniji teror takozvane "Oslobodilačke vojske Kosova" prema preostalim Srbima i drugim nealbancima.

2001 - Haškom tribunalu izručen je Slobodan Milošević, negdašnji predsednik Srbije i SRJ.

2008 - U severnom delu Kosovske Mitrovice konstituisana je Skupština zajednice opština Kosova i Metohije. U Osnivačkoj deklaraciji Skupština je odbacila nelegalnu, jednostrano proglašenu nezavisnost te srpske pokrajine.

2008 - Delegati Skupštine Udruženja porodica nestalih i poginulih u Krajini i Hrvatskoj upozorili su da se i dalje ništa ne zna o sudbini 2.450 nestalih Srba u Hrvatskoj te da vlasti u Zagrebu iz političkih razloga umanjuju njihov broj i odugovlače ekshumaciju i identifikaciju.

2011 - U saobraćajnoj nesreći tragično je stradao Vladimir Dimitrijević, izdavač. Pošto je emigrirao u Italiju pa u Švajcarsku, Dimitrijević je 1966. u Lozani osnovao izdavačku kuću "Laž dom" (L'Age d'Homme) koja je na francuskom govornom području bila znamenita po izdanjima srpskih i ruskih autora. Njegovom zaslugom na francuski su prevedena i objavljena dela brojnih srpskih pisaca, poput Miloša Crnjanskog, Ive Andrića, Dositeja Obradovića, Bore Stankovića, Anđelka Krstića, Aleksandra Tišme.

2014 - Svečano je otvoren Andrićgrad. Program obeležavanja stogodišnjice Prvog svetskog rata započeo je osvećenjem novoizgrađenog hrama posvećenog vidovdanskim mučenicima. Otvaranju Andrićgrada prisustvovali su osim Emira Kusturice, koji je najzaslužniji za njegov nastanak, i najviši zvaničnici Srbije i Republike Srpske, Aleksandar Vučić i Milorad Dodik.

2015 - Muška vaterpolo reprezentacija Srbije pobedila je selekciju Hrvatske sa 9:6, u Bergamu, odbranivši titulu u Svetskoj ligi. Istog dana ženska košarkaška reprezentacija Srbije osvojila je titulu prvaka Evrope, pobedom nad selekcijom Francuske sa 76:68.

2016 - Dogodio se teroristički napad na istanbulskom aerodromu "Ataturk" u kojem je poginulo 48 osoba a 230 je ranjeno. Iza napada je stajala takozvana "Islamska država".

2019 - Prigodnom ceremonijom otvoren je za civilni saobraćaj aerodrom "Morava", u Lađevcima kod Kraljeva.

2020 - Svetska zdravstvena organizacija saopštila je da je ukupan broj zaraženih od Kovida-19 približno 10 miliona u svetu (preko 9,84 miliona), dok je broj umrlih viši od pola miliona.

2021 - Preminula je Vera Nikolić, atletičarka. Rođena je 1948. u Grabovici, kod Despotovca. Bila je jedina srpska seniorska svetska rekorderka u "kraljici sportova". Sa 16 godina je postala reprezentativka Jugoslavije, potom i prvakinja Balkana. Bila je i dvostruka sampionka Evrope u trci na 800 metara. Držala je svetski rekord u trci na 800 metara tri godine, od 1968. do 1971. godine.