Vremeplov-Na današnji dan

First topic message reminder :

Dogodilo se na današnji dan, 01.01.

Na današnji dan 1915. godine rođen je srpski pisac Branko Ćopić, član Srpske akademije nauka i umetnosti, nadahnut pripovedač, tvorac zanimljivih i upečatljivih likova i događaja, koje je opisao svežim, sočnim i slikovitim jezikom. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu. U partizanskom pokretu je učestvovao od 1941. Počeo je da piše kao đak učiteljske škole i pre Drugog svetskog rata je objavio zbirke pripovedaka "Pod Grmečom", "Borci i bjegunci" i "Planinci". Njegova prozna dela su prožeta lirikom, živopisnim realističkim slikanjem života na selu, poznavanjem mentaliteta i psihologije ljudi Grmeča i Podgrmečja, njegovog zavičaja, vedrinom i vitalnošću duha. Napisao je veći broj knjiga za decu: "Bojna lira pionira", "Put u vedrinu", priče "U svetu leptirova i medveda", "Bosonogo đetinjstvo", "Orlovi rano lete", zbirke pesama "Ognjeno rađanje domovine", "Ratnikovo proljeće". Zbirka pripovedaka "Bašta sljezove boje", za koju je dobio Njegoševu nagradu. Ostala dela: romani "Prolom", "Gluvi barut", "Ne tuguj, bronzana stražo", "Osma ofanziva", zbirke pripovedaka "Rosa na bajonetima", "Surova škola", "Doživljaji Nikoletine Bursaća".



Danas je ponedeljak, 1. januar, prvi dan 2024. Do kraja godine ima 365 dana.

45 p.n.e. - Stupio je na snagu novi kalendar, nazvan Julijanski, kojim je rimski državnik Gaj Julije Cezar, prema savetima grčkog astronoma iz Aleksandrije Sosigena, reformisao računanje vremena tako što je za početak godine odredio januarske kalende, odnosno 1. januar. Do tad su na januarske kalende konzuli stupali na dužnost, a godina je započinjala na martovske kalende - 1. marta. Julijanski kalendar je zasnovan na Sunčevoj godini od 365 dana i šest sati, ali je u njemu godina duža od Sunčeve 11 minuta i 14 sekundi, pa je svaka četvrta prestupna, ali se svakih 128 godina pojavljivao dan "viška". Da bi to bilo eliminisano, papa Grgur XIII je, prema savetima astronoma, reformisao kalendar 1582. i Gregorijanski kalendar je sada praktično međunarodni. Julijanski kalendar zadržale su pojedine pravoslavne crkve - Srpska crkva, Ruska, Jerusalimska patrijaršija...

1502 - Portugalski moreplovci uplovili su u zaliv Guanabara i iskrcavši se nazvali su to mesto Sao Sebastijan da Rio de Žaneiro (Sveti Sebastijan sa januarske reke) - pošto je bio dan kad se obeležava uspomena na tog svetitelja. Na tom mestu nastao je grad koji je 1763. postao glavni grad portugalske kolonije (vicekraljevstvo) Brazil, potom prestonica nezavisnog carstva od 1822. do 1889. i republike od 1899. do 1960, kada je za glavni grad određena novoizgrađena Brazilija. Pre Ria prestonica kolonije bio je grad Baija.

1515 - Vojvoda od Angulema Fransoa postao je posle smrti kralja Luja XII francuski kralj Fransoa I.

1704 - Britanske snage pod komandom admirala Džordža Ruka preotele su Gibraltar od Španaca.

1776 - Vođa američke borbe za nezavisnost Džordž Vašington razvio je zastavu Velike Unije, prvu nacionalnu zastavu SAD, posle poziva engleskog kralja Džordža III pobunjenim kolonistima da se predaju.

1782 - Umro je nemački kompozitor, pijanista i dirigent Johan Kristijan Bah, najmlađi sin Johana Sebastijana. Živeo je u Milanu i Londonu, pa je nazivan "italijanski Bah" i "engleski Bah". U Engleskoj se proslavio kao pijanista i organizator muzičkog života i postao je muzički učitelj kraljice Šarlot. Značajan je kao kompozitor sonata i koncerata za klavir u rokoko stilu, po čemu je preteča Volfganga Amadeusa Mocarta. Dela: 15 opera, više od 60 simfonija, 37 klavirskih koncerata, 13 uvertira, klavirske sonate, kamerna muzika.

1801 - Stupanjem na snagu Akta o ujedinjenju, stvoreno je Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske. Do tada to su bila tri kraljevstva pod jednom krunom - Engleska, Škotska i Irska.

1803 - Danska je zabranila uvoz robova u Dansku Zapadnu Indiju (današnja Devičanska ostrva) i prva je zemlja koja je zabranila ropstvo.

1804 - Vođa pobune protiv Francuza Žan Žak Desalin, koji je potom postao car Žak I, proglasio je nezavisnost karipske ostrvske države Haiti (zapadni deo ostrva Haiti - Hispaniola).

1823 - Rođen je mađarski pesnik Šandor Petefi, najistaknutiji poeta mađarske književnosti. Iako je po ocu bio Srbin, a po majci Slovak, osećao se u potpunosti kao Mađar. S 15 godina postao je vojnik, a tokom Mađarske revolucije 1848. glavni je ideolog omladinskog pokreta. Simbol je mađarskog romantizma. Poginuo je 1849. u bici kod Segešvara u 26. godini, tačnije gubi mu se svaki trag (imao je čin majora). Prve pesme je napisao kao gimnazijalac i ubrzo je postao najomiljeniji i najčitaniji mađarski pesnik. Dela: roman "Krvnikovo uže", epska poezija "Vitez Janoš", "Apostol", lirska poezija "Izabrane pesme", "Petefijeve pesme".

1833 - Velika Britanija je proglasila suverenitet nad Folklandskim ostrvima u Atlantiku, oko 500 kilometara istočno od obale Argentine. Taj arhipelag je ranije bio španski posed.

1842 - U Kelnu je pokrenut dnevnik "Rajnske novine", organ građanstva i poslovnih krugova koji su tražili liberalne reforme. U aprilu 1842. u listu je počeo da sarađuje Karl Marks, koji je oko sebe okupio širok krug saradnika, čime je radikalizovana uređivačka politika lista - pa je zabranjen u martu 1843.

1863 - Tokom Američkog građanskog rata predsednik SAD Abraham Linkoln potpisao je Emancipatorsku proklamaciju kojom je ukinuto ropstvo, što je dodatno izazvalo bes 11 južnih robovlasničkih država koje su se borile za otcepljenje.

1864 - Rođen je srpski pisac, estetičar i teoretičar književnosti Bogdan Popović, profesor Univerziteta u Beogradu, član Srpske kraljevske akademije, jedan od osnivača "Srpskog književnog glasnika" i tvorac "beogradskog književnog stila". U vreme njegovog uređivanja SKZ je bio najuglednije glasilo srpskih kulturnih poslenika. Uživao je izuzetan ugled kao kritičar, prvih decenija 20. veka. Objavio je "Antologiju novije srpske lirike" i veći broj studija iz književnosti i teorije umetnosti.

1872 - Stupio je na snagu prvi Zakon o poroti u Srbiji, donet oktobra 1871. na osnovu ustava iz 1869.

1877 - Britanska kraljica Viktorija I proglašena je caricom Indije.

1879 - Rođen je engleski pisac Edvard Morgan Forster, oštrouman posmatrač i analitičar, duhovit i ironičan. Živeo je u Italiji i Grčkoj i pojedina njegova dela su tematski vezana za te zemlje. Dela: romani "Gde se anđeli plaše da kroče", "Soba sa izgledom", "Jedno putovanje u Indiju", "Najduže putovanje", priče "Nebeski omnibus", "Večni trenutak", "Faros i Farilon", studija "Vidovi romana".

1881 - Umro je francuski revolucionar Luj Ogist Blanki, osnivač i član tajnih revolucionarnih udruženja. Dva puta je osuđivan na smrt. Nazivali su ga "Okovani Prometej" jer je u tamnicama proveo 36 godina i pet meseci. Konspirativan rad, zavereničke grupe i oružani ustanak smatrao je jedinom taktikom proletarijata. Diktaturu proletarijata zamišljao je kao diktaturu male grupe profesionalnih revolucionara.

1895 - Rođen je američki političar i pravnik Edgar Džon Huver, šef Federalnog istražnog biroa (FBI) od 1924. do smrti 1972. Predvodio je borbu protiv organizovanog kriminala, posebno tridesetih godina 20. veka u vreme prohobicije. Reformisao je FBI i znatno unapredio metode policijske borbe protiv kriminala uspostavljanjem prve kartoteke otisaka prstiju i kriminološke laboratorije. Mnogi ga smatraju mračnom figurom američke političke scene zbog navodnog progona pojedinih istaknutih ličnosti, poput crnačkog borca za ljudska prava Martina Lutera Kinga ili filmskog glumca Čarlija Čaplina (koji je bio opredeljeni komunista).

1901 - Države Novi Južni Vels, Viktorija, Kvinslend, Južna Australija, Zapadna Australija i Tasmanija osnovale su australijsku zajednicu s Edmundom Bartonom kao prvim predsednikom vlade. Australija je imala status dominiona u sastavu Britanske imperije i potom komonvelta.

1912 - Rođen je engleski dupli agent Harold Adrijan Rasel Filbi, poznat kao "Kim" Filbi. Bio je jedan od najuspešnijih agenata sovjetske obaveštajne službe u njenoj istoriji. U službu Sovjetskog Saveza stupio je kao student u Kembridžu 1934. Posle rata bio je oficir za vezu između britanske i američke obaveštajne službe, što mu je omogućilo da u periodu "hladnog rata" Moskvi dostavlja informacije od najvećeg značaja. Kad je gotovo otkriven, nestao je u Bejrutu i obreo se 1963. u Moskvi, gde je i umro 1988. Za izvanrednih zasluge za Sovjetski Savez, koji je smatrao otadžbinom, nagrađen je najvišim sovjetskim odlikovanjima.

1915 - Nemci su u Prvom svetskom ratu u kanalu Lamanš torpedovali britanski ratni brod "Formidabl", usmrtivši 547 ljudi.

1924 - Treća zemaljska konferencija KPJ usvojila je u Beogradu Rezoluciju o nacionalnom pitanju kojom je traženo "samoopredeljenje jugoslovenskih naroda". Usvojena je i Rezolucija o neodrživosti poretka uspostavljenog na osnovu Versajskog mira posle Prvog svetskog rata. Ti dokumenti su počivali na doktrini Kominterne o "imperijalizmu srpske buržoazije". Pod vidom "nacionalne ravnopravnosti" na taj način, vođena je politika destrukcije jugoslovenske države.

1925 - Naziv glavnog grada Norveške promenjen je u Oslo - do tada grad se zvao Kristijanija.

1927 - Rođen je Moris Bežar, znameniti francuski koreograf. Rođen je u Marselju, kao sin filozofa Gastona Beržea. Karijeru baletskog igrača počeo je sa 14 godina, u pariskoj "Operi". Svoj prvi balet je postavio 1951. godine u Stokholmu, a 1961. u Belgiji je kreirao koreografiju za "Bolero" Morisa Ravela, koja će postati jedna od najčuvenijih baletskih kreacija 20. veka. Autor je više od 250 baletskih predstava. Moris Bežar je umnogome doprineo razvoju savremenog baleta i jedan je od simbola savremene koreografije. Među njegovim čuvenim koreografijama su i "Buđenje proleća", "Romeo i Julija", "Nižinski", "Petruška", "Zaratustra".

1942 - Na konferenciji predstavnika vlada SAD, Sovjetskog Saveza, Velike Britanije, Kine i niza drugih zemalja u Vašingtonu je, u jeku Drugog svetskog rata, potpisana Deklaracija UN. Strane potpisnice su se obavezale na podršku i sprovođenje Atlantske povelje, i preuzele su obavezu da rat protiv sila Osovine nastave do konačne pobede i da s njima ne zaključuju separatni mir ili primirje. Jedna od potpisnica Deklaracije bila je i Kraljevina Jugoslavija.

1942 - Rođen je Kornelije Kovač, muzičar, kompozitor, pijanista, aranžer. Poreklom sa severa Bačke, rođen je u Nišu. Roditelji su bili muzičari, otac violinista, majka pevačica u horu opere. Prvu kompoziciju "Pusti trotoari" komponovao je kao petnaestogodišnjak 1956. Završio je Muzičku akademiju u Sarajevu. Karijeru je započeo kao džez muzičar, sastavom BKB, 1961. Bio je član sarajevskog sastava Indeksi. Septembra 1968. godine preselio se u Beograd, gde je osnovao Korni grupu. Predstavljao je Jugoslaviju 1974. na Pesmi Evrovizije. Pisao je muziku za teatar, film, TV. Sarađivao je sa brojnim velikanima muzike u zemlji (Zdravko Čolić, Dragan Stojnić, Bisera Valetanlic) i svetu, i autor je mnogih kompozicija koje su postale široko popularne: "April u Beogradu", "Jedna zima sa Kristinom", "Pevam danju, pevam noću", "Ti si mi u krvi", "Milo moje", "Etida", "Ivo Lola", "Moja generacija", "Maestro i violina", "Poljubi me na kiši".

1956 - Odlukom Ustavotvorne skupštine proglašena je nezavisnost Sudana, bivše britanske kolonije.

1958 - Stupio je na snagu Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice (EEZ), koji su 25. marta 1957. u Rimu potpisale Belgija, Zapadna Nemačka, Italija, Luksemburg, Francuska i Holandija. Zajednici nazvanoj potom Evropska zajednica, sada Evropska unija, 1973. su pristupile Velika Britanija, Irska i Danska, 1981. Grčka, 1986. Španija i Portugal, 1995. Švedska, Finska i Austrija, 2004. Estonija, Kipar, Letonija, Litvanija, Malta, Mađarska, Poljska, Slovačka, Slovenija i Češka, a 2007. Rumunija i Bugarska.

1959 - Revolucionarni pokret "26. jul" pod vođstvom Fidela Kastra odneo je pobedu na Kubi, a general Fulhensio Batista je posle potpunog rasula njemu lojalnih trupa pobegao u Dominikansku republiku.

1960 - Proglašena je nezavisnost Kameruna. Do Prvog svetskog rata ta zemlja bila je nemačka kolonija, a zatim je postao francuska teritorija, osim manjeg dela koji je pripao Britaniji. Od 1959. Kamerun je imao autonomni status.

1962 - Zapadna Samoa postala je prva nezavisna država u Polineziji.

1965 - Pod vođstvom lidera pokreta "Al fatah" Jasera Arafata formirana je Palestinska oslobodilačka organizacija, ali su izvan nje ostale pojedine palestinske grupe, uključujući Narodni front za oslobođenje Palestine Žorža Habaša. PLO je u početku bio teororistička organizacija i odgovoran je za ubistvo 11 izraelskih sportista na Olimpijskim igrama 1972. u Minhenu.

1966 - Predsednika Centralnoafričke republike Davida Daka vojnim udarom oborio je blizak rođak, pukovnik Žan Bedel Bokasa. Bokasa je 1976. proglasio svoju zemlju monarhijom i uzeo titulu cara Centralnoafričkog carstva. S vlasti je svrgnut 1979. Upamćen je po neverovatnoj ekstravaganciji, rasipnom ponašanju i navodnom kanibalizmu.

1972 - Umro je francuski pevač i glumac Moris Ševalije, zaštitni znak francuske muzičke komedije. Najzapaženije uloge ostvario je u filmskim muzičkim komedijama. Napisao je autobiografiju "Moj put i moje pesme". Filmovi: "Ljubavna parada", "Nasmejani poručnik", "Vesela udovica", "Ćutanje je zlato", "Imao sam sedam kćeri", "Život za karijeru", "Žiži", "Fani", "Ljubav popodne".

1973 - Velika Britanija, Danska i Irska priključile su se EEZ.

1977 - Umro je je srpski istoričar Viktor Novak, profesor Zagrebačkog, potom Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umetnosti i osnivač Istorijskog instituta SANU. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, a latinski i pomoćne istorijske nauke specijalizovao je u Vatikanskoj školi u Rimu. Na Beogradskom univerzitetu od 1924. do 1959. predavao je latinsku paleografiju, diplomatiku i metodiku. Objavio je brojne rasprave i studije iz istorije jugoslovenskih naroda i istorije književnosti. U kapitalnom delu "Magnum crimen", objavljenom ubrzo posle Drugog svetskog rata, dokumentovao je zločin genocida hrvatskog ustaškog režima nad Srbima u "Nezavisnoj Državi Hrvatskoj". Bio je veoma aktivan i u muzičkom životu kao predsednik Prvog beogradskog pevačkog društva i inicijator osnivanja Južnoslovenskog pevačkog saveza u Beogradu i Sveslovenskog pevačkog saveza u Pragu. Ostala dela: "Antologija jugoslovenske misli i narodnog jedinstva", "Latinska paleografija", "Vatikan i Jugoslavija", "Scriptura Beneventana", "Evangeliarium Spalatense", "Masarik i Jugosloveni", "Iz rimske književnosti", "Sveslovenska misao", "Dva antipoda", "Franjo Rački", "Valtazar Bogišić i Franjo Rački", "Nikola Vulić, naučnik i čovek".

1978 - U vazduhu u blizini Mumbaja (u vreme britanske vlasti Bombaj) eksplodirao je indijski putnički avion tipa "Boing 747" i nesreću nije preživeo niko od 213 osoba u njemu.

1979 - Sjedinjene Američke Države i Narodna Republika Kina uspostavili su pune diplomatske odnose. U prethodnom periodu Vašington je kao legitimne predstavnike Kine tretirao Tajvan (Nacionalistička Kina).

1980 - Umro je italijanski političar Pjetro Sandro Neni, vođa italijanskih socijalista. Učestvovao je u Španskom građanskom ratu i bio član Komiteta za odbranu Madrida kao i polit. kom. njegove divizije. Tokom Drugog svetskog rata u Francuskoj ga je uhapsio Gestapo. Odmah po oslobođenju zemlje postao je generalni sekretar Socijalističke partije Italije, a 1945. predsednik. Bio je potpredsednik u prvoj posleratnoj vladi, nekoliko meseci i šef diplomatije, takođe potpredsednik u vladi levog centra 1963. Dela: "Istorija četiri godine 1919-1922", "Šest godina građanskog rata u Italiji", "Istorija klasne borbe u Italiji", "Zločin fašizma u Africi 1936".

1981 - Grčka je postala deseta članica EEZ - današnje Evropske unije.

1984 - Sultanat Brunej, država na severozapadu ostrva Borneo izuzetno bogata naftom i prirodnim gasom, britanski protektorat od 1888. postao je nezavisna država.

1992 - Egipatski diplomata Butros Butros Gali nasledio je na mestu generalnog sekretara UN peruanskog kolegu Havijera Peresa de Kueljara.

1993 - Češka i Slovačka postale su samostalne države, čime je prestala da postoji Čehoslovačka, osnovana 1918.

1995 - U Bosni i Hercegovini je, posle posredničke misije nekadašnjeg predsednika SAD Džimija Kartera, stupio na snagu četvoromesečni prekid neprijateljstava, koji su muslimanske snage 40 dana pre isteka roka narušile ofanzivama na srpske položaje na Vlašiću i Majevici.

1995 - Švedska, Finska i Austrija priključile su se Evropskoj zajednici, čime je broj članica te organizacije povećan na 15.

1997 - Turske trupe su ponovo upale u severni Irak i turski zvaničnici su saopštili da su tom prilikom ubijena 72 kurdska gerilca.

1998 - Islamski teroristi su na zapadu Alžira masakrirali više od 400 osoba, uključujući žene i decu. Bio je to najteži teroristički akt tokom šestogodišnje oružane borbe islamističkih grupa u toj zemlji.

1999 - Zvanično je puštena u promet jedinstvena evropska valuta - evro. Banke su novu valutu počele da koriste nakon tri dana.

2002 - Evro je postao zvanična valuta Evropske unije. Pojedine članice EU ipak su sačuvale nacionalne valute - Velika Britanija, Danska i Švedska.

2003 - EU je preuzela od UN nadzor nad policijskim operacijama u BiH, što je prva bezbednosna operacija u istoriji EU.

2003 - Luiz Inasio "Lula" da Silva, bivši sindikalni vođa, postao je šef države u Brazilu, prvi u istoriji te zemlje koji je potekao sa "društvenog dna".

2006 - U Španiji je stupio na snagu zakon kojim se zabranjuje pušenje na javnim mestima, kancelarijama, tržnim centrima i drugim zatvorenim prostorima. Tim propisom se zabranjuje i reklamiranje duvana, njegova promocija, kao i sponzorisanje duvanske industrije.

2006 - Preminuo je srpski dečji pisac Dragan Lukić. Diplomirao je književnost u Beogradu, veći deo radnog veka proveo je kao urednik Programa za decu Radio Beograda. Pisao je pesme, priče, romane, dramske tekstove. Vodio je tv i radio programe za decu, uređivao je list "Zmaj". Objavio je čak stotinak knjiga poezije i proze za najmlađe. Dela: "Kako se kome čini", "Moj praded i ja", "Ovde stanuju pesme", "Vagon prve klase", "Fifi", "Kako rastu nogavice", "Šta tata kaže", "Od kuće do škole", "Lovac Joca", "Vožnja po gradu", "Neboder C17", "Tri gusketara", "Bomba u kafi", "Nebom grada".

2009 - Umrla je Helen Suzman jedan od najpoznatilih južnoafričkih boraca protiv aparthejda. Suzmanova, kćerka jevrejskih imigranata, bila je jedini član južnoafričkog parlamenta (1953-1989) koja je otvoreno kritikovala aparthejd, promovišući stavove koji su tada bili retki među belim južnoafrikancima. Dobitnik je počasnih doktorata vodećih svetskih univerziteta, među kojima su Oksford, Kembridž, Harvard, Kolumbija univerzitet, a dva puta je bila nominovana za Nobelovu nagradu za mir.

2010 - U eksploziji automobila-bombe u mestu Laki Marvat, na severozapadu Pakistana, poginulo je 88 ljudi, a 37 je povređeno. Bombaš samoubica dovezao je sportski automobil do mesta gde je u toku bila odbojkaška utakmica i aktivirao eksploziv.

2012 - Umro je Kiro Gligorov, član Predsedništva SFR Jugoslavije i predsednik BJR Makedonije. Gligorov je bio jedan od vodećih makedonskih političara u vreme socijalističke Jugoslavije.

2013 - Preminuo je srpski pesnik Slobodan Rakitić, predsednik Srpske književne zadruge (SKZ) i Udruženja književnika Srbije (UKS). U Beogradu je diplomirao na Filološkom fakultetu. Uređivao je časopise Savremenik, Raška i Književna reč. Od 1973. do 2007. radio je u Zadužbini Ilije M. Kolarca. Predsednik UKS bio je od 1994. do 2004. a od 2005. predsednik je Srpske književne zadruge. Bio je narodni poslanik. SPC ga je odlikovala Ordenom Svetog Save II stepena. Za knjigu pesama "Tapije u plamenu" nagrađen je Oktobarskom nagradom Beograda za 1990. i nagradom "Rade Drainac" za 1991. godinu.

2017 - U terorističkom napadu u noćnom klubu "Reina", u Istanbulu, u 01.15 posle ponoći, poginulo je 39 osoba a 70 je povređeno. Terorista, islamski ekstremista, pucao je na prisutne iz automatske puške.

2018 - Iranski mediji obelodanili su da je tokom nemira u toj zemlji poginulo najmanje 12 osoba. Prema zvaničnim saopštenjima naoružani demonstranti pokušali da zauzmu policijske stanice kao i vojne baze. Bili su to najmasovniji protesti u Iranu od 2009.

2019 - Stupio je na snagu zakon kojim je uzgoj životinja zbog krzna u Srbiji zabranjen. Zakonom o dobrobiti životinja koji je usvojen još 2009. godine zabranjeno je držanje, reprodukcija, uvoz, izvoz, i lišavanje života životinje isključivo radi proizvodnje krzna i kože.

2021 - U Gospođincima, nedaleko od Žablja, Bačka, predsednik Srbije Aleksandar Vučić pustio je u rad novi gasovod u Srbiji, Balkanski tok. Svečanosti su prisustvovaii ambasador Rusije u Beogradu Aleksandar Bocan Harčenko kao i direktor Srbijagasa Dušan Bajatović. Balkanski tok u delu kroz Srbiju proteže se od Zaječara do Horgoša ukupnom dužinom 403 km.

2022 - Stupio je na snagu sporazum Sveobuhvatno regionalno privredno partnerstvo (RCEP) kojim je stvorena zona slobodne trgovine između 15 zemalja azijsko pacifičkog regiona. Najveći trgovinski blok u istoriji obuhvata oko 30% svetske populacije i približno 30% globalnog BDP-a. Članice novoobrazovane trgovinske slobodne zone su Australija, Brunej, Kambodža, Kina, Indonezija, Japan, Južna Koreja, Laos, Malezija, Mjanmar, Novi Zeland, Filipini, Singapur, Tajland i Vijetnam.

2023 - Ukrajinske trupe izvršile su, u ranim jutarnjim satima, žestok napad na Makijevku i Golovku u oblasti Donjecka. Pogođeno je i zdanje Tehničke škole 19, u kojoj su bile smeštene ruske snage, uglavnom iz Saratovske oblasti. Ukrajinci su koristili artiljeriju tipa HIMARS, poreklom iz SAD. Bila je to jedna od najrazornijih akcija tokom rata u Ukrajini, po broju žrtava. Rusi su priznali 89 poginulih. Prema drugim navodima bilo ih je 139. Po ukrajinskim izvorima bilo je 400 poginulih i oko 300 ranjenih.

2023 - Dogodio se spektakularan napad na zatvor u Siudad Huarezu, država Čihuahua, na krajnjem severu Meksika. Napadači su u zatvor Cereso 3 stigli u zoru, u oklopnim vozilima, otvorivši odmah vatru na stražare. Paralelno, događala se pobuna unutar zatvora. Poginulo je deset stražara, sedam zatvorenika, i dva napadača. Ranjeno je ukupno 13 lica. Pobeglo je najmanje 30 zatvorenika. Među njima i narko bos Ernesto Alfred Pinjon de la Kruz, što je verovatno i bio motiv akcije.

Dogodilo se na današnji dan, 18.10.

Na današnji dan 1692. godine izaslanik cara Leopolda I Habzburškog knez Kroj postavio je kamen temeljac sadašnje Petrovaradinske tvrđave, na ruševinama srednjovekovnog utvrđenja na uzvisini 40 metara iznad Dunava. Nova tvrđava sastojala se od Gornjeg i Donjeg grada, imala je visoke bedeme i bila okružena šančevima s vodom. Iz naselja Petrovaradinski Šanac na suprotnoj strani Dunava izrašće, s vremenom, Novi Sad.

Danas je petak, 18. oktobar, 292. dan 2024.

1685 - Francuski kralj Luj XIV izdao je Edikt iz Fontenbloa, kojim je poništen Nantski edikt (iz 1598), čime su hugenoti (protestanti kalvinisti) lišeni verskih i građanskih sloboda koje im je 1598. garantovao kralj Anri IV .

1697 - Rođen je italijanski slikar Đovani Antonio Kanal, poznat kao Kanaleto, jedan od najboljih pejzažista 18. veka, majstor dočaravanja atmosfere i vedrog prozračnog kolorita. Najviše je slikao Veneciju, njene kanale i palate.

1756 - Umro je Visarion Pavlović, episkop bački. Rodom je bio iz Sent-Andreje. Osnivač je Latinsko-slovenske škole u Novom Sadu 1731. koja je imala rang niže realne gimnazije, kao i prve gradske bolnice 1741. Škola je znatno doprinela formiranju naraštaja srpske građanske inteligencije u Vojvodini. U njoj je izvesno vreme predavao i Jovan Rajić (1763-1767). Knjige su uglavnom pribavljane iz Rusije. Sagradio je 1741. vladičanski dvor u Novom Sadu, koji je razoren prilikom strahovitog bombardovanja Novog Sada 1849. Današnji vladičanski dvor bačkih episkopa sagrađen je 1901. po projektu Vladimira Nikolića, na mestu starog, u Zmaj Jovinoj ulici. Pavlović je važio za energičnog, pa i prekog čoveka, ali je bio i veoma preduzimljiv. Na mestu bačkog episkopa nasledio ga je Mojsije Putnik.

1797 - U mestašcu Kampoformio sklopile su mir Austrija i Francuska, kojim je ukinuta Mletačka republika. Francuska je preuzela mletačke posede u Albaniji i ostrva u Jonskom moru kao i austrijsku Nizozemsku (Belgija), a Austrija Veneciju, Istru, Kvarner, Dalmaciju i Boku Kotorsku. Sve ove teritorije će Francuska preuzeti od Austrije 1809. Bečkim mirom.

1856 - Rođen je srpski geolog i političar Jovan Žujović, geolog svetskog glasa, utemeljivač geološke nauke u Srbiji, predsednik Srpske kraljevske akademije, profesor Beogradskog univerziteta, član niza naučnih društava. Osnovao je Srpsko geološko društvo i Mineraloško-geološki zavod i pokrenuo časopis "Geološki anali Balkanskog poluostrva". Autor je brojnih radova iz oblasti geologije i prve geološke karte Srbije i Jugoslavije. Bio je ministar prosvete i spoljnih poslova Kraljevine Srbije i jedan je od osnivača Republikanske demokratske stranke. U politiku je ušao pod uticajem Živojina Žujovića i Svetozara Markovića. Dela: "Geologija Srbije I i II ", "Topografska i petrografska geologija", "Opšta geologija".

1860 - Britanske trupe spalile su do temelja Juanmingjuan, letnju carsku palatu u Pekingu.

1865 - Umro je engleski državnik Henri Džon Templ, poznat kao lord Palmerston, dva puta premijer između 1855. i 1865. Organizovao je "Opijumski rat" protiv Kine i Krimski rat protiv Rusije i bio je inicijator gušenja antikolonijalnih ustanaka u Indiji i Kini.

1867 - Ceremonijom u Sitki, tada Novoarhangelsk, Aljaska, SAD su od Rusije formalno preuzele suverenitet nad Aljaskom, koju su 30. marta 1867. kupile od Rusije za samo 7,2 miliona dolara. Aljaska je 1959. postala 49. savezna država SAD.

1893 - Umro je francuski kompozitor Šarl Guno, s Kamijem Sen Sansom glavni predstavnik klasicizma u francuskoj muzici 19. veka. Operama "Romeo i Julija" i "Faust" suprotstavio se italijanskom operskom stilu. Popularna je njegova obrada prvog klavirskog preludijuma Johana Sebastijana Baha (Ave Maria).

1907 - Zaključena je Druga međunarodna mirovna konferencija u Hagu, na kojoj su kodifikovana brojna pravila međunarodnog prava, posebno ratnog. U radu skupa učestvovale su 44 države, uključujući Kraljevinu Srbiju.

1910 - Rođen je srpski kompozitor, dirigent i muzikolog Vojislav Vučković, koji je u Pragu završio Konzervatorijum i Majstorsku školu, gde je i doktorirao. Bio je profesor Muzičke škole "Stanković" u Beogradu, dirigent Beogradske filharmonije i saradnik više časopisa. Između dva svetska rata učestvovao je u radničkom pokretu, organizovao studentske i radničke horove, bavio se muzičkom kritikom. Uhapšen je 1942. u okupiranom Beogradu i streljan. Dela: simfonijske poeme "Ozareni put", "Burevesnik", "Herojski oratorijum", balet "Čovek koji je ukrao sunce".

1919 - Rođen je kanadski državnik Pjer Eliot Trudo, premijer od 1968. do 1979. i od 1980. do 1984.

1921 - Rođen je Džes Helms, američki republikanski senator i vodeći konzervativni političar. Poznat po nadimku "senator Ne", Helms je, između ostalog, upamćen po protivljenju slanju američkih trupa u Bosnu, blokiranju ratifikacije međunarodnih sporazuma, među kojima i Sveobuhvatnog sporazuma o zabrani nuklearnog testiranja, kao i protokola iz Kjota o globalnom zagrevanju. Radio je i kao urednik u novinama i televizijski komentator, a u Senat je prvi put ušao 1972.

1922 - Osnovana je Britanska radio kompanija (BBC ).

1925 - Rođena je grčka glumica Melina Merkuri, veoma angažovana šezdesetih godina 20. veka u borbi protiv vojne uprave, potom ministar kulture u vladi grčkih socijalista. Filmovi: "Stela", "Onaj koji mora da umre", "Ciganin i džentlmen", "Nikad nedeljom", "Fedra", "Pobednici", "Jednom nije dovoljno", "Maja i Brenda", "Lizistrata", "Slatka ptica mladosti", autobiografija "Ja sam rođena Grkinja".

1931 - Umro je američki pronalazač Tomas Alva Edison, koji je zadužio svet brojnim pronalascima, poput sijalice s ugljenim vlaknom, fonografa (gramofon), mikrofona, fonometra. Usavršio je i telegraf i akumulator, znatno poboljšao dinamo-mašinu, pronašao kinetoskop i prvi primenio celuloidnu filmsku traku od 35 milimetara. Sagradio je prvi filmski atelje u svetu. Registrovao je više od hiljadu pronalazaka, a savremenici su ga smatrali "prvim dobrotvorom čovečanstva".

1931 - Rođen je Svetozar Stojanović, srpski filozof i politički teoretičar. Rođen je u Kragujevcu, školovao se i doktorirao u Beogradu 1962. Pripadao je grupi nastavnika koji su uklonjeni sa beogradskog Filozofskog fakulteta 1974. Dela: "Savremena meta-etika", "Između ideala i stvarnosti", "Istorija i partijska svest", "Na srpskom delu Titanika".

1967 - Sovjetski vasionski brod "Venera 4" ušao je u atmosferu Venere i emitovao podatke na Zemlju dok nije izgubio kontakt 27 kilometara iznad površine Venere.

1982 - Umro je francuski državnik Pjer Mandes Frans, vođa levog krila Radikal-socijalističke partije, koji je postavši predsednik vlade 1954. okončao francusku vojnu intervenciju u Indokini. Vlast je izgubio 1955. zbog privrednih problema i pobune u Alžiru. U Drugom svetskom ratu borio se u Pokretu otpora do 1942. posle čega se prebacio u London i učestvovao u vazduhoplovnim akcijama saveznika u sastavu bombarderske grupe "Loren".

1989 - Generalni sekretar Jedinstvene socijalističke partije Nemačke Erih Honeker je odmah posle posete Berlinu sovjetskog lidera Mihaila Gorbačova podneo ostavku iz "zdravstvenih razloga", a za novog šefa partije izabran je Egon Krenc.

1991 - Televizija Beograd počela je da emituje program preko satelita.

1998 - Najmanje 700 osoba poginulo je prilikom eksplozije naftovoda na jugu Nigerije.

1998 - U požaru na najvećem naftovodu u Kolumbiji, izazvanom bombaškim napadom levičarskih gerilaca, poginule su 62 osobe.

1998 - Tajvanski izaslanik Ku Čen Fu je, na kraju šestodnevne posete Kini, razgovarao s kineskim predsednikom Đangom Ceminom, što je bio prvi susret na najvišem nivou dve strane od 1949.

2000 - Senat SAD odobrio je prodaju hrane i lekova Kubi, što je bila krupna promena u politici strogog embarga koji je protiv te karipske zemlje Vašington zaveo četiri decenije ranije.

2002 - U centru Moskve atentatori su ubili gubernatora ruske dalekoistočne Magadanske oblasti Valentina Cvetkova.

2005 - Umro je ideolog perestrojke Aleksandar Jakovljev, prvak grupe proliberalno opredeljenih sovjetskih komunista, koji je formulisao ideju reforme Sovjetskog Saveza, poznatu kao perestrojka.

2006 - Preminuo je akademik Zvonko Marić, istaknuti naučnik u oblasti teorijske fizike. Rođen u Bujanovcu, studirao je fiziku u Beogradu i Zagrebu (kod Ivana Supeka) i u školi za teorijsku fiziku Nila Bora u Kopenhagenu. Marić je godinama bio najistaknutija ličnost teorijske fizike u Srbiji. Od 1960. do 1970. rukovodio je Laboratorijom za teorijsku fiziku u Institutu u Vinči. Istovremeno je počeo da razvija saradnju sa francuskim Institutom za nuklearne nauke u Orseju i Institutom Anri Poenkare u Parizu. Pet godina po osnivanju Instituta za fiziku, 1970. godine, Marić postaje rukovodilac novoosnovane laboratorije za Teorijsku fiziku. Od 2000. bio je predsednik odnosno član upravnog odbora Instituta.

2007 - Najmanje 133 osobe poginule su dok je više od 450 povređeno, u Karačiju, u napadu na konvoj u kojem se nalazila bivša pakistanska premijerka Benazir Buto, koja se vratila u zemlju posle osmogodišnjeg egzila. Meta napada bio je kamion-platforma, na kojem se Buto vozila od aerodroma, pozdravljajući stotine hiljada svojih pristalica na ulicama najmnogoljudnijeg pakistanskog grada.

2013 - Vlasti Etiopije predstavile su prvu fazu programa svemirskog istraživanja, otvorivši i najveću istočnoafričku opservatoriju. Program predvodi poznati etiopsko američki fizičar Solomon Bilej a finansira etiopsko-saudijski tajkun Mohamed Alamudi. Osim Etiopije u Africi svemirski program ima i Južna Afrika.

2019 - Više od pola miliona ljudi okupilo se u Barseloni na protestima protiv presuda koje su donete nosiocima separatizma u Kataloniji. Bio je to najmasovniji protestni skup u nizu pošto je Vrhovni sud u Madridu osudio devet lica na zatvorske kazne od 9 do 13 godina zbog organizovanja referenduma o nezavisnosti i proglašenja separacije Katalonije. Predsednik Vlade Španije Pedro Sančes, tim povodom, naglasio je da nikome nije suđeno zbog ideja nego zbog nepoštovanja zakona.

2019 - Dogodio se najduži komercijalni let u istoriji vazduhoplovstva. Avion Boing 787-9, na trasi Njujork - Sidnej, ukupne dužine 16.000 kilometara, tokom 19-časovnog leta nije sletao.

2020. Na izborima za predsednika turskog dela Kipra pobedio je nacionalista Ersin Tatar koji je tokom kampanje imao podršku Turske.

Dogodilo se na današnji dan, 19.10

Danas je subota, 19. oktobar, 293. dan 2024.

1745 - Umro je engleski pisac irskog porekla Džonatan Svift, jedan od najoštroumnijih kritičara ljudskih naravi i poroka. To je posebno izraženo u glavnom delu "Guliverova putovanja", u kojem je, u izmišljenom svetu Liliputanaca, divova i smešnih naučnika, prikazao društvene prilike u Engleskoj, izloživši ih bespoštednoj kritici. Ostala dela: politički spisi "Suknareva pisma", satire "Bitka knjiga", "Priča o buretu".

1812- Francuski car Napoleon I morao je da naredi napuštanje Moskve i počne povlačenje iz Rusije. Neuspela invazija na Rusiju i poraz u sudaru s ruskom vojskom pod komandom feldmaršala Mihaila Kutuzova označili su početak kraja Napoleonove imperije. U pohod na Rusiju Napoleon je krenuo sa oko 600.000 vojnika iz gotovo svih evropskih nacija, a tamo je tako strahovito poražen da se iz Rusije vratilo svega nekoliko desetina hiljada vojnika.

1813 - Ulaskom u Lajpcig armija udruženih saveznika - Rusije, Pruske i Austrije - okončana je trodnevna "Bitka naroda" kod tog nemačkog grada, u kojoj su potučene snage francuskog cara Napoleona I. Posle poraza Napoleon se povukao preko Rajne i nekoliko meseci kasnije prisiljen je da abdicira.

1859- Rođen je francuski oficir jevrejskog porekla Alfred Drajfus, koji je 1894. lažno optužen da je Nemačkoj izdavao vojne tajne i osuđen na doživotnu robiju, samo na osnovu sumnji i izjava grafoloških stručnjaka. Poslat je u jedan od najgorih zatvora na svetu na Đavolskim ostrvima u Francuskoj Gijani. U njegovu odbranu ustao je slavni pisac tog vremena Emil Zola, koji je pod naslovom "Optužujem" u listu "L'oror" objavio otvoreno pismo predsedniku Republike. Tek 1906. kapetan Drajfus je rehabilitovan, vraćen u vojsku i unapređen u čin majora.

1872- U Novom Južnom Velsu u Australiji nađen je "Holtermanov grumen", ploča škriljca težine 235,14 kilograma, u kojoj je bilo 82,11 kilograma zlata, najveća ikad pronađena količina tog metala.

1864 - Rođen je franucuski hemičar i industrijalac Ogist Limijer, koji je s bratom Lujem napravio prvu filmsku kameru i osnovao u Lionu fabriku za izradu fotografskog materijala. Braća su izumela postupak snimanja u prirodnim bojama i u pariskoj kafani "Gran kafe" priredila 28. decembra 1895. prvu filmsku predstavu u svetu ("Ulazak voza u stanicu", "Radnici izlaze iz fabrike").

1875 - Umro je engleski fizičar Čarls Vitston, pionir telegrafije. Pronašao je i metod za određivanje električnog otpora ("Vitstonov most") i istraživao elektricitet, svetlost i zvuk.

1899- Rođen je gvatemalski pisac Migel Anhel Asturijas, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1967. klasik realizma u latinoameričkoj prozi. Prikazao je potresnu fizičku i duhovnu bedu u svojoj otadžbini i ispisao snažnu optužnicu protiv diktatura u zemljama Centralne Amerike, dominacije multinacionalnih kompanija, komercijalizacije tradicionalnog života. Dela: "Gospodin predsednik", "Gvatemalske legende", "Kukuruzni ljudi", "Uragan", "Zeleni papa", "Oči pokopanih", "Vikend u Gvatemali".

1915- Rusija i Italija objavile su u Prvom svetskom ratu rat Bugarskoj, koja se mučkim napadom s leđa na Srbiju 6. oktobra 1915. priključila Centralnim silama.

1931 - Rođen je engleski pisac Dejvid Džon Mur Kornvel, poznat kao Džon Le Kare, majstor modernog špijunskog romana. U romanima je oslikao bestijalnost koja dominira svetom špijunaže u senci Hladnog rata. Dela: romani "Poziv za mrtvaca", "Špijun koji se sklonio u zavetrinu", "Rat u ogledalu", "Mali grad u Nemačkoj", "Naivni i sentimentalni ljubavnik", "Dečko, dama, kralj, špijun", "Plemeniti đak", "Smajlijevi ljudi", "Mlada dobošarka", "Panamski krojač", "Čist špijun".

1932- U Beogradu je otvoren Kolarčev narodni univerzitet, zadužbina Ilije Milosavljevića Kolarca, koji je u tu svrhu testamentom zaveštao ogromnu svotu od oko 50.000 dukata. Zdanje Kolarčevog univerziteta projektovao je srpski arhitekta Petar Bajalović.

1937- Umro je novozelandski fizičar engleskog porekla Ernest Raterford, dobitnik Nobelove nagrade za hemiju 1908. jedan od utemeljivača moderne atomske teorije. Najviše se bavio prirodom radioaktivnosti i fundamentalnim istraživanjima u toj oblasti, otkrivši tri tipa radijacije, koje je označio kao alfa, beta i gama zrake. Bombardujući foliju zlata alfa zracima, 1906. otkrio je postojanje snažno naelektrisanog atomskog jezgra koje je nazvao nukleus, a zajedno s nemačkim fizičarem Hansom Gajgerom je otkrio da alfa zraci sadrže pozitivno naelektrisane atome helijuma.

1941- U Užicu je u Drugom svetskom ratu (Užička republika) izašao prvi broj obnovljene "Borbe".

1954- Zaključen je anglo-egipatski sporazum o povlačenju britanskih trupa iz zone Sueckog kanala u roku od 20 meseci.

1957- Savezna Republika Nemačka prekinula je diplomatske odnose s Jugoslavijom zato što je Beograd priznao Nemačku Demokratsku Republiku. Odnosi su obnovljeni u februaru 1968. u vreme kada je šef bonske diplomatije bio Vili Brant.

1964- U udesu sovjetskog aviona "Iljušin-18", koji se srušio na Avalu, niko nije preživeo, uključujući šestočlanu delegaciju sovjetske armije s maršalom Sergejem Birjuzovom na čelu, koja je trebalo da učestvuje na proslavi 20-godišnjice oslobođenja Beograda.

1986- Predsednik Mozambika Samora Mašel poginuo je u avionskom udesu u blizini granice s Južnom Afrikom, za koji se pretpostavlja da je posledica južnoafričke sabotaže.

1987- U sudaru dva putnička voza u predgrađu Džakarte poginulo je 102 i povređeno više od 5.000 ljudi.

1987- Na njujorškoj berzi "Dau Džons" vrednost akcija pala je u toku jednog dana rekordnih 508 poena, odnosno 22,6 odsto, što je upamćeno kao "Crni ponedeljak".

1991- Blizu Zaječara otkrivene su grobnice rimskog cara Gaja Galerija Valerija Maksimilijana i njegove majke Romule. Taj rimski vladar od 293. do 311. podigao je na brdu Magura carsku palatu, nazvanu Romulijana prema imenu njegove majke. Otkriće je zasluga srpskog arheologa Dragoslava Srejovića, koji je otkrio i Lepenski vir.

2001- Najmanje 350 ljudi, mahom iračkih izbeglica, poginulo je kad je u blizini obala Jave potonuo prenatrpani brod koji je iz Lampunga na indonežanskom ostrvu Sumatra isplovio u pravcu Australije.

2003- Umro je glumac Miodrag Petrović "Čkalja", majstor komedije, jedan od najpopularnijih jugoslovenskih glumaca svih vremena. Ostvario je oko 200 uloga u pozorištu, na radiju, televiziji i filmu, ali je posebno ostao upamćen prvenstveno po likovima iz humorističko-satiričnih TV serija "Servisna stanica", "Muzej voštanih figura", a nezaboravne uloge ostvario je i u serijama "Ljubav na seoski način", "Kamiondžije", "Vruć vetar". Snimio je i 20 filmova uključujući "Put oko sveta" i "Silom otac".

2003- Umro je ratni vođa bosanskih muslimana Alija Izetbegović, islamski verski fanatik o čemu svedoči njegov spis "Islamska deklaracija", predsednik Bosne i Hercegovine 1990-1996, član tročlanog Predsedništva BiH 1996-2000. Pored srpskog i hrvatskog predsednika, Slobodana Miloševića i Franje Tuđmana, Izetbegović je potpisnik mirovnog sporazuma kojim je završen građanski rat u BiH, sklopljen 21.novembra 1995. u Dejtonu (Ohajo, SAD) a potpisan 14.decembra 1995. u Parizu.

2004- Nepoznata lica otela su u Bagdadu, i mesec dana kasnije pogubila, šefa međunarodne humanitarne organizacije "Karitas" Margaretu Hasan.

2005- Počelo je suđenje bivšem iračkom predsedniku Sadamu Huseinu, optuženom za zločine protiv čovečnosti, proterivanje stanovništva, ubistvo Kurda, egzekucije civila i političkih protivnika, kao i za invaziju Kuvajta.

2008 - Umro je Ričard Blekvel, holivudski dizajner i kreator, tvorac liste "Deset najgore odevenih žena sveta". Prvu listu te vrste objavio je 1960. i na njoj se na prvom mestu našla italijanska glumica Ana Manjani, a na drugom Brižit Bardo. Naredne godine drugo mesto je pripalo Sofiji Loren. Godine 1969. britanska kraljica Elizabeta II našla se na prvom mestu Blekvelove liste.

2013 - Prvi avion Erbas A319 aviokompanije "Er Srbija" (Air Serbia), u pratnji dva aviona Vojske Srbije MIG 29, sleteo je na beogradski aerodrom "Nikola Tesla".

2016. Indonezija je dobila zakon kojim je odoborena hemijska kastracija za pedofile.

2022. Svetska zdravstvena organizacija je upozorila na povećani broj epidemija bolesti koje se prenose vodom što utiče na nestašice vakcina protiv kolere i preporučila privremeno korišćenje samo jedne doze ove vakcine, umesto dve, kako je uobičajeno.

Dogodilo se na današnji dan, 20.10.

Na današnji dan 1864. godine rođen je srpski pisac Branislav Nušić, komediograf, član Srpske kraljevske akademije. Studirao je pravo u Gracu i Beogradu, a kao diplomata radio je u konzulatima Srbije u Solunu, Bitolju, Skoplju i Prištini. Bio je dramaturg i upravnik pozorišta u Beogradu, Novom Sadu, Skoplju i Sarajevu. Osuđen je 1887. zbog satirične pesme "Dva raba". Učestvovao je kao dobrovoljac u Srpsko-bugarskom ratu 1885. a u Prvom svetskom ratu prošao je golgotu srpske vojske i naroda, preko planinskih vrleti do Jadrana. Dela: komedije "Sumnjivo lice", "Gospođa ministarka", "Narodni poslanik", "Protekcija", "Ožalošćena porodica", "Pokojnik", "Put oko sveta", "Dr", "Svet", "Ujež", "Mister dolar", pripovetke i romani "Pripovetke jednog kaplara", "Ramazanske večeri", "Opštinsko dete", "Ben-Akiba", "Autobiografija", tragedije "Knez Ivo od Semberije", "Hadži-Loja", "Nahod", drame "Tako je moralo biti", "Jesenja kiša", "Pučina", "Iza Božjih leđa". Golgotu Srbije 1915. godine opisao je vrlo realistično u obimnom, potresnom delu "1915."




Danas je nedelja, 20. oktobar, 294. dan 2024. godine.

1632 - Rođen je engleski arhitekta Kristofer Ren, osnivač Kraljevskog društva u Londonu (akademija nauka) i njegov prvi predsednik od 1680. do 1682. Projektovao je niz zdanja posle požara koji je opustošio London 1666. uključujući 53 crkve, među kojima monumentalnu katedralu Svetog Pavla.

1728 - U Kopenhagenu je izbio požar koji je tokom narednih 60 časova uništio trećinu grada, a čak oko polovine starog gradskog jezgra.

1757 - Jovan Apostolović je postao, koliko se zna, prvi Srbin doktor medicine, odbranivši na univerzitetu u Haleu, disertaciju: "O načinu kako duševni efekti utiču na čovečje telo". Bio je lekar u Novom Sadu od 1759. i 1762. znatno je doprineo suzbijanju kuge koja je zahvatila Srem, Beograd, Bačku i Banat.

1784 - Rođen je engleski državnik Henri Džon Templ, poznat kao lord Palmerston, dva puta premijer između 1855. i 1865. Organizovao je "Opijumski rat" protiv Kine i Krimski rat protiv Rusije i bio inicijator gušenja antikolonijalnih ustanaka u Indiji i Kini.

1827 - U pomorskoj bici kod Navarina tokom grčkog rata za oslobođenje, ruski, britanski i francuski brodovi uništili su tursku i egipatsku (formalno takođe sastavni deo Turske) flotu.

1836 - Rođen je srpski matematičar Dimitrije Nešić, profesor Velike škole u Beogradu. Bio je predsednik Srpske kraljevske akademije, rektor, ministar prosvete, član Državnog saveta. Uveo je metarske mere u Srbiji. Dela: "Trigonometrija", "Nauka o kombinacijama", "Algebarska analiza".

1843 - Rođen je srpski pisac Kosta Trifković, komediograf koji je slikao naravi srpske Vojvodine polovinom 19. veka. Gimnaziju je učio u Novom Sadu, Vinkovcima i Pešti, a nakon okončanja pomorske škole živeo je kao pomorac 1862/3. Potom završava studije prava u Požunu (sada Bratislava) i radi u Pešti kao činovnik, potom u Novom Sadu kao beležnik i advokat. Nastavio je komediografsku tradiciju zanemarenu u srpskoj literaturi posle Jovana Sterije Popovića. Dela: "Izbiračica", "Milo za drago", "Mladost Dositeja Obradovića", "Školski nadzornik", "Ljubavno pismo", "Čestitam", "Francusko-pruski rat".

1854 - Rođen je francuski pisac Žan Nikolas Artur Rembo, preteča simbolizma. Većinu pesama napisao je pre 20. godine, a već u 17. čuvenu poemu "Pijani brod". Kao pristalica Pariske komune napisao je i više revolucionarnih pesama. Živeo je lutalački i dugo boravio u severnoj Africi, gde se bavio trgovinom. Dela: pesničke zbirke "Pesme", "Iluminacije", "Boravak u paklu".

1879 - U Beogradu su počeli pregovori američkog diplomate Džona Kasona sa ministrom inostranih poslova Srbije Jovanom Ristićem i ministrom finansija Vladimirom Jovanovićem o nacrtu Trgovinskog ugovora između SAD i Srbije.

1883 - Posle "Pacifičkog rata", Čile je mirom u Ankonu, nedaleko od Lime, dobio znatne teritorije Perua.

1884 - Rođen je američki filmski glumac mađarskog porekla Bela Blaško, poznat kao Bela Lugoši, tumač niza uloga Drakule u filmovima strave, ali se iskazao i kao vrstan komičar. Filmovi: "Trinaesta stolica", "Drakula", "Ubistvo u ulici Morž", "Poljubac smrti", "Ostrvo izgubljenih duša", "Crna mačka", "Znak vampira", "Drakulina kći", "Frankeštajnov sin", "Gorila", "Invazija kradljivaca leševa".

1890 - Umro je engleski istraživač, pisac, prevodilac i diplomata Ričard Barton, prvi Evropljanin koji je, predvodeći ekspediciju s Džonom Haningom Spikom, 1858. video jezero Tanganjika u Africi. Radio je pri britanskoj vojsci u Indiji i bio je britanski konzul u Brazilu, Siriji i Italiji. Kao izuzetan poliglota preveo je na engleski i "Hiljadu i jednu noć", "Mirisni vrt šeika Nefzauija", "Kama sutru". Napisao je pedesetak putopisnih knjiga o različitim delovima sveta, ispoljivši ogromnu erudiciju i nesputanu fantaziju. Glavna dela: "Sind i rase koje nastanjuju dolinu Inda", "Sokolarstvo u dolini Inda", "Hodočašće u Medinu i Meku", "Prvi koraci Istočnom Afrikom".

1891 - Rođen je engleski fizičar Džejms Čedvik, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1935. pošto je 1932. otkrio neutron. U Drugom svetskom ratu je kao glavni britanski instruktor od 1943. do 1945. radio na "Menhetn projektu" - razvoju atomskog oružja, u Los Alamosu, SAD.

1925 - Rođen je američki satiričar Artur Art Buhvald dobitnik Pulicerove nagrade 1982. Karijeru je izgradio u Parizu, gde je prvu kolumnu pisao za evropsko izdanje lista "Njujork herald tribjun". Od 1962. piše kolumnu za "Vašington post", koju je preuzimalo čak 550 listova širom sveta. "Ako napadate establišment dovoljno dugo i dovoljno snažno, učiniće vas njihovim članom" jedna je od njegovih poznatih misli. Objavio je više od 30 knjiga, od kojih jednu na samrtnoj postelji: "Suviše rano da se kaže zbogom".

1935 - Alijansa ženskih pokreta Kraljevine Jugoslavije organizovala je u više gradova zborove, zahtevajući jednako, opšte, tajno, aktivno i pasivno pravo glasa za sve građane oba pola.

1935 - Kineske komunističke snage Mao Cedunga okončale su u provinciji Severni Šensi "Dugi marš", započet godinu dana ranije iz provincije Jangksi, tokom kojeg je probijena četvorostruka blokada Nacionalističke armije Čang Kaj Šeka. U proboju ka severu pod borbom pređeno je više od 11.000 kilometara i marš je završen spajanjem delova kineske Crvene armije.

1936 - Dom Skupštine Srbije (tada Kraljevine Jugoslavije) primio je prve poslanike. Kamen temeljac tog reperezantativnog zdanja položio je 1907. kralj Srbije Petar I Karađorđević, a zgradu je projektovao arhitekta Jovan Ilkić.

1941 - Pred ofanzivom nemačke armije u Drugom svetskom ratu sovjetska vlada je prešla u Kujbišev. Sam Staljin ipak nije napustio Moskvu.

1942 - Umro je srpski glumac, dečji pisac, karikaturista i humorista Brana Cvetković, osnivač "Orfeuma" za koji je napisao više od 80 komada i skečeva lakog žanra. Školovao se u Beogradu i Minhenu. Bio je glumac Narodnog pozorišta, a zatim član putujućih družina.

1943 - Nekoliko desetina britanskih i američkih bombardera zasulo je u Drugom svetskom ratu Niš tepihom bombi, usmrtivši više od 250 srpskih civila, uključujući više desetina dece. Objekti nemačke okupatorske vojske pretrpeli su neznatna oštećenja. Bio je to početak besomučne angloameričke vazdušne kampanje po gradovima u Srbiji, koja je trajala do 18. septembra 1944. tokom koje su poginule hiljade srpskih civila.

1944 - Beograd je oslobođen od nemačkih okupatora u Drugom svetskom ratu. Na čelu jedinica koje su ga oslobodile nalazio se sovjetski general Ždanov. Na čelu jedinica NOVJ nalazio se general Peko Dapčević. Tokom 12 dana teških borbi poginulo je 16.800 Nemaca, a 8.739 je zarobljeno. Oslobađanjem Beograda presečena je komunikacija Solun - Budimpešta, pa je nemačka grupa armija "E" morala da se izvlači iz Grčke nepovoljnijim pravcem, što je usporilo njeno povlačenje i povećalo gubitke.

1945 - Egipat, Sirija, Irak i Liban upozorili su SAD da bi, po njima, stvaranje jevrejske države moglo da izazove rat, a istog dana arapske zemlje su formirale organizaciju za borbu protiv cionizma Arapsku ligu.

1949 - Jugoslavija je izabrana za nestalnog člana Saveta bezbednosti UN.

1950 - Umro je američki političar Henri Luis Stimson, ministar rata SAD od 1911. do 1913. i od 1940. do 1945. Na njegovu preporuku predsednik SAD Hari Truman odlučio je da u avgustu 1945. baci atomske bombe na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki.

1971 - Kancelar Zapadne Nemačke Vili Brant dobio je Nobelovu nagradu za mir.

1978 - Umro je srpski istoričar umetnosti Svetozar Radojčić, profesor Filozofskog fakulteta u Skoplju do 1941. i Beogradu od 1945. član Srpske akademije nauka i umetnosti. Autor je niza radova iz oblasti srpske srednjovekovne umetnosti. Dela: "Portreti srpskih vladara u srednjem veku", "Stare srpske minijature", "Umetnički spomenici manastira Hilandara", "Majstori starog srpskog slikarstva", "Studije o umetnosti XIII veka", "Ikone Srbije i Makedonije", "Mileševa", "Staro srpsko slikarstvo", "Tekstovi i freske", "Uzori i dela starih srpskih umetnika", "Srpski psaltir", "Geschichte der serbischen Kunst von den Anfangen bis zum Ende des Mittelalters".

1991 - U zemljotresu na indijskoj strani Himalaja poginulo je više od 340 osoba i razoreno desetine hiljada kuća.

1992 - Umro je Koča Popović, narodni heroj, diplomata, potpredsednik Jugoslavije. Učesnik je građanskog rata u Španiji. Studirao je filozofiju u Parizu. Godine 1941. jedan je od organizatora ustanka u Srbiji. Bio je na istaknutim vojnim položajima u NOP-u, od komandanta Prve proleterske brigade do načelnika Generalštaba. Od 1953. do 1964. bio je šef jugoslovenske diplomatije, a od septembra 1966. do aprila 1967, posle uklanjanja Aleksandra Rankovića, potpredsednik je SFRJ. Nakon obračuna Josipa Broza Tita s tzv. liberalima u Srbiji, 1972. odstranjen je iz političkog života. U međuratnom periodu bio je blizak nadrealistima.

1992 - Jedinice JNA napustile su dubrovačko ratište na osnovu dogovora s Hrvatskom i Unproforom, a poluostrvo Prevlaka na ulazu u Boku Kotorsku stavljeno je pod kontrolu posmatrača UN.

1995 - Belgijski političar Vili Klas podneo je ostavku na položaj generalnog sekretara NATO zbog umešanosti u korupcionašku aferu.

2002 - Na ponovljenom referendumu Irci su prihvatili sporazum iz Nice o proširenju Evropske unije.

2003 - Umro je srpski glumac Miodrag Petrović "Čkalja", majstor komedije, jedan od najpopularnijih jugoslovenskih glumaca. Ostvario je oko 200 uloga u pozorištu, na radiju, televiziji i filmu, ali je posebno upamćen po likovima iz humorističko-satiričnih TV serija "Servisna stanica", "Muzej voštanih figura", a nezaboravne uloge ostvario je i u serijama "Ljubav na seoski način", "Kamiondžije", "Vruć vetar". Snimio je 20 filmova uključujući "Put oko sveta" i "Silom otac".

2004 - U eksploziji gasa u rudniku uglja u blizini grada Džengžou, u centralnoj Kini, život su izgubila 122 rudara.

2011 - Baskijska separatistička organizacija ETA proglasila je obustavu oružanih aktivnosti dugih četiri decenije. ETA je osnovana 1959. i procenjuje se da je u njenim terorističkim akcijama od 1968. ubijeno više od 850 osoba.

2011 - Ubijen je Moamer Gadafi. Na čelu Libije nalazio se preko četiri decenije, od 1969. do 2011.

2013 - Preminula je Jovanka Broz, udovica Josipa Broza Tita.

2014 - Svetska zdravstvena organizacija (SZO) proglasila je kraj epidemije ebole u Nigeriji, najmnogoljudnijoj afričkoj zemlji. Tri dana ranije zvanično je proglašen kraj ebole i u Senegalu. U talasu epidemije ebole umro je više od 4.500 osoba u zapadnoj Africi, uglavnom u Liberiji, Gvineji i Sijera Leoneu.

2016 - Umrla je Džunko Tabei, prva žena koja je osvojila Mont Everest, ali i sedam najviših vrhova sveta. Kao članica japanske ženske ekspedicije na Everest 1975, osvojila je taj vrh. Drugi rekord je ostvarila 1992. godine, kada je postala prva žena koja je osvojila najviše vrhove svih sedam kontinenata. Bila je poznati ekološki aktivista.

2018 - Ženska odbojkaška reprezentacija Srbije pobedom nad Italijom 3:2, u finalu, osvojila je Svetsko prvenstvo u Jokohami, Japan.

2018 - Iz Kurua u Francuskoj Gvajani, u sklopu misije BepiKolombo, plod saradanje evropske (ESA) i japanske svemirske agencije (JAXA) lansiran je satelit čiji je cilj planeta Merkur. Letelica bi trebalo da stigne do Merkura decembra 2025.

2020 - Prilikom urušavanja crkve u mestu Akjem Batabi u Gani, u okrugu Asene Manso na jugu zemlje, 22 osobe su poginule. Zdanje crkve, iako zamišljeno monumentalno, sadržalo je grešku prilikom gradnje.

2022. Britanska premijerka Liz Tras ( Truss ) je podnela ostavku, nakon mandata koji je trajao 45 dana, najkraće u istoriji britanske politike

Dogodilo se na današnji dan, 21.10.

Na današnji dan 1927. preminuo je srpski pisac Borisav Stanković, poeta ljudskih strasti, prolaznosti života i ljudske tragike, dubok analitičar društvenih procesa i psiholoških tipova. Opisivao je rodno Vranje i degeneraciju starih trgovačkih porodica, patrijarhalnu atmosferu rodnog grada i potčinjenost pojedinca svemoćnom sudu čaršije. Sjajan poznavalac ljudske psihe, naročito je rado slikao likove izraženih čulnih osobina kojima gospodare strast i dert. Dela: knjige pripovedaka "Iz starog jevanđelja", "Stari dani", drame "Koštana", "Tašana", roman "Nečista krv", memoari "Pod okupacijom".

Danas je ponedeljak, 21. oktobar, 295. dan 2024. godine.

1797 - Francuz Andre Žak Garnerin prvi je upotrebio padobran, skočivši iz balona nad Parizom s visine 680 metara.

1811 - Rođen je mađarski kompozitor Franc List ,pijanistički virtuoz. Stvorio je simfonijsku poemu i novu koncepciju sonate i koncerta, komponujući ih u jednom stavu. Dela: klavirskekompozicije "Godine hodočašća", "Ljubavni snovi", "Sonata h-mol",simfonije "Faust", "Dante", simfonijske pesme "Prelidi", "Mazepa","Taso", 20 mađarskih rapsodija", niz klavirskih koncerata,oratorijuma, misa, solo pesama. Napisao je mnoštvo studija i eseja,kao i biografiju Frederika Šopena.

1844 - Rođena je francuska glumica Anrijeta Rozina Bernar,poznata kao Sara Bernar, koja je obeležila pozorišnu epohu kao najveća tragičarka svog doba. Uživala je izuzetnu popularnost i savremenici su je nazivali "božanska Sara". Bila je profesor Konzervatorijuma u Parizu. Napisala je "Memoare".

1882 - Umro je mađarski pisac Janoš Aranj, najveći mađarski epski pesnik, uz Šandora Petefija najznačajniji predstavnik "narodnjačkog" pravca mađarske literature 19. veka. Prevodio je Vilijama Šekspira i Aristofana i pisao studije o estetici, metrici i istoriji umetnosti. Ostala dela: trilogija "Toldi", "Toldijeva ljubav", "Toldijevo veče" (epski spev o mađarskom narodnom junaku Miklošu Toldiju), balade "Božji sud", "Agneza", "Komešanje", "Kralj Ladislav V ".

1883 - U Njujorku je izvođenjem opere "Faust" francuskog kompozitora Šarla Gunoa otvoreno zdanje Metropoliten opere.

1887 - Rođen je američki novinar i publicista Džon Rid, čija su dela "Deset dana koji su potresli svet" i "Crvena Rusija" znamenite hronike Oktobarske revolucije. Popularnost je stekao kao dopisnik iz Meksika u vreme ustanka Panča Vilje. Posetio je 1914. zapadnoevropska bojišta, a 1915. Grčku, Rumuniju, Srbiju, Rusiju i Tursku, pripremajući knjigu "Rat u istočnoj Evropi". Napisao je potresne reportaže iz Srbije, u kojoj je boravio aprila i maja 1915. Bio je oduševljen revolucijom u Rusiji. U SAD, jedan je od osnivača Komunističke partije. Bio je član Izvršnog odbora Kominterne. Umro je od tifusa u Bakuu a sahranjen je pod zidinama Kremlja u Moskvi.

1906 - Umro je francuski slikar Pol Sezan, čije je izrazito revolucionarno shvatanje umetnosti preobrazilo slikarstvo, ali i podstaklo ogorčen otpor konzervativaca. Bio je u mladosti pod uticajem baroka, romantizma i impresionizma, ali je uspeo da pronađe sopstveni put nakon povlačenja u rodni Eks-an-Provans. Naslikao je više stotina slika (predeli, mrtve prirode, portreti, kompozicije), uključujući remek dela poput "Kuće obešenog", "Plave vaze", "Kartaša", "Autoportreta", "Zaliva pred Estakom", "Planine Sent-Viktoar", "Kupačica".

1912 - Treća srpska armija generala Božidara Jankovića razbila je u Prvom balkanskom ratu turske snage i oslobodila Prištinu.

1913 - Rođen je vijetnamski car Bao Daj, poslednji monarh Vijetnama, koji je "vladao" zemljom pod francuskom kolonijalnom upravom. Posle četiri decenije u izbeglištvu, umro je 1997. u vojnoj bolnici u Parizu.

1919 - Rođena je Doris Lesing, britanska književnica, dobitnica Nobelove nagrade za književnost 2007. godine. Autor je više od 50 dela s tematikom od politike do naučne fantastike. Njen roman "Zlatna beležnica" iz 1962. godine smatra se nekom vrstom feminističke "svete knjige".

1921 - Osnovan je Srpski aeroklub. Bila je to organizacija nastala s ciljem unapređenja, razvoja i popularizacije vazduhoplovstva. Predvodnici su uglavnom bili veterani srpskog ratnog vazduhoplovstva. Jedna od ključnih ličnosti srpskog aerokluba bio je Tadija Sondermajer, proslavljeni pilot i osnivač nacionalne aviokompanije "Aeroput". Od 1922. preimenovan je u Aeroklub Kraljevine SHS, a docnije u Kraljevski jugoslovenski aeroklub Naša krila. Klub je ubrzo podigao i reprezentativnu palatu u Uzun Mirkovoj u Beogradu.

1922 - Rođen je Radovan Samardžić, srpski istoričar, akademik, univerzitetski profesor. Osnovnu i srednju skolu završio je u rodnom Sarajevu. Diplomirao je na grupi za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu 1949. gde je potom prošao sva univerzitetska zvanja na katedri za Opštu istoriju novog veka. Usavršavao se i u Parizu (1957-1958) kod Fernana Brodela proučavajući prošlost Sredozemlja, a potom u Institutu za evropsku istoriju u Majncu (1967-1968). Bio je dekan Filozofskog fakulteta, član SANU, direktor Balkanološkog instituta, predsednik Srpske književne zadruge, glavni urednik Jugoslovenskog istorijskog časopisa. Najviše se bavio prošlošću srpskih zemalja od XVI do XX veka a posebno kulturnom istorijom Dubrovnika i istorijom Turske. Učestvovao je u izradi niza sintetičkih dela iz prošlosti Srba i srpskih zemalja. Bavio se i filozofijom istorije. Posedovao je redak literarni dar vidan i u njegovim naučnim radovima. Dela: "Veliki vek Dubrovnika", "Sulejman i Rokselana", Mehmed paša Sokolović", "Osman", "Ideje za srpsku istoriju", "Pisci srpske istorije".

1925 - Rođen je američki pop umetnik Robert Raušenberg. Postao je slavan 50-ih 20.veka baveći se paralelno slikanjem, vajanjem, štampom, fotografijom i performansima. Prošao je put od apstraktnog ekspresionizma do pop-arta. Bio je prvi američki umetnik koji je osvojio prvu nagradu na Bijenalu u Veneciji 1964.

1941 - Nemci su u Kragujevcu u Drugom svetskom ratu streljali više od 7.000 civila, medju kojima i učenike kragujevačke gimnazije.



1943 - Rođena je francuska glumica Katrin Denev, kojoj su graciozni izgled ali i specifična suzdržana gluma obezbedili mesto među najvećim zvezdama kinematografije. Imenovana je 1994. za ambasadora dobre volje UNESKO. Filmovi: "Šerburški kišobrani" (Zlatna palma u Kanu), "Lepotica dana" (Zlatni lav u Veneciji), "Bendžamin", "Majerling", "Tristana", "Liza", "Glad za krvlju", "Indokina".

1953 - Zahvaljujući borbi oslobodilačke armije Patet Lao, Laos je stekao nezavisnost od Francuske pod čijom je upravom bio od 1893. kao sastavni deo Francuske Indokine.

1961 - U Novom Sadu je otvorena Spomen-zbirka Pavla Beljanskog. Srpski pravnik i diplomata Beljanski bio je kolekcionar koji je sakupio najcelovitiju zbirku umetničkih dela srpskog (i jugoslovenskog) slikarstva prve polovine 20. veka. Školovao se u Beogradu i Parizu. Kao diplomata Kraljevine Jugoslavije boravio je u Stokholmu, Varšavi, Berlinu, Beču, Parizu, Rimu. Isprva zainteresovan za evropsku, najviše renesansnu umetnost, uviđa da su mu vrhunska dela nedostupna, pa je sakupljačku strast usmerio ka savremenoj umetnosti. Postupno, njegova zbirka slika, skulptura, tapiserija i crteža prerasta u jedinstvenu kolekciju vrhunskih umetničkih dela. Tragična pogibija sedmoro članova njegove porodice prilikom bombardovanja 1944. dovela je Beljanskog do odluke da dragocenu kolekciju zavešta srpskom narodu, time je postao jedan od njegovih najvećih darodavaca.

1962 - Predsednik SAD Džon Kenedi saopštio je da su na Kubi postavljene sovjetske lansirne rampe i naredio je vojnu blokadu te karipske zemlje. Narednih dana svet se nalazio na ivici nuklearnog sukoba, ali je direktna komunikacija Kenedija i sovjetskog lidera Nikite Hruščova smirila situaciju. U zamenu za obećanje SAD da Kuba neće biti napadnuta Sovjeti su vratili brodove s raketama. Dogovor je podrazumevao i da će biti uklonjeni američki raketni sistemi iz Turske, što nije učinjeno.

1964 - Francuski pisac i filozof Žan Pol Sartr odbio je Nobelovu nagradu za književnost.

1973 - Umro je španski violončelista Pablo Kazals, dirigent, kompozitor i muzički pedagog. Bio je profesor Konzervatorijuma u Barseloni i potom u Parizu, pošto je od 1938. kao protivnik Frankovog režima u Španiji, živeo van otadžbine.

1995 - U Harlemu, crnačkom predgrađu Njujorka, toplo je pozdravljen kubanski vođa Fidel Kastro, koji je došao u Njujork povodom 50-godišnjice osnivanja Ujedinjenih nacija.

1996 - U požaru izazvanom suzavcem koji je bacila policija u jednom zatvoru u Venecueli poginulo je više od 25 zatvorenika.

1999 - Bivši gerilski vođa Ksanana Gusmao trijumfalno se iz zatvora u Indoneziji vratio u oslobođeni Istočni Timor, negdašnju portugalsku koloniju, posle četvrt veka indonežanske vlasti. Rimokatolički Istočni Timor nije nikada prihvatio pripajanje dominantno islamskoj Indoneziji.

2005 - Nigerijski avion sa 116 putnika, među kojima i više visokih zvaničnika, srušio se ubrzo nakon poletanja iz Lagosa, što nije preživeo niko od 117 putnika i članova posade.

2007 - Proglašen je novi ustav Crne Gore. Prihvatanju ovog ustava protivili su se predstavnici srpskih stranaka - Srpske liste, Narodne stranke i Demokratske srpske stranke, uz ocenu da je njegov sadržaj "ponižavajući i diskriminatorski prema srpskom narodu u Crnoj Gori".

2008 - Zvaničnici Evropske unije dogovorili su plan uvođenja "plave karte", koji ima za cilj da privuče visoko obrazovane pojedince iz zemalja u razvoju i predstavljena je kao takmac američke "zelene karte", s namerom povećanja konkurentnosti EU u odnosu na SAD.

2009 - Preminuo je Bogdan Kršić, majstor dizajna i ilustracije knjige, redovni profesor Fakulteta primenjenih umetnosti i dizajna. Od 1958. samostalno je izlagao u Jugoslaviji kao i Pragu, Brnu, Njujorku, Solingenu. Dobitnik je Zlatne medalje na Prvom međunarodnom bijenalu grafike u Buenos Airesu i Nagrade za grafiku na Prvom međunarodnom bijenalu likovnih umetnosti Azija-Evropa u Ankari.

2017 - Formacije takozvanih Sirijskih demokratskih snaga (SDF), koje podržavaju SAD, pod vođstvom lokalnih Kurda, preuzele su najveće naftno polje u Siriji - Omar. Tu zonu do tada je kontrolisala takozvana Islamska Država.

2019 - Svečanim ustoličenjem, na "Hrizantema tron", car Naruhito postao je i formalno 126 monarh Japana. Svečanu zakletvu pratili su uzvici "banzai" u značenju najboljih želja za dugotrajnu vladavinu. Po tradiciji, u sklopu svečanosti ustoličenja pomilovano je više od pola miliona osuđenika.

2023 - U pojasu Gaze za 15 dana rata između Izraela i Hamasa poginulo je 4.385 ljudi prema navodima Ministarstva zdravlja te opkoljene i bombardovane enklave.

Dogodilo se na današnji dan, 22.10.

Danas je utorak, 22. oktobar, 296. dan 2024. godine.

1797 - Francuz Andre Žak Garnerin prvi je upotrebio padobran, skočivši iz balona nad Parizom s visine 680 metara.

1811 - Rođen je mađarski kompozitor Franc List, pijanistički virtuoz. Stvorio je simfonijsku poemu i novu koncepciju sonate i koncerta, komponujući ih u jednom stavu. Dela: klavirske kompozicije "Godine hodočašća", "Ljubavni snovi", "Sonata h-mol", simfonije "Faust", "Dante", simfonijske pesme "Prelidi", "Mazepa", "Taso", 20 mađarskih rapsodija", niz klavirskih koncerata, oratorijuma, misa, solo pesama. Napisao je mnoštvo studija i eseja, kao i biografiju Frederika Šopena.

1844 - Rođena je francuska glumica Anrijeta Rozina Bernar, poznata kao Sara Bernar, koja je obeležila pozorišnu epohu kao najveća tragetkinja svog doba. Uživala je izuzetnu popularnost i savremenici su je nazivali "božanska Sara". Bila je profesor Konzervatorijuma u Parizu. Napisala je "Memoare".

1882 - Umro je mađarski pisac Janoš Aranj, najveći mađarski epski pesnik, uz Šandora Petefija najznačajniji predstavnik "narodnjačkog" pravca mađarske literature 19. veka. Prevodio je Vilijama Šekspira i Aristofana i pisao studije o estetici, metrici i istoriji umetnosti. Ostala dela: trilogija "Toldi", "Toldijeva ljubav", "Toldijevo veče" (epski spev o mađarskom narodnom junaku Miklošu Toldiju), balade "Božji sud", "Agneza", "Komešanje", "Kralj Ladislav V".

1883 - U Njujorku je izvođenjem opere "Faust" francuskog kompozitora Šarla Gunoa otvoreno zdanje Metropoliten opere.

1887 - Rođen je američki novinar i publicista Džon Rid, čija su dela "Deset dana koji su potresli svet" i "Crvena Rusija" znamenite hronike Oktobarske revolucije. Popularnost je stekao kao dopisnik iz Meksika u vreme ustanka Panča Vilje. Posetio je 1914. zapadnoevropska bojišta, a 1915. Grčku, Rumuniju, Srbiju, Rusiju i Tursku, pripremajući knjigu "Rat u istočnoj Evropi". Napisao je potresne reportaže iz Srbije, u kojoj je boravio aprila i maja 1915. Bio je oduševljen revolucijom u Rusiji. U SAD, jedan je od osnivača Komunističke partije. Bio je član Izvršnog odbora Kominterne. Umro je od tifusa u Bakuu a sahranjen je pod zidinama Kremlja u Moskvi.

1906 - Umro je francuski slikar Pol Sezan, čije je izrazito revolucionarno shvatanje umetnosti preobrazilo slikarstvo, ali i podstaklo ogorčen otpor konzervativaca. Bio je u mladosti pod uticajem baroka, romantizma i impresionizma, ali je uspeo da pronađe sopstveni put nakon povlačenja u rodni Eks-an-Provans. Naslikao je više stotina slika (predeli, mrtve prirode, portreti, kompozicije), uključujući remek rela poput "Kuće obešenog", "Plave vaze", "Kartaša", "Autoportreta", "Zaliva pred Estakom", "Planine Sent-Viktoar", "Kupačica".

1913 - Rođen je vijetnamski car Bao Daj, poslednji monarh Vijetnama, koji je "vladao" zemljom pod francuskom kolonijalnom upravom. Posle četiri decenije u izbeglištvu, umro je 1997. u vojnoj bolnici u Parizu.

1919 - Rođena je Doris Lesing, britanska književnica, dobitnica Nobelove nagrade za književnost 2007. godine. Autor je više od 50 dela s tematikom od politike do naučne fantastike. Njen roman "Zlatna beležnica" iz 1962. godine smatra se nekom vrstom feminističke "svete knjige".

1921 - Osnovan je Srpski aeroklub. Bila je to organizacija nastala s ciljem unapređenja, razvoja i popularizacije vazduhoplovstva. Predvodnici su uglavnom bili veterani srpskog ratnog vazduhoplovstva. Jedna od ključnih ličnosti srpskog aerokluba bio je Tadija Sondermajer, proslavljeni pilot i osnivač nacionalne aviokompanije "Aeroput". Od 1922. preimenovan je u Aeroklub Kraljevine SHS, a docnije u Kraljevski jugoslovenski aeroklub Naša krila. Klub je ubrzo podigao i reprezentativnu palatu u Uzun Mirkovoj u Beogradu.

1922 - Umro je Jaša Tomić, srpski novinar, političar i pisac. Školovao se u rodnom Vršcu, Temišvaru i Kečkemetu. Studirao je je u Beču i Pragu, medicinu i književnost. Politička borba odvukla ga je od zvršetka studija. Osnivač je grupe tzv. "Vršačkih socijalista". Bio je urednik "Zastave" i Miletićev naslednik u Srpskoj narodnoj slobodoumnoj stranci (od 1891. Radikalna stranka). Na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu 25.11.1918. odlučno je uticao na prisajedinjenje Vojvodine (tada Bačka, Banat i Baranja) Kraljevini Srbiji. Dela: "Književna zrnca", "Pesme", "Nazareni", "Slike i pripovetke", Dositej Obradović", "Lepa književnost i umetnost".

1922 - Rođen je Radovan Samardžić, srpski istoričar, akademik, univerzitetski profešor. Osnovnu i srednju skolu završio je u rodnom Sarajevu. Diplomirao je na grupi za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu 1949. gde je potom prošao sva univerzitetska zvanja na katedri za Opštu istoriju novog veka. Usavršavao se i u Parizu (1957-1958) kod Fernana Brodela proučavajući prošlost Sredozemlja, a potom u Institutu za evropsku istoriju u Majncu (1967-1968). Bio je dekan Filozofskog fakulteta, član SANU, direktor Balkanološkog instituta, predsednik Srpske književne zadruge, glavni urednik Jugoslovenskog istorijskog časopisa. Najviše se bavio prošlošću srpskih zemalja od XVI do XX veka a posebno kulturnom istorijom Dubrovnika i istorijom Turske. Učestvovao je u izradi niza sintetičkih dela iz prošlosti Srba i srpskih zemalja. Bavio se i filozofijom istorije. Posedovao je redak literarni dar vidan i u njegovim naučnim radovima. Dela: "Veliki vek Dubrovnika", "Sulejman i Rokselana", "Mehmed paša Sokolović", "Osman", "Ideje za srpsku istoriju", "Pisci srpske istorije".

1925 - Rođen je američki pop umetnik Robert Raušenberg. Postao je slavan 50-ih 20.v. baveći se paralelno slikanjem, vajanjem, štampom, fotografijom i performansima. Prošao je put od apstraktnog ekspresionizma do pop-arta. Bio je prvi američki umetnik koji je osvojio prvu nagradu na Bijenalu u Veneciji 1964.

1927 - Preminuo je srpski pisac Borisav Stanković, poeta ljudskih strasti, prolaznosti života i ljudske tragike, dubok analitičar društvenih procesa i psiholoških tipova. Opisivao je rodno Vranje i degeneraciju starih trgovačkih porodica, patrijarhalnu atmosferu rodnog grada i potčinjenost pojedinca svemoćnom sudu čaršije. Sjajan poznavalac ljudske psihe, naročito je rado slikao likove izraženih čulnih osobina kojima gospodare strast i dert. Dela: knjige pripovedaka "Iz starog jevanđelja", "Stari dani", drame "Koštana", "Tašana", roman "Nečista krv", memoari "Pod okupacijom".

1943 - Rođena je francuska glumica Katrin Denev, kojoj su graciozni izgled ali i specifična suzdržana gluma obezbedili mesto među najvećim zvezdama kinematografije. Imenovana je 1994. za ambasadora dobre volje UNESKO. Filmovi: "Šerburški kišobrani" (Zlatna palma u Kanu), "Lepotica dana" (Zlatni lav u Veneciji), "Bendžamin", "Majerling", "Tristana", "Liza", "Glad za krvlju", "Indokina".

1953 - Zahvaljujući borbi oslobodilačke armije Patet Lao, Laos je stekao nezavisnost od Francuske pod čijom je upravom bio od 1893. kao sastavni deo Francuske Indokine.

1961 - U Novom Sadu je otvorena Spomen-zbirka Pavla Beljanskog. Srpski pravnik i diplomata Beljanski bio je kolekcionar koji je sakupio najcelovitiju zbirku umetničkih dela srpskog (i jugoslovenskog) slikarstva prve polovine 20. v. Školovao se u Beogradu i Parizu. Kao diplomata Kraljevine Jugoslavije boravio je u Stokholmu, Varšavi, Berlinu, Beču, Parizu, Rimu. Isprva zainteresovan za evropsku, najviše renesansnu umetnost, uviđa da su mu vrhunska dela nedostupna, pa je sakupljačku strast usmerio ka savremenoj umetnosti. Postupno, njegova zbirka slika, skulptura, tapiserija i crteža prerasta u jedinstvenu kolekciju vrhunskih umetničkih dela. Tragična pogibija sedmoro članova njegove porodice prilikom bombardovanja 1944. dovela je Beljanskog do odluke da dragocenu kolekciju zavešta srpskom narodu, time je postao jedan od njegovih najvećih darodavaca.

1962 - Predsednik SAD Džon Kenedi saopštio je da su na Kubi postavljene sovjetske lansirne rampe i naredio je vojnu blokadu te karipske zemlje. Narednih dana svet se nalazio na ivici nuklearnog sukoba, ali je direktna komunikacija Kenedija i sovjetskog lidera Nikite Hruščova smirila situaciju. U zamenu za obećanje SAD da Kuba neće biti napadnuta Sovjeti su vratili brodove s raketama. Dogovor je podrazumevao i da će biti uklonjeni američki raketni sistemi iz Turske, što nije učinjeno.

1964 - Francuski pisac i filozof Žan Pol Sartr odbio je Nobelovu nagradu za književnost.

1973 - Umro je španski violončelista Pablo Kazals, dirigent, kompozitor i muzički pedagog. Bio je profesor Konzervatorijuma u Barseloni i potom u Parizu, pošto je od 1938. kao protivnik Frankovog režima u Španiji, živeo van otadžbine.

1995 - U Harlemu, crnačkom predgrađu Njujorka, toplo je pozdravljen kubanski vođa Fidel Kastro, koji je došao u Njujork povodom 50-godišnjice osnivanja Ujedinjenih nacija.

1996 - U požaru izazvanom suzavcem koji je bacila policija u jednom zatvoru u Venecueli poginulo je više od 25 zatvorenika.

1999 - Bivši gerilski vođa Ksanana Gusmao trijumfalno se iz zatvora u Indoneziji vratio u oslobođeni Istočni Timor, negdašnju portugalsku koloniju, posle četvrt veka indonežanske vlasti. Rimokatolički Istočni Timor nije nikada prihvatio pripajanje dominantno islamskoj Indoneziji.

2005 - Nigerijski avion sa 116 putnika, među kojima i više visokih zvaničnika, srušio se ubrzo nakon poletanja iz Lagosa, što nije preživeo niko od 117 putnika i članova posade.

2007 - Proglašen je novi ustav Crne Gore. Prihvatanju ovog ustava protivili su se predstavnici srpskih stranaka - Srpske liste, Narodne stranke i Demokratske srpske stranke, uz ocenu da je njegov sadržaj "ponižavajući i diskriminatorski prema srpskom narodu u Crnoj Gori".

2008 - Zvaničnici Evropske unije dogovorili su plan uvođenja "plave karte", koji ima za cilj da privuče visoko obrazovane pojedince iz zemalja u razvoju i predstavljena je kao takmac američke "zelene karte", s namerom povećanja konkurentnosti EU u odnosu na SAD.

2009 - Preminuo je Bogdan Kršić, majstor dizajna i ilustracije knjige, redovni profesor Fakulteta primenjenih umetnosti i dizajna. Od 1958. samostalno je izlagao u Jugoslaviji kao i Pragu, Brnu, Njujorku, Solingenu. Dobitnik je Zlatne medalje na Prvom međunarodnom bijenalu grafike u Buenos Airesu i Nagrade za grafiku na Prvom međunarodnom bijenalu likovnih umetnosti Azija-Evropa u Ankari.

2017 - Formacije takozvanih Sirijskih demokratskih snaga (SDF), koje podržavaju SAD, pod vođstvom lokalnih Kurda, preuzele su najveće naftno polje u Siriji - Omar. Tu zonu do tada je kontrolisala takozvana Islamska Država.

2019 - Svečanim ustoličenjem, na "Hrizantema tron", car Naruhito postao je i formalno 126 monarh Japana. Svečanu zakletvu pratili su uzvici "banzai" u značenju najboljih želja za dugotrajnu vladavinu. Po tradiciji, u sklopu svečanosti ustoličenja pomilovano je više od pola miliona osuđenika.

2021 - Američki glumac Alek Boldvin pucao je iz pištolja rekvizita na snimanju vesterna u SAD i slučajno ubio direktorku fotografije Halinu Hačins i ranio reditelja Džela Suzu.

2022 - Đorđa Meloni je prva žena na funkciji premijerke Italije i vodi prvu, krajnje desnu vladu u toj zemlji od kraja Drugog svetskog rata.

Dogodilo se na današnji dan, 23.10.

Danas je sreda, 23. oktobar, 297. dan 2024. godine.

42. p.n.e. - Samoubistvo je izvršio rimski zvaničnik Marko Junije Brut, jedan od vođa zavere u kojoj je 44. pre nove ere ubijen Gaj Julije Cezar. Brut se ubio posle poraza koji su republikanskoj vojsci u bici kod Filipa nanele snage predvođene članovima Drugog trijumvirata Markom Antonijem i Cezarovim posinkom Oktavijanom Avgustom.

1596 - Turska vojska sultana Muhameda III porazila je kod Erlaua u Mađarskoj austrijske trupe nadvojvode Maksimilijana.

1789 - Rođen je srpski novinar i publicista Dimitrije Davidović, otac srpskog novinarstva. Napustio je studije medicine započete u Pešti i Beču i posvetio se novinarstvu. U Beču je 1813. pokrenuo "Novine serbske" u kojima je bio glavni autor. U Kneževinu Srbiju preselio se 1821. Do 1829. bio je sekretar knjaza Miloša Obrenovića. Pokrenuo je prve dnevne novine u tadašnjoj Kneževini Srbiji "Novine srbske" 1834. u Kragujevcu. Izvesno vreme bio je i ministar unutrašnjih poslova i prosvete, kao i diplomata. Po uzoru na francuski i belgijski ustav izradio je ustav za Srbiju, nazvan kasnije "Sretenjski" (neobično liberalan za tadašnje prilike u Evropi), usvojen u februaru 1835. Pod pritiskom velikih sila, Austrije, Turske i Rusije, ustav je suspendovan. Knjaz ga je povukao već u martu 1835. a Davidović je pao u nemilost. Bavio se i publicistikom i prevođenjem. Sahranjen je u Smederevu gde je i umro 1838. Dela: "Istorija naroda srbskog", "Đejanija k istoriji srbskoga naroda", "Opisanije Žiče".

1817 - Rođen je francuski leksikograf i enciklopedista Pjer Atanas Larus, izdavač "Velikog svetskog rečnika XIX veka" u 17 tomova. Izdavačka kuća "Larus" je posle njegove smrti 1875. nastavila izdavanje enciklopedijskih i leksikografskih dela.

1912 - Započela je Kumanovska bitka u kojoj je Prva srpska armija pod komandom regenta Aleksandra Karađorđevića tokom dvodnevnih borbi potpuno potukla tursku Vardarsku armiju Zeki paše, zadavši presudan udarac Turcima u Prvom balkanskom ratu. Srpska Prva armija nastupajući put Ovče polja zadržala se na položajima severno od Kumanova, očekujući dolazak Treće srpske armije sa Kosova, dok se turska Vardarska armija zaputila prema Kumanovskoj kotlini. Došlo je do iznenadnog sudara, koji se završio odlučnom srpskom pobedom, a Turci su se povukli u neredu. Najžešći udar izdržala je Dunavska divizija prvog poziva pukovnika Miloša Božanovića, koja je imala i najteže gubitke, ali i odlučujuću ulogu. Trijumf je silno uzdigao moral srpske vojske i naroda i bio je podloga kasnijih pobeda u Prvom i Drugom balkanskom i u Prvom svetskom ratu.

1917 - Kod Linevila u Francuskoj američke snage su stupile u prve borbene akcije u Prvom svetskom ratu.

1917 - Na sednici Centralnog komiteta Ruske Socijalističke radničke partije (boljševika) doneta je odluka o podizanju oružanog ustanka. Pripremama i izvođenjem Oktobarske revolucije rukovodio je Vladimir Iljič Lenjin.

1927 - Rođen je Lešek Kolakovski, poljski filozof. Svetski ugled stekao je radovima iz oblasti istorije filozofije i istorije religijskih ideja. Studije filozofije je završio na Univerzitetu u Lođu a sa katedre za filozofiju Varšavskog univerziteta izbačen je posle protesta studenata 1968. Od 1970. predavao je na Oksfordskom univerzitetu, a potom i na prestižnim univerzitetima u SAD. Njegova najpoznatija dela su: "Glavni pravci marksizma", "Razgovori sa đavolom" i "Kultura i fetiši". Njegov esej "Teze o nadi i beznađu" bio je svojevrsni manifest poljskih antikomunista.

1936 - U Španskom građanskom ratu iz vazduha je prvi put napadnut Madrid. Prethodno je vođa rojalističkih pobunjenika general Francisko Franko prosledio ultimatum snagama legalne republikanske vlade, s pozivom na predaju, ali je predlog odbijen.

1940 - Rođen je Dobrilo Nenadić, srpski književnik. Po zanimanju inženjer agronomije, Nenadić je najzaslužniji za masovno širenje kulture maline, koja je postala jedan od glavnih izvoznih artikala srpske poljoprivrede, prvo u oblasti njegovog Arilja a onda i širom Srbije. Već njegov prvi objavljeni roman "Dorotej" bio je, 1978. godine, najčitanija knjiga Narodne biblioteke Srbije. Druga dela: "Kiša", "Despot i žrtva", "Brajan", "Sablja grofa Vronskog", "Pobednici", "Gvozdeno doba", "Hermelin".

1942 - Rođen je Majkl Krajton, američki književnik, autor bestselera "Park iz doba Jure" i "Sfera". Po obrazovanju lekar, proslavio se romanom "Andromedin soj" (1969). Pored "Parka iz doba Jure" i njegovog nastavka "izgubljeni svet", koji su postali holivudski hitovi, među njegovim najpoznatijim delima su romani "Kongo", "Plen" i "Gospodar Gena". Bio je jedan od scenarista filmova "Park iz doba jure" i "Tvister", a za rad na TV seriji "Urgentni centar" osvojio je 1996. Emi nagradu. Njegove knjige prodate su u tiražima većim od 150 miliona širom sveta.

1942 - Započela je Druga bitka kod El Alamejna, napadom britanske Osme armije generala Bernarda Montgomerija na nemačko-italijanske snage pod komandom generala Ervina Romela, koje su gotovo uništene posle 12 dana borbi. Usledilo je iskrcavanje saveznika u severnoj Africi a snage Sila osovine u Africi su potom slomljene.

1944 - Prebacujući se preko Dunava u tek oslobođeni Beograd poginuo je Ivan Milutinović, narodni heroj, član Vrhovnog štaba NOVJ i Politbiroa CK KPJ.

1944 - U filipinskom zalivu Lejte počela je jedna od najvećih pomorsko-vazdušnih bitaka u Drugom svetskom ratu, u kojoj je učestvovala gotovo cela japanska flota i tri četvrtine flote SAD. Bitka je posle tri dana okončana teškim porazom Japanaca koji su izgubili četiri nosaca aviona, uključujući "Musaši".

1954 - Posle serije sastanaka u Parizu, Sovjetski Savez, SAD, Velika Britanija i Francuska odlučili su da okončaju okupaciju Nemačke.

1956 - U Mađarskoj je izbila antikomunistička pobuna, koju su sovjetske trupe ugušile 10. novembra.

1958 - Ruski pisac Boris Pasternak dobio je Nobelovu nagradu za književnost.

1961 - Bivšem generalnom sekretaru Ujedinjenih nacija Šveđaninu Hjalmaru Agne Dagu Hamaršeldu, koji je pod sumnjivim okolnostima poginuo u avionu u vreme kongoanske krize, posthumno je dodeljena Nobelova nagrada za mir.

1973 - Glavni severnovijetnamski pregovarač sa Amerikancima u Vijetnamskom ratu Le Duk To odbio je Nobelovu nagradu za mir, komentarom da u njegovoj zemlji nije mir.

1983 - U samoubilačkom napadu islamskih terorista kamionima napunjenim eksplozivom na štab američkih marinaca u Bejrutu i obližnju zgradu u kojoj su se nalazili francuski vojnici, ubijen je 241 američki i 58 francuskih vojnika.

1990 - Ukrajinski predsednik vlade Vitalij Masol prinuđen je da podnese ostavku posle masovnih studentskih protesta, postavši prvi sovjetski funkcioner tog ranga koji je otišao s vlasti pod pritiskom javnosti.

1991 - Predstavnici 19 zemalja potpisali su na međunarodnoj konferenciji u Parizu, u organizaciji UN, mirovni sporazum s ciljem okončanja 13-godišnjeg građanskog rata u Kambodži.

1993 - U eksploziji koju su podmetnuli teroristi Irske republikanske armije, u Belfastu je poginulo 10 osoba.

1994 - U eksploziji bombe na jednom predizbornom mitingu u glavnom gradu Šri Lanke Kolombu poginulo je najmanje 50 lica, uključujući opozicionog kandidata za predsednika Gaminija Disanajakea.

1998 - Izrael i Palestinska oslobodilačka organizacija su, posle maratonskih razgovora uz posredovanje SAD, potpisali u Vaj Milsu, Merilend, sporazum.

1999 - Guverner Ilinoisa Džordž Rajana postao je prvi funkcioner SAD tog ranga koji je posetio komunističku Kubu.

2003 - Čečenski islamski teroristi upali su, tokom predstave, u moskovsko pozorište "Dubrovka" uz pretnju da će podići u vazduh i sebe i oko 800 prisutnih posetilaca ukoliko ruske vlasti ne obustave vojne operacije u Čečeniji i ne povuku se iz te autonomne ruske republike. Prilikom upada u pozorište ruskih snaga bezbednosti, tri dana docnije, poginulo je 128 talaca i 50 terorista.

2004 - U napadu iračkih pobunjenika na konvoj regruta, severoistočno od Bagdada, ubijeno je 49 mladih vojnika, pripadnika novih iračkih snaga bezbednosti.

2006 - Prilikom obeležavanja 50. godišnjice mađarske revolucije i ustanka protiv sovjetske vladavine u Budimpesti 1956. došlo je do masovnih demostracija i sukoba s policijom. Ceremonija na Košutovom trgu, svečane sednice parlamenta i polaganje venaca na grob Imre Nađa ostale su u senci masovnih nereda. Prilikom demonstracija ukraden je tenk "T-34", muzejski primerak.

2011 - U razornom zemljotresu jačine 7,2 stepeni Rihterove skale, koji je pogodio jugoistočnu Tursku provinciju Van, do temelja je srušeno oko 2.000 zgrada a poginule su 523 osobe dok je 1.650 povređeno.

2012 - Preminuo je Vilhelm Brase (Wilhelm Brasse), fotograf koji je u Aušvicu po nalogu nacista snimio između 40.000 i 50.000 fotografija logoraša osuđenih na smrt, a čiji su sačuvani negativi pomogli da odgovorni za ova zlodela budu osuđeni.

2017 - Na parlamentarnim izborima u Japanu Liberalno demokratska partija premijera Šinzo Abea (Shinzo) zajedno sa koalicionim partnerima osvojila je gotovo dve trećine mesta u Donjem domu parlamenta.

2019 - Britanska policija je pronašla je tela 39 migranata u kamionu istočno od Londona. Ovo nije prvi takav slučaj u Evropi koji ukazuje na opasnosti s kojima se suočavaju migranti u mreži krijumčara ljudi i napora evropskih vlasti da se zaustavi ilegalna migracija.

2020 - Trajni prekidu vatre između sukobljenih stana u višegodišnjem ratu koji je Libiju podelio na dva dela, potpisan je u Ženevi.

Dogodilo se na današnji dan, 24.10.

Danas je četvrtak, 24. oktobar, 298. dan 2024. godine.

1360 - Engleski kralj Edvard III i francuski kralj Žan II Dobri, engleski zarobljenik nakon bitke kod Poatjea 1356. potpisali su u Kaleu sporazum kojim je okončana prva faza Stogodišnjeg rata. Francuski monarh je prinuđen da Engleskoj ustupi pojedine francuske teritorije, a Edvard III se zauzvrat odrekao polaganja prava na francuski presto.

1601 - Umro je Tiho Brahe, danski astronom i alhemičar. Izgradio je opservatoriju "Uranijenburg" na ostrvu Hven, nedaleko od Kopenhagena i posvetio se osmatranju planeta, posebno Marsa. Otkrio je novu zvezdu u sazvežđu Kasiopeje.

1632 - Rođen je Antoni van Levenhuk, holandski prirodnjak, otac mikrobiologije. Bruseći optička sočiva, stvorio je prve jednostavne mikroskope, i konstruisao je oko 400 mikroskopa. Rezultate istraživanja krvnih sudova, strukture kostiju, mišića, objavljivao je u izdanjima Londonskog kraljevskog društva, čiji je bio član.

1648 - Vestfalskim mirom, koji su zaključili nemački car i vladari Francuske i Švedske, završen je Tridesetogodišnji rat. Francuska je dobila od Nemačke Alzas, Mec i Tul, Švedska gotovo celu Pomeraniju, a Nemačka je ostala podeljena na veliki broj država. Habzburzi su i dalje ostali nemački (rimski) carevi, ali s veoma ograničenim ovlašćenjima van njihovih naslednih poseda (austrijskih). Priznata je nezavisnost Švajcarske i Holandije i proglašena ravnopravnost rimokatolika i protestanata.

1697 - Austrijski feldmaršal Eugen Savojski je na čelu svojih jedinica (oko 8.500 vojnika) dolinom reke Bosne dospeo do Sarajeva koje je potom, kao značajan turski centar, spalio.

1725 - Umro je italijanski kompozitor Pjetro Alesandro Gaspare Skarlati, osnivač operske "napuljske škole". Komponovao je opere i duhovnu muziku.

1793 - U Francuskoj je Nacionalni konvent, pod kontrolom Jakobinaca, usvojio Novi Revolucionarni kalendar. Njegovom usvajanju najviše je doprineo Robespjer, na tragu borbe protiv crkvenih tradicija. Izradio ga je Šarl Žilber Rom, političar i agronom, iako se autorstvo neretko pripisuje Fabr de Englantenu, pesniku koji je izmislio nazive Meseci. Revolucionarni kalendar imao je 12 meseci, po 30 dana, a svi nazivi su ustrojeni po raznim prirodnim pojavama. Kovanice su izvedene iz latinskog, francuskog i grčkog jezika. Ukinuo ga je francuski car Napoleon, počevši od 1. januara 1806. Nakratko je ponovo korišćen tokom Pariske komune maja 1871.

1795 - Pruska, Austrija i Rusija izvršile su treću (konačnu) podelu Poljske. Kao suverena država Poljska je obnovljena tek 1918. godine.

1891 - Rođen je Rafael Leonidas Truhiljo Molina, koji je kao američki štićenik vladao Dominikanskom republikom od 1930. do 1961. U maju 1961. ubijen je iz zasede u blizini Siudad Truhilja.

1912 - Završena je Kumanovska bitka u kojoj je Prva srpska armija pod komandom regenta Aleksandra Karađorđevića tokom dvodnevnih borbi potpuno potukla tursku Vardarsku armiju Zeki paše, zadavši presudan udarac Turcima u Prvom balkanskom ratu. Srpska Prva armija nastupajući put Ovče polja zadržala se na položajima severno od Kumanova, očekujući dolazak Treće srpske armije sa Kosova, dok se turska Vardarska armija zaputila prema Kumanovskoj kotlini. Došlo je do iznenadnog sudara, koji se završio odlučnom srpskom pobedom, a Turci su se povukli u neredu. Najžešći udar izdržala je Dunavska divizija prvog poziva pukovnika Miloša Božanovića, koja je imala i najteže gubitke, ali i odlučujuću ulogu. Pobeda kod Kumanova omogućila je srpskoj vojsci dalji prodor put Bitolja i zauzimanje Skoplja. Trijumf je silno uzdigao moral srpske vojske i naroda i bio je podloga kasnijih pobeda u Prvom i Drugom balkanskom i u Prvom svetskom ratu.

1913 - Rođen je italijanski pevač Tito Gobi, operski bariton svetskog ugleda. Posebno je upamćen po ulozi u "Toski" Đakoma Pučinija u kojoj mu je partner bila Marija Kalas.

1917 - Nemci i Austrijanci su kod gradića Kaporeto (sada Kobarid, Slovenija) u Prvom svetskom ratu probili odbranu italijanske vojske i naneli joj težak poraz. Panično bekstvo Italijana pretvorilo se u totalno rasulo, do tada naizgled, čvrste armije. Za 16 dana napadači su napredovali 110 kilometara, zarobili 293.000 italijanskih vojnika, više od 300 topova i velike zalihe ratnog materijala.

1944 - Američki avioni su u Drugom svetskom ratu, tokom velike vazdušno-pomorske bitke u filipinskom zalivu Lejte, potopili japanski nosač aviona "Musaši", jedan od najvećih ikad izgrađenih.

1945 - Stupila je na snagu Povelja Ujedinjenih nacija, koju je u junu 1945. u San Francisku potpisala 51 zemlja osnivač svetske organizacije, uključujući Jugoslaviju.

1945 - U Oslu je streljan vođa norveških nacista i predsednik marionetske vlade u Drugom svetskom ratu Vidkun Kvisling, osuđen zbog izdaje.

1948 - Umro je austrijski kompozitor Franc Lehar, najznačajniji predstavnik bečke operete u prvoj polovini 20. v. Dela: operete "Vesela udovica", "Zemlja smeška", "Grof od Luksemburga".

1956 - Sovjetska vojska intervenisala je u Budimpešti, dan po izbijanju oružane pobune protiv politike vođe mađarskih komunista Maćaša Rakošija.

1957 - Umro je francuski modni kreator Kristijan Dior, jedan od vodećih "modnih diktatora" u svetu posle Drugog svetskog rata.

1962 - Blokada Kube od strane SAD stupila je na snagu.

1964 - Britanska afrička kolonija Severna Rodezija stekla je nezavisnost pod nazivom Republika Zambija, s predsednikom Kenetom Kaundom. Posle akcija građanske neposlušnosti, koje je 1962. organizovala Kaundina Ujedinjena nacionalna partija nezavisnosti, britanska vlada je prinuđena da donese ustav Severne Rodezije i potom da joj posle 73 godine kolonijalne uprave prizna punu nezavisnost. Do tada ona je bila sastavni deo britanske kolonije Rodezija i Njasa (danas Zambija, Zimbabve i Malavi).

1974 - Umro je ruski violinista i dirigent David Fjodorovič Ojstrah, jedan od najvećih majstora violine u 20. veku. U rodnoj Odesi završio je konzervatorijum, a proslavio se 1935. nagradom na međunarodnom violinskom takmičenju u Varšavi i 1937. nagradom "Isaj" u Briselu. Bio je profesor Moskovskog konzervatorijuma i s velikim uspehom je nastupao širom sveta.

1976 - Umro je srpski vizantolog ruskog porekla Georgije Ostrogorski, profesor Filozofskog fakulteta, član Srpske akademije nauka i direktor njenog Vizantološkog instituta. Uživao je ogroman ugled u svetu i smatra se jednim od najvećih vizantologa uopšte. Najviše je izučavao ekonomsku i socijalnu istoriju Vizantije i vizantijsko-srpske odnose. Uređivao je zbirku "Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije" i "Zbornik radova Vizantološkog instituta". Napisao je više od 170 radova. Dela: "Istorija Vizantije", "Serska oblast posle Dušanove smrti", "Seoska poreska opština u Vizantijskom carstvu X veka", "Studije iz istorije borbe oko ikona u Vizantiji", "Avtokrator i samodržac", "Vizantijske katastarske knjige", "Pronija", "Problemi iz istorije vizantijskog seljaštva", "O istoriji imuniteta u Vizantiji", "O vizantijskoj aristokratiji".

1990 - U Tirani je počeo sastanak ministara inostranih poslova balkanskih zemalja na kojem je razmatrano unapređenje saradnje Albanije, Bugarske, Grčke, Jugoslavije, Rumunije i Turske. I pored povoljnije atmosfere, nikakav konkretan dogovor nije postignut.

1991 - U Sarajevu je prva Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini naglasila potrebu srpskog naroda, da odlučuje o svojoj sudbini kao i njegovo pravo na samoopredeljenje. Što je bila posledica preglasavanja Srba od strane muslimana i Hrvata u skupštini BiH, protivno ustavu BiH. Skupština je imenovala komisiju za plebiscit održan dvadesetak dana kasnije, a za prvog predsednika Skupštine izabran je Momčilo Krajišnik.

1997 - Vojna hunta Sijera Leonea pristala je, pod međunarodnim pritiskom, da legalno izabrani predsednik te afričke zemlje Ahmad Tedžanu Kabah, preuzme vlast.

2001 - U američkom napadu na avganistansku prestonicu Kabul ubijena su 22 pripadnika terorističke organizacije pakistanskih islamista "Harakat-ul-mudžahedin", militantne grupacije koja je nastojala da okonča vladavinu Nju Delhija u severnoj indijskoj provinciji Kašmir.

2005 - Umrla je Roza Parks, prva crnkinja koja se 1955. godine usudila da prekrši tadašnje rasne zakone na jugu SAD, u saveznoj državi Alabama, odbivši da ustupi mesto u autobusu predviđeno za belce.

2007 - Umro je srpski karikaturista, novinar i publicista Pavle Paja Stanković. Radio je ili sarađivao u više beogradskih redakcija - "Politici ekspres", "Večernjim novostima", "Dugi", nedeljniku "Fudbal" i u Radio Beogradu a u poslednje vreme u Radio Zaječaru.

2014 - Direktor Gugla Alen Justas skočio je sa ivice svemira i probio zvučni zid, oborivši rekord koji je dve godine ranije postavio Feliks Baumgartner. Justas, koji je sam finansirao ovaj poduhvat, skočio je sa 41.842 metara, pad je trajao 15 minuta a dok je padao kretao se brzinom većom od 1.300 km .

2018 - Britanski mediji objavili su da je u Crnom moru pronađen brod iz vremena klasične Grčke star 2.400 godina, kako je rečeno, "najstariji netaknut na svetu". Olupinu dugu 23 metra, grčki trgovački brod, otkrio je oko 80 kilometra istočno od Burgasa u Crnom moru, anglo-bugarski tim istraživača. Kormilo, klupe, pa i sadržina plovila ostali su netaknuti zbog specifičnih uslova na dubini od 2.000 metara. Tokom trogodišnjeg istraživanja tim naučnika pronašao je više desetina olupina, iz različitih epoha, ali je ovaj nalaz jedinstven.

2019 - U Srbiji su održane zajedničke taktičke vojne vežbe "Slovenski štit 2019" raketnih jedinica PVO Vojske Srbije i Vazdušno kosmičkih snaga Ruske Federacije u čijem sastavu se nalazio i divizion raketnog sistema.

2022. Avioni vojske Mjanmara bacili su četiri bombe na prostorije u kojima se obeležavala godišnjica osnivanja glavne političke organizacije etničke manjine Kačin, poginulo je više od 80 osoba.

Dogodilo se na današnji dan, 25.10.

Danas je petak, 25. oktobar, 299. dan 2024. godine.

732 - Franački vladar Karlo Martel naneo je kod Poatjea (Tura) težak poraz vojsci Saracena pod komandom valije Abd-ar-Rahmana, čime je zaustavljen dalji prodor islama. Zahvaljujući toj pobedi upamćen je kao Martel, u značenju čekić, malj.

1154 - Umro je engleski kralj Stiven, unuk Vilijama Osvajača, koji je tokom vladavine ispoljio veliku hrabrost predvodeći vojsku u građanskom ratu, ali i manjak političkog talenta. Dve godine pre smrti, u vreme kad je veći deo Engleske razoren unutrašnjim borbama priznao je kao naslednika prestola Henrija, kasnije Henrija II, prvog vladara iz kuće Plantageneta.

1400 - Umro je engleski pisac Džefri Čoser, začetnik moderne engleske književnosti, jedan od najvećih evropskih pesnika Srednjeg veka. Njegova zbirka "Kenterberijske priče", sastavljena od 24 priče (dve u prozi, ostale u stihovima), najznačajnije je englesko srednjovekovno književno delo i uvod u modernu epohu engleske literature. U "Kenterberijskim pričama" je prikazao zanimljivu i realističnu sliku društvenog života Engleske 14. veka, obuhvativši sve staleže i mnoga zanimanja. Ostala dela: "Knjiga o vojvotkinji", "Roman o ruži", "Parlament ptica", "Troil i Kresida", "Legende o dobrim ženama".

1415 - Englezi su u Stogodišnjem ratu, pod komandom kralja Henrija V , naneli težak poraz Francuzima u bici kod Azenkura na severu Francuske.

1495 - U Portugaliji je na presto stupio kralj Manuel I , kojeg su savremenici nazivali "Manuel Veliki" ili "Manuel Srećni", za čije je vladavine do 1521. zemlja procvetala i postala pomorska i kolonijalna sila prvog reda. Pružao je veliku pomoć istraživačkim poduhvatima moreplovaca - Vaska da Game, Dijaša de Noveša Bartolomeja, Dijega Kama, Pedra Alvareša Kabrala, čime je odlučujuće doprineo otkrivanju pomorskog puta za Indiju i otkriću Brazila, posle čega su i Indija (u stvari samo trgovačka uporišta i luke na obali Indije i današnje Malezije) i Brazil postali portugalski kolonijalni posedi.

1647 - Umro je italijanski fizičar i matematičar Evanđelista Toričeli, pronalazač živinog barometra, tzv. Toričelijeve cevi. Utvrdio je i zakon o isticanju tečnosti iz suda, usavršio teleskop i konstruisao prost mikroskop. Nakon što je Galilej oslepeo Toričeli mu je bio lični sekretar, da bi docnije nasledio njegovu katedru.

1806 - Rođen je nemački filozof Kaspar Šmit, poznat kao Maks Štirner, prvi teoretičar anarhizma. Bio je mladohegelijanac, izraziti individualista. Dela: "Jedini i njegova svojina", "Istorija reakcije".

1815 - Srpski knjaz Miloš Obrenović postigao je sporazum s vezirom Beogradskog pašaluka Marašli Ali pašom o mešovitoj srpsko-turskoj upravi, čime je otvoren prostor za završetak Drugog srpskog ustanka. Tursko carstvo je fermanom utvrdilo povlastice Srba: da sami sakupljaju porez, da imaju narodnu kancelariju, da u suđenju Srbima učestvuju i srpski knezovi, da u svojstvu glavnog knjaza Miloš posreduje između naroda i beogradskog vezira, a Turcima je uskraćeno da žive u selima i u njima drže čitluke (posedi). To je bio početak kraja turske vlasti u Srbiji, a knjaz Miloš je preuzeo unutrašnju upravu.

1825 - Rođen je austrijski kompozitor, violinista i dirigent Johan Štraus Mlađi, tvorac bečke operete. Komponovao je i valcere, polke, mazurke, marševe. Studirao je kompoziciju, a zatim radio kao umetnički rukovodilac i dirigent bečkih dvorskih balova. Sa svojim zabavnim orkestrom nastupao je širom sveta, uključujući Beograd. Štraus je pokazivao interesovanje za srpsku muzičku baštinu i po srpskim motivima je napisao operetu "Jabuka" čijim koncertnim izvođenjem je veliki kompozitor 1894. u Beču obeležio pola veka umetničkog rada. Dela: operete "Slepi miš", "Ciganin baron", "Noć u Veneciji", "Jabuka", valceri "Na lepom plavom Dunavu", "Priče iz bečke šume", "Bečka krv", "Beč, žene i pesme".

1838 - Rođen je francuski kompozitor Žorž Bize, autor opere "Karmen", remek dela francuskog muzičkog realizma. Jedan je od najoriginalnijih i najsugestivnijih francuskih operskih kompozitora. Bio je učenik Šarla Gunoa. Završio je konzervatorijum u Parizu. Ostala dela: opera "Lovci bisera", scenska muzika za "Arlezijanku" Alfonsa Dodea, "Simfonija u C -duru".

1881 - Rođen je španski slikar, vajar, keramičar i dekorater Pablo Ruis Pikaso, osnivač kubizma, jedan od najznačajnijih slikara 20. veka. Slikarstvo je učio u rodnoj Španiji, a od 1904. je stalno živeo u Parizu. Naslikao je više od 18.000 slika koje su likovni kritičari podelili na nekoliko faza: plavu, ružičastu, crnu, kubističku i nadrealističku. Revolucionarne kubističke slike, počev od "Gospođica iz Avinjona" iz 1907. su mu donele svetsku slavu. Naslikao je "Gerniku", sliku na kojoj je potresno prikazao tragičnu sudbinu svoje otadžbine u ratu i zakleo se da se neće vratiti u Španiju dok je na vlasti Franko, koji je umro dve godine posle Pikasa.

1909 - Namesnika Koreje i bivšeg japanskog predsednika vlade princa Ita Hirobumija ubili su korejski nacionalisti, protivnici protektorata Japana nad njihovom zemljom.

1936 - Nemačka i Italija stvorile su osovinu Rim - Berlin, koja će potom, uključenjem Japana, prerasti u vojno-politički blok koji će izazvati Drugi svetski rat.

1941 - Neuspehom snaga Adolfa Hitlera završena je prva ofanziva nemačkih trupa na Moskvu u Drugom svetskom ratu.

1949 - Vlada Sovjetskog Saveza je otkazala gostoprimstvo jugoslovenskom ambasadoru u Moskvi, a ubrzo su i vlade zemalja istočne Evrope povukle ambasadore iz Jugoslavije i pod neosnovanim izgovorom otkazale gostoprimstvo diplomatama i drugim predstavnicima Jugoslavije.

1956 - Egipat, Jordan i Sirija osnovali su jedinstvenu vojnu komandu.

1971 - Generalna skupština Ujedinjenih nacija odlučila je da primi Kinu u svetsku organizaciju i isključi Tajvan.

1983 - Trupe SAD okupirale su karipsku ostrvsku državu Grenadu.

1995 - Na osnovu sporazuma Izraela i PLO o palestinskoj samoupravi, izraelske trupe su počele povlačenje iz grada Dženin, na okupiranoj Zapadnoj obali.

2003 - Pod optužbom za prevare i ogromnu utaju poreza uhapšen je najbogatiji ruski državljanin Mihail Hodorkovski, zvanično većinski vlasnik gigantske naftne kompanije Jukos.

2009 - Najmanje 155 ljudi je poginulo, a više od 500 je ranjeno u eksploziji dva automobila bombe u centru Bagdada. Prvo je eksplodirala manja bomba ispred zgrade regionalne vlade, a potom i veća u kompleksu ministarstava. Ekstremistička grupa "Islamska država u Iraku", povezana sa Al Kaidom, preuzela je odgovornost.

2012 - Preminula je srpska vajarka Olga Jančić. Posedovala je autentičan likovni izraz, jedinstven u srpskom vajarstvu. Stvarala je u kamenu, katkad mermeru, i bronzi, a kritičari su je tumačili kao predstavnika visokog modernizma.

2019 - U Moskvi je potpisan Sporazum o slobodnoj trgovini između Srbije i Evroazijske unije kojim se proširuje lista srpskih proizvoda koji mogu biti izvezeni na teritoriju EAEU bez carine i povećavaju se kvote za izvoz roba s ograničenjima. Tokom 2018. robna razmena Srbije s pet zemalja članica EAEU iznosila je 3,4 milijarde dolara, od čega oko 90 odsto s Rusijom. EAEU je ekonomska unija osnovana januara 2015. godine.

2021. U Sudanu je vojska preuzela vlast, uhapsila premijera zemlje i više ministara i raspustila prelaznu vladu. Dvoje ljudi je ubijeno, a 80 ranjeno kada su bezbednosne snage pucale na demonstrante koji su protestovali protiv vojnog puča.

2022. Riši Sunak (Rishi) stupio na dužnost predsednika vlade Velike Britanije. Sunak je prvi britanski premijer koji nije belac i najmlađi lider te zemlje u više od 200 godina.

2023. Robert Fico se po četvrti našao na mestu premijera Slovačke nakon što je njegova levičarska stranka Smer, osvojila većinu na parlamentarnim izborima.

Dogodilo se na današnji dan, 26.10.

Na današnji dan 1893. godine rođen je srpski pisac Miloš Crnjanski, izuzetan stilista, jedna od najbitnijih pojava srpske književnosti uopšte. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Školovao se i u Beču i Parizu. Osim književnog rada bavio se profesurom, žurnalistikom, a od 1928. zaposlen je u Pres birou vlade Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (docnije Jugoslavije). Većinom se nalazio pri diplomatskim predstavništvima na strani. Drugi svetski rat ga je zatekao u Rimu, odakle se preko Lisabona zaputio u London. Iz emigracije se vratio u otadžbinu 1965. U romanu "Seobe", čiji je prvi deo napisao 1929. a drugi 1962. opisivao je tragično rasejanje Srba na širokim prostorima Srednje Evrope i Južne Rusije. Delo je nastalo na realnim istorijskim osnovama. Njegova poetska ostvarenja smatraju se neprevaziđenim. Ostala dela: romani "Dnevnik o Čarnojeviću", "Kap španske krvi", "Kod Hiperborejca", "Roman o Londonu", pesme "Lirika Itake", "Lament nad Beogradom", novela "Priča o muškom", drame "Maska", "Konak", "Nikola Tesla", putopisi "Ljubav u Toskani", "Knjiga o Nemačkoj", "Naša nebesa", "Naše plaže na Jadranu", "Boka Kotorska". Po povratku u Beograd objavio je "Embahade".



Danas je subota, 26. oktobar, 300. dan 2024.

1685 - Rođen je italijanski kompozitor Đuzepe Domeniko Skarlati, virtuoz na čembalu. Komponovao je više od 550 kompozicija za čembalo, čuvenih sonata u jednom stavu, takozvanog Skarlatijevog sonatnog oblika, upotrebljavajući novu tehniku s briljantnim rezultatima. Razvio je bogatu čembalističku tehniku i uticao na klavirske kompozitore, posebno u Španiji i Engleskoj.

1759 - Rođen je francuski revolucionar Žorž Žak Danton, vođa radikalne grupe montanjara u Francuskoj revoluciji, koji je 14. jula 1789. predvodio pobunjenike u napadu na parisku tamnicu Bastilju. Kao sve vođe revolucije bio je principijelan protivnik monarhije, ali se protivio revolucionarnom teroru, zbog čega se sukobio s vođom jakobinaca Maksimilijanom Robespjerom. Zalagao se za sporazum s krupnom buržoazijom i za mir sa Engleskom. Bio je ministar pravde i organizator otpora protiv strane intervencije, a u kritičnim situacijama je lično predvodio borbu zbog čega je bio popularan. U jeku jakobinskog terora Robespjer ga je 1794. optužio za pokušaj obnavljanja monarhije i poslao na giljotinu.

1826 - Rođen je mađarski političar Lajoš Močari, osnivač i predsednik opozicione Nezavisne stranke Mađarske, dugogodišnji poslanik i borac za ravnopravnost svih narodnosti Ugarske. Bio je poslanički kandidat srpskih radikala, trijumfalno dočekivan u Novom Sadu i drugde u Vojvodini.

1842 - Rođen je ruski slikar Vasilij Vasiljevič Vereščagin, koji je majstorstvo najviše iskazao inspirišući se ratnim motivima. Slikarstvo je učio na Akademiji u Petrogradu, a usavršavao u Parizu. Posebno su zapažene njegove monumentalne kompozicije iz Rusko-turskog rata 1877-1878, skice iz vojničkog života i realistične studije tipova i pejzaža.

1863 - U Ženevi je počela četvorodnevna međunarodna konferencija 14 zemalja na kojoj je osnovan Crveni krst i objavljeni principi koji su 1864. poslužili kao osnova za usvajanje Ženevske konvencije o zaštiti žrtava rata.

1896 - U Adis Abebi je potpisan mirovni sporazum Italije i Etiopije. Italija je tada pokušala da osvoji Etiopiju ali je strahovito poražena u bici kod Adue. Mirovni sporazum potpisan iste godine u Adis Abebi označio je priznanje suverenosti drevnog etiopskog carstva od strane Italije.

1905 - Tokom neuspele revolucije u Rusiji, radnici su u Petrogradu osnovali prvi Sovjet.

1905 - Švedski kralj Oskar II priznao je i formalno suverenost Norveške, odnosno odrekao se prava na presto te zemlje, na osnovu dogovora u Karlštadu. Do tada Norveška se nalazila u personalnoj uniji sa Švedskom. Na presto Norveške stupio je pod imenom Hakon VII, princ Karl iz danske kraljevske porodice. Do Napoleonovih ratova Norveška se nalazila pod Danskom, a od 1815. pod Švedskom.

1916 - Rođen je francuski državnik Fransoa Miteran, koji je kao prvi socijalista u maju 1981. izabran za predsednika Francuske, ostavši na tom položaju 14 godina. Rođen je u izrazito konzervativnoj duboko religioznoj porodici. Od mladalačkog desničarskog stava vremenom je postao neprikosnoveni čelnik francuskih socijalista. Tokom Drugog svetskog rata izvesno vreme nalazio se u aparatu vlade maršala Petena, a potom je postao jedan od predvodnika francuskog Pokreta otpora. U svetu politike upadljivo se izdvajao i činjenicom da je bio retko učen i istančan intelektualac. Bio je ministar u nizu vlada, a od 1971. predvodio je Socijalističku partiju Francuske, da bi počev od 1981. tokom dva mandata bio predsednik Francuske.

1917 - Brazil je objavio rat Nemačkoj u Prvom svetskom ratu.

1919 - Rođen je iranski šah (car) Mohamed Reza Pahlavi, monarh Irana od 1941. do 1979. kada je zbačen u pobuni islamista pod vođstvom ajatolaha Ruholaha Homeinija. Vladao je autokratski, što je 1953. izazvalo ustavnu krizu. Tada je emigrirao, ne pristajući na politiku predsednika vlade i vođe Nacionalnog fronta Mohameda Mosadeka, ali je posle samo desetak dana povratio vlast zahvaljujući intervenciji vojske organizovanoj uz snažnu podršku SAD. Posle njegovog zbacivanja januara 1979. monarhija je ukinuta i u Iranu je uvedena neka vrsta islamske teokratije.

1921 - Na smrt vešanjem je osuđen član komunističke terorističke organizacije "Crvena pravda" Alija Alijagić, koji je 21. jula 1921. ubio ministra unutrašnjih poslova Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca Milorada Draškovića. Povod za atentat bio je Zakon o zaštiti države uperen protiv komunista, poznat kao "Obznana", donet krajem 1920. kojim je komunistička delatnost zabranjena kao teroristička i antidržavna.

1928 - Rođen je Slobodan Marković Libero, literata, novinar, slikar. Rođen u Skoplju, rano detinjstvo proveo je u Peći da bi potom živeo u Beogradu. Objavio je čak šezdesetak knjiga, i to poezije, eseja, dramskih tekstova, putopisa, reportaža, scenarija. Pisao je čak, vrlo duhovito, i o kulinarstvu. Kao prevodilac najviše je radio na prepevima ruskih poeta, posebno Jesenjina. Svoje novinarske i literarne radova sam je ilustrovao, izuzetno vešto, radeći kao žurnalista duže od četiri decenije, najduže u listu Borba.

1955 - Skupština Austrije je, dan posle odlaska poslednjih savezničkih okupacionih vojnika, proglasila Deklaraciju o stalnoj neutralnosti te zemlje.

1961 - Švedska kraljevska akademija donela je odluku da srpskom piscu Ivi Andriću dodeli Nobelovu nagradu za književnost, za delo "Na Drini ćuprija", kao i za sveukupan njegov književni rad. U najužem izboru su se tada, pored Andrića, nalazili i engleski pisci Lorens Darel i Grem Grin, Amerikanac Džon Štajnbek i Italijan Alberto Moravija. Nagrada mu je dodeljena u Stokholmu 10. decembra 1961. na prigodnoj svečanosti, u dvorani Koncertne palate Švedske kraljevske akademije.

1961 - Umro je Milan Stojadinović, srpski političar, ekonomski stručnjak, univerzitetski profesor. Diplomirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu a doktorirao iz oblasti finansija 1911. Nakon specijalizacija u Nemačkoj, Engleskoj i Francuskoj, izvesno vreme nalazio se na obuci u francuskom Ministarstvu finansija. Službenik Ministarstva finansija Kraljevine Srbije postaje 1914. a načelnik Glavnog državnog računovodstva 1918. Privatni nameštenik Engleske trgovačke banke u Beogradu je od 1918. Ministar finansija bio je od 1922. do 1926, s prekidom, i 1934. i 1935. Predsednik Vlade i ministar inostranih poslova Kraljevine Jugoslavije je od juna 1935. do februara 1939. Bio je član Radikalne stranke i njenog Glavnog odbora. Osnivač je Jugoslovenske radikalne zajednice i njen predsednik. Biran je za poslanika 1923, 1925, 1927, 1935. Bio je član Senata. Na insistiranje Britanije smenjen s mesta predsednika vlade i stavljen u konfinaciju a ubrzo je prognan. Drugi svetski rat proveo je u britanskom zatočeništvu na ostrvu Mauricijus u Indijskom okeanu. Bio je akcionar, predsednik, i član upravnih odbora: Radio-Beograda, Srpskog brodarskog društva, Standard Elektrika, Izdavačkog koncerna "Vreme", predsednik "Rotari" kluba. U Buenos Ajresu, gde je živeo od Drugog svetskog rata do smrti 1961. izdavao je list za finansijska pitanja "El Ekonomist" i bio je savetnik argentinskih vlasti. Aktivno se bavio publicistikom, autor je autobiografske knjige: "Ni rat, ni pakt".

1972 - Umro je rusko američki konstruktor aviona i helikoptera Igor Ivanovič Sikorski, jedan od najznačajnijih pionira avijacije, koji je helikopter konstruisao još 1908. a 1913. prvi je izgradio avion s više motora. Njegove velike letelice su ga proslavile u Prvom svetskom ratu, posebno avion "Ilja Muromec" s četiri motora po 55 konjskih snaga. Posle emigriranja u SAD nastavio je da konstruiše višemotorne avione za interkontinentalne letove, a izradi helikoptera se vratio 1939. usavršavajući ih tokom Drugog svetskog rata i kasnije.

1976 - Generalna skupština UN je jednoglasno osudila aparthejd i pozvala vlade zemalja članica da zabrane sve kontakte s Transkejom (bantustan-rezervat, koji je tada formalno proglašen za nezavisnu državu).

1979 - Predsednika Južne Koreje Park Čung Hija je ubio šef njegove bezbednosti Kim Je Kju.

1994 - Izrael i Jordan su potpisali sporazum, kojim je posle 40 godina formalno okončano ratno stanje između dve susedne zemlje.

1995 - Na Malti je ubijen vođa palestinske terorističke islamske organizacije "Islamski džihad" Fati Škaki, koji je planirao mnoštvo napada u kojima su ubijene desetine Izraelaca.

1998 - Predsednici Perua i Ekvadora potpisali su formalnu deklaraciju kojom je rešen pogranični spor dveju južnoameričkih zemalja, nastao još početkom 19. veka, zbog kojeg su više puta ratovale.

2000 - Savezna Republika Jugoslavija postala je punopravni član Pakta za stabilnost Jugoistočne Evrope.

2002 - Pripadnici ruskih specijalnih snaga upali su u moskovsko pozorište "Dubrovka" i likvidirali svih 50 čečenskih terorista koji su punih 60 časova držali oko 800 gledalaca kao taoce uz pretnju da će podići u vazduh i sebe i sve prisutne ukoliko ruske vlasti ne obustave vojne operacije u Čečeniji i ne povuku se iz te autonomne ruske republike. Prilikom upada u pozorište ruskih snaga bezbednosti poginulo je 128 talaca i 50 terorista.

2004 - Izraelski Kneset (skupština) odobrio je plan predsednika vlade Arijela Šarona o povlačenju izraelskih naseljenika iz pojasa Gaze i delova Zapadne obale, okupiranih 1967.

2007 - Okružni sud u Beogradu rehabilitovao je Slobodana Jovanovića, stručnjaka za ustavno pravo, profesora Pravnog fakulteta u Beogradu, predsednika Srpske kraljevske akademije i predsednika vlade Kraljevine Jugoslavije, jednog od najvećih i najplodnijih srpskih istoriografa i pravnih stručnjaka.

2013 - Nacionalna aviokompanija Er Srbija započela je rad prvim letom aviona Erbas A 319 sa beogradskog aerodroma "Nikola Tesla" za Abu Dabi.

2020 - Na površini Meseca uočena je voda. Džim Bridenstajn, administrator NASA-e obelodanio je ovo otkriće na osnovu nalaza do kojih se stiglo putem SOFIA teleskopa.

2022. Srbija je dobila novu vladu sa 25 resornih ministarstava i tri bez portelja, na čijem čelu je, po treći put, Ana Brnabić.

Dogodilo se na današnji dan, 27,10

Danas je nedelja, 27. oktobar, 301. dan 2024.

1505- Umro je ruski vladar Ivan III Vasiljevič, nazvan "Ivan Veliki". Osnažio je Rusiju, oslobodio se vazalnog odnosa odbivši da Mongolima plaća danak, ojačao je rusku monarhiju i okončao "okupljanje ruskih zemalja". Po dolasku na presto 1462. pošto je ustoličen za velikog moskovskog kneza, pripojio je kneževine Tver, Rostov i Novgorod, a 1480. je definitivno oslobodio Rusiju mongolske vlasti. Nastojao je da reformiše sudstvo i 1497. je izdao jedinstven "Sudbenik" za celu Rusiju. Počeo je zidanje kamenih kula i palata moskovskog kremlja.

1553 -Na lomači je kao jeretik spaljen španski lekar i teolog Migel Serveto. U spisu " De Trinitatis erroribus" osporavao je hršćansko učenje o trojstvu. Kao student i lekar živeo je u Francuskoj pod imenom Villanovanus. U delu "Christianismi restitutio " zagovarao je neku vrstu panteističkog neoplatonizma. Kao lekar doneo je izvesne inovacije vezane za krvotok. Po nalogu Žaka Kalvina uhapšen je i osuđen na smrt spaljivanjem.

1662- Engleski kralj Čarls II je za 2,5 miliona livri (400.000 funti sterlinga) prodao Francuskoj luku Denkerk na obali Lamanša.

1728- Rođen je engleski moreplovac Džejms Kuk, najznamenitiji istraživač Tihog okeana. Na prvom putovanju od 1768. do 1771. rešio je tajnu položaja Australije, oplovio Novi Zeland i utvrdio da je Nova Gvineja ostrvo. Od 1772. do 1775. je istraživao ostrva u Tihom okeanu, a od 1776. do 1779. je prvi oplovio obale Aljaske, istražio Beringov moreuz i otkrio Havajska ostrva. Ubijen je 1779. na Havajima u okršaju sa ostrvljanima.

1782- Rođen je italijanski muzičar Nikolo Paganini, virtuoz na violini i kompozitor, čijoj su veštini savremenici pridavali magične moći. Obeležio je violinsko majstorstvo i literaturu za taj instrument. Nenadmašno je vladao violinom, dosta je komponovao, uključujući pet violinskih koncerata, čuvena 24 kapriča za solo violinu, kamernu muziku.

1806 -Francuski car Napoleon I Bonaparta je posle pobede kod Jene nad Prusima zauzeo Berlin.

1811- Rođen je američki pronalazač Ajzak Merit Singer, koji je 1851. razvio prvu šivaću mašinu za masovnu upotrebu.

1843 -Donet je knjaževski akt o "Ustrojeniju poštanskog zavedenija" odnosno o ustrojstvu i organizaciji poštanskog saobraćaja u Srbiji, čime je on konačno kodifikovan.

1855- Rođen je ruski biolog Ivan Vladimirovič Mičurin, koji se bavio poboljšanjem sorti voćaka, godinama eksperimentišući s aklimatizacijom biljaka na hladne zime. Različitim postupcima - hibridizacijom, selekcijom i kalemljenjem - odgajio je niz otpornih sorti trešanja, kajsija, vinove loze i višanja.

1857 -Rođen je srpski socijalista Andra Banković, jedan od pionira srpskog socijalističkog pokreta. Sa socijalističkim idejama se upoznao u inostranstvu, od učesnika Pariske komune i članova nacionalnih sekcija bivše Prve internacionale. Učestvovao je u revolucionarnim pokretima u Rusiji, vratio se u Srbiju 1887. i s Vasom Pelagićem od 1892. radio na organizovanju Socijalističke partije. Uređivao je listove "Srpski zanatlija" i "Socijaldemokrat" i inicijator je pokretanja "Radničkih novina". Učestvovao je na Prvoj balkanskoj socijalističkoj konferenciji i kongresu Druge internacionale u Londonu.

1858 -Rođen je američki državnik Teodor Ruzvelt, predsednik SAD od 1901. do 1909. Prvi je američki predsednik koji je odbacio izolacionizam. Dužnost šefa države je preuzeo kao potpredsednik SAD, posle ubistva predsednika Vilijama Mekinlija 1901. Inicijator je izgradnje Panamskog kanala, a za posredovanje u Rusko-japanskom ratu 1905. dobio je 1906. Nobelovu nagradu za mir.

1867 -Rođen je srpski novinar i političar Dragiša Lapčević, jedan od osnivača Radničkog saveza i Srpske socijaldemokratske stranke. S komunistima se razišao na Vukovarskom kongresu 1920. a iz političkog života se povukao 1923. Dela: "Istorija socijalizma u Srbiji", "Rat i srpska socijalna demokratija", "Položaj radničke klase i sindikalni pokret u Srbiji", "Kako buržoasko društvo pljačka radnike", "Komunalna politika". Prevodi: "Mati" M. Gorkog.

1867- Italijanski revolucionar Đuzepe Garibaldi započeo je marš na Rim u nastojanju da grad oslobodi papske vlasti i pripoji ga ujedinjenoj Italiji.

1884- Rođen je kompozitor, muzikolog, pedagog i muzički kritičar Miloje Milojević, profesor Muzičke akademije u Beogradu, jedan od začetnika muzikologije u Srbiji. Doktorat muzičkih nauka stekao je 1925. u Pragu, i bio je prvi Srbin s tim zvanjem. Osnovao je beogradski orkestar "Collegium musicum" kojim je i dirigovao. Stvarao je pod uticajem romantizma, impresionizma i ekspresionizma i inspirisao se narodnim motivima. Dela: klavirske kompozicije "Četiri komada", "Melodije i ritmovi sa Balkana", horovi "Muha i komarac", "Pir iluzija", ciklus solo pesama "Pred veličanstvom prirode", muzikološki spisi "Osnovi muzičke umetnosti", "Studije i članci".

1914- Rođen je velški pisac Dilen Marle Tomas, pesnik snažnog retoričkog dara. Pisao je priče i radio drame. Dela: više zbirki pesama, uključujući zbirku "Smrt i ulazi", radio drama "Pod mlečnom šumom", autobiografska skica "Portret umetnika kao mladog psa".

1915- Nemački feldmaršal August fon Makenzen je u Prvom svetskom ratu pokušao da kod Kragujevca okruži i uništi srpsku vojsku. Kad je nemački 22. korpus zauzeo Gornji Milanovac i doveo u pitanje odbranu Kragujevca, načelnik Vrhovne komande srpske vojske vojvoda Radomir Putnik je odustao od protivudara i krenuo je u proboj preko Kačanika i Skopske Crne Gore prema Južnoj Srbiji (Makedoniji), odakle je očekivan dolazak savezničkih snaga, ali je zbog napada Bugara srpska vojska morala da odstupi znatno nepovoljnijim pravcem preko planinskih vrleti današnje Albanije.

1918- Britanske, francuske i italijanske snage su u Prvom svetskom ratu posle trodnevnih borbi slomile vojsku Austrougarske na Italijanskom frontu. Trupe Dvojne monarhije su se bukvalno razbežale, pošto su vojnici jednostavno pobacali oružje. Posle primirja Italijani se nisu zaustavili i rasulo neprijatelja se pretvorilo u "najveću italijansku pobedu". Za samo nekoliko dana zarobljeno je 427.000 vojnika koji nisu pružali otpor.

1922- Pod pritiskom fašističkog pokreta Benita Musolinija, demokratski izabrana italijanska vlada podnela je ostavku.

1932 -Rođen je francuski glumac Žan-Pjer Kasel. Rođen je u francuskoj prestonici kao sin doktora i operske pevačice. Njegov filmski uspon započeo je zahvaljujući Dzinu Keliju, koji ga je angažovao u filmu "Srećan put" (1957.). Šezdesetih je glumio u komedijama francuskog reditelja Filipa de Broke i proslavio se ulogama ljubavnika Brižit Bardo i Katrin Denev. Zapamćen je po ulozi kralja Luja XIII u filmovima "Tri musketara" i "Četiri musketara" (1973. i 1974.). Radio je s Bunjuelom ("Diskretni šarm buržoazije"), Šabrolom ("Pakao", "Ceremonija") Altmanom (" Pret-a-porte") .

1935- Predat je u saobraćaj železničko-drumski "Most Kralja Petra II " (danas Pančevački) na Dunavu u Beogradu.

1956 -Posle plebiscita na kojem su stanovnici oblasti Sar glasali za priključenje Zapadnoj Nemačkoj, vlade u Bonu i Parizu su sporazumom definitivno rešile problem sporne teritorije. Sar je vraćen Nemačkoj, ali je do kraja 1959. ostao u privrednoj uniji s Francuskom.

1966- Generalna skupština UN je oduzela Južnoj Africi starateljski mandat nad Jugozapadnom Afrikom (Namibija). Južnoafrička republika je povukla svoje trupe iz Namibije tek nakon pada sistema aparthejda 1990.

1971 -Vlada Konga je saopštila da je naziv te afričke zemlje promenjen u Republika Zair. Godine 1997. zemlja je ponovo preimenovana u Kongo.

1973- Mirovne snage UN su stigle u Kairo da bi obezbedile liniju razdvajanja između egipatskih i izraelskih snaga.

1978- Egipatski predsednik Anvar el Sadat i izraelski predsednik vlade Menahem Begin su dobili Nobelovu nagradu za mir.

1991- Sovjetska republika Turkmenistan je proglasila nezavisnost od Moskve.

1996- U kairskom predgrađu Heliopolis srušila se stambena zgrada, usmrtivši 64 osobe.

1998- Gerhard Šreder je preuzeo dužnost kancelara Nemačke, dan posle ostavke Helmuta Kola, poraženog na izborima prethodnog meseca.

1999- Naoružani napadači su upali u skupštinu Jermenije u Jerevanu i ubili devetoricu ljudi, uključujući predsednika vlade Vazgena Sarksijana, predsednika skupštine Karena Demirkijana, dvojicu njegovih zamenika i jednog ministra.

2003 -U seriji eksplozija automobila bombi, ispred središta Međunarodnog komiteta Crvenog krsta i četiri policijske stanice u Bagdadu, na početku najvećeg islamskog verskog praznika Ramazana, poginulo je više od 40 osoba, a ranjeno oko 200.

2005- U predgrađu Pariza naseljenom arapskim imigrantima, počeli su višenedeljni neredi, koji su se proširili i na druge francuske gradove. Tokom nemira dve osobe su izgubile život, uhapšeno je 4.500 lica, zapaljeno 8.700 automobila i 200 javnih zgrada.

2006- Preminuo je srpski vajar Slavoljub Vava Stanković. Rođen je u Beogradu, gde je diplomirao i magistrirao na Akademiji likovnih umetnosti. Izlagao je od 1952. godine i pripadao je generaciji umetnika koja je dala veliki doprinos afirmaciji srpske skulpture u inostranstvu u drugoj polovini 20. veka. Bio je predsednik ULUS-a 1985/1986. godine.

2014 - Preminula je Marija Crnobori, glumica. Rođena u Istri, Akademiju je završila u Zagrebu, i u prvo vreme je radila u zagrebačkom HNK i u Rijeci. Od 1947. nalazi se u beogradskom Jugoslovenskom dramskom pozorištu, gde je igrala i u prvoj predstavi JDP, 3. aprila te godine,

"Kralj Betajnove". Najzapaženije uloge ostvarila je na Velikoj sceni Jugoslovenskog dramskog: Sofoklovu Antigonu, Rasinovu Fedru, Šekspirovu Ledi Magbet (Magbet), Geteovu Ifigeniju (Ifigenija na Tauridi).

2017 - Vlada u Madridu aktivirala je član 155 Ustava Španije čime je sugerisan niz mera za preuzimanje nadležnosti poslova koje je obavljala vlade Katalonije. Ovim činom razrešena je regionalna vlada u Barseloni zbog opredeljenja za separatizam. Akt je postao pravosnažan pošto ga je odobrio Senat, gornji dom Skupštine Španije (Kortesa).

2019. Na predsedničkim izborima u Argentini pobedio je kandidat levog centra, peronist Alberto Fernandes.

2021. SAD su izdale prvi pasoš koji sadrži rodno neutralnu kategoriju iks (X), za sve koji ne žele da se izjasne da li su muško ili žensko. Očekuje se uvođenje i kategorije za nebinarnost, interseksualnost i rodnu neusaglašenost.

Danas je Sveta Petka, zaštitnica žena



Srpska pravoslavna crkva i vernici slave praznik posvećen Prepodobnoj mati Paraskevi, u narodu poznat kao Sveta Petka. Svetiteljka uživa veliko poštovanje, ne samo u našem narodu, već i kod drugih pravoslavnih naroda, pa i pripadnika drugih vera. Posvećeni su joj brojni srpski hramovi. Slavi se i kao krsna slava.

Dogodilo se na današnji dan, 28.10.

Na današnji dan 2013. godine umro je Aleksandar Tijanić, novinar. Bio je glavni urednik časopisa Intervju, direktor televizije Politika i BK televizije. Od 1994. do 1996. je ministar informisanja u Vladi Srbije. Generalni direktor Radio televizije Srbije bio je od 2004. do smrti.

Danas je ponedeljak, 28. oktobar, 302. dan 2024.

1492 - Španski moreplovac Kristifor Kolumbo otkrio je Kubu na prvom putovanju preko Atlantika i proglasio je posedom Španije.

1704 - Umro je engleski filozof Džon Lok, jedan od utemeljivača empirizma. Osporavao je teoriju o urođenim idejama i principima i uspostavio načelo da nema ničeg u razumu što prethodno nije prošlo kroz čula i da sve ideje kojima razum operiše potiču iz iskustva. Kao politički filozof zalagao se za versku toleranciju, ograničenje vladarske moći i zakonsku zaštitu individualnih prava i sloboda. Snažno je uticao na filozofe empiričare i teoretičare liberalnog društva i građanske države. Dela: "Ogled o ljudskom razumu", "Pisma o toleranciji", "Dve rasprave o vladi", "Vaspitanje".

1716 - Umro je srpski pomorac i matematičar Marko Martinović. Rodom je bio iz Perasta u Boki Kotorskoj. Postao je ruski knez, stručnjak za hidrogradnju i brodogradnju. Kao nastavnik Pomorske akademije u Veneciji podučavao je i mladiće iz Rusije primljene na molbu cara Petra Velikog. U rodnom mestu je rukovodio jednom od najstarijih pomorskih škola na Jadranu. Autor je jedne rasprave o gradnji brodova, koja je bila posvećena Martinovićevom učeniku Dmitriju Galicinu.

1746 - Peruanski gradovi Lima i obližnji Kaljao razoreni su u zemljotresu koji je usmrtio najmanje 18.000 osoba.

1836 - Proglašena je federacija Perua i Bolivije.

1886 - Na ostrvu Bidl u Njujorškoj luci predsednik SAD Grover Klivlend otkrio je Statuu slobode, poklon Francuske, koju je izradio Frederik Ogist Bartoldi.

1891 - U Japanu je u zemljotresu na najvećem ostrvu Honšu poginulo najmanje 10.000 osoba.

1914 - Rođen je američki mikrobiolog Džonas Edvard Salk, koji je 1953. pronašao vakcinu protiv dečje paralize, epohalno otkriće koje je na minimum smanjilo opasnost od opake bolesti.

1915 - Povlačeći se sa srpskom vojskom u Prvom svetskom ratu, samoubistvo je izvršio srpski pisac Milutin Uskoković, autor u čijim su delima prisutni i romantizam i moderno shvatanje sveta. Završio je prava u Beogradu i doktorirao u Ženevi. Pokušao je da stvori beogradski društveni roman, ali je više prikazivao unutrašnja stanja intelektualaca nego kompleksnu sliku vremena. Dela: romani "Došljaci", "Čedomir Ilić", zbirka pripovedaka "Kad ruže cvetaju", "Pod životom", "Vitae fragmenta".

1918 - Posle raspada Austrougarske u Prvom svetskom ratu, u Pragu je Nacionalni komitet proglasio preuzimanje vlasti i ubrzo je stvorena Čehoslovačka pod predsednikom Tomašem Masarikom.

1919 - U SAD je stupio na snagu zakon o prohibiciji, kojim je zabranjena prodaja pića s više od pola procenta alkohola.

1922 - Kralj Italije Vitorio Emanuelo III ponudio je mandat za sastav vlade Musoliniju, pošto je iz Napulja započeo "Marš na Rim" oko 30.000 "crnokošuljaša". Musolini je dva dana potom obrazovao vladu.

1923 - godine umro je srpski političar i publicista Stojan Protić, jedan od tvoraca Radikalne stranke, prvi predsednik vlade Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Izdavao je i uređivao časopis "Delo" i list "Odjek". Dela: "O Makedoniji i Makedoncima", "Srbi i Bugari u Balkanskom ratu", "Albanski problem i Srbija i Austrougarska", "Tajna konvencija između Srbije i Austrougarske".

1924 - Rođen je srpski trener Aleksandar Nikolić, tvorac superiorne jugoslovenske škole košarke, najznačajniji stručnjak evropske košarke u 20. veku. Košarku je počeo da igra 1946. i nastupao je za više ekipa uključujući "Crvenu zvezdu" i "Partizan", za jugoslovenski nacionalni tim odigrao je 11 utakmica, a 1951. postao je trener reprezentacije Jugoslavije, kojoj je doneo prve medalje 1961. na evropskom i 1963. na svetskom prvenstvu i titule prvaka Evrope 1977. i sveta 1978. Zbog ogromnih zasluga za košarku 1998. je uvršten u "Kuću slavnih" u američkom gradu Springfild, kolevci košarkaške igre.

1932 - Rođen je kiparski državnik Spiros Kiprijanu, prvi šef diplomatije posle sticanja nezavisnosti Kipra 1960. Šef države postao je 1977. posle smrti predsednika arhiepiskopa Makariosa III.

1940 - Italija je počela napad na Grčku, pod izgovorom da Grčka namerava da napadne Albaniju, tada italijansku koloniju. Grci su u protivofanzivi, koja je trajala cele zime, prodrli duboko u Albaniju i naneli protivniku ozbiljne poraze, ali kad je u rat na Balkanu ušla Nemačka u jednom naletu su okupirane i Jugoslavija i Grčka aprila i maja 1941.

1962 - Sovjetski lider Nikita Hruščov saopštio je da je naredio povlačenje raketa koje su trebale da budu postavljene na Kubi, posle čega je predsednik SAD Džon Kenedi saopštio da će obustaviti blokadu tog karipskog ostrva, čime je splasnula napetost u odnosima Moskve i Vašingtona i otklonjena opasnost izbijanja svetskog sukoba.

1992 - Kopredsednici Ženevske konferencije o prethodnoj Jugoslaviji Sajrus Vens i lord Dejvid Oven objavili su predlog ustavnog uređenja Bosne i Hercegovine, prema kojem bi ona bila decentralizovana i podeljena na 7 do 10 autonomnih regiona.

1995 - U požaru koji je izbio u metrou glavnog grada Azerbejžana Bakua poginulo je najmanje 289 osoba.

2002 - Islamski teroristi ubili su američkog diplomatu Lorensa Folija blizu kuće u kojoj je živeo u jordanskoj prestonici Aman, što je bilo prvo ubistvo jednog zapadnog diplomate u Jordanu.

2005 - Umro je srpski pozorišni, filmski i televizijski glumac Ljubomir Ljuba Tadić. Debitovao je na sceni kragujevačkog teatra "Joakim Vujić" 1944. Studirao je na glumačkoj akademiji u Beogradu. Širokog dijapazona, snažne emotivnosti i temperamenta, odigrao je stotine uloga. Osvojio je mnogobrojna nacionalna pozorišna i filmska priznanja, među kojima i dve nagrade za životno delo - "Dobričin prsten" u oblasti teatra i "Pavle Vuisić" za filmsku umetnost.

2007 - Koalicione snage predvođene američkim vojnicima ubile su oko 80 talibana tokom šestočasovne borbe na jugu Avganistana. Borba se vodila kod grada Musa Kale, koji kontrolišu Talibani, u provinciji Helmand, najvećem centru za proizvodnju opijuma u svetu. Talibani su preuzeli Musa Kale četiri meseca nakon što su ga napustili britanski vojnici na osnovu mirovnog dogovora da se odgovornost za bezbednost prepusti lokalnim starešinama.

2008 - Oko 180 osoba je izgubilo život, dok je više od 10.000 ostalo bez domova, posle obilnih poplava koje su pogodile Jemen, saopštio je Visoki komesarijat za izbeglice (UNHCR). Najviše su pogođene jugoistočne provincije Hadramaut i Mahra, pri čemu je poremećeno snabdevanje strujom, putevi, telefonske linije kao i mreža za snabdevanje vodom.

2016 - Svakoga dana u svetu od gladi umre 20.000 lica, među njima najviše je dece do pet godina, a gotovo pet milijardi dolara svakodnevno se troši na naoružanje i u druge vojne svrhe, izjavio je predsednik Saveta Evropskog centra za mir i bivši generalni direktor UNESCO Federiko Major tokom Međunarodne konferencije Evropskog centra za mir "Budućnost sveta između globalizacije i regionalizacije".

2022 - Milijarder Ilon Mask i formalno je postao vlasnik društvene mreže Tviter, nakon višemesečnih pregovora sa akcionarima. Ubrzo je otpustio niz rukovodećih ličnosti tog preduzeća. Bord direktora Tvitera odobrio je krajem aprila prodaju kompanije Ilonu Masku za 44 milijarde US dolara. Ilon Mask, južnoafričko-američki preduzetnik, inženjer, osnivač je kompanija Spejs eks, Tesla, Neuralink, saosnivač Pejpala. Rođen je u Pretoriji 1971, tada Transval, Južnoafrička republika, u porodici burskog i britanskog porekla.

Dogodilo se na današnji dan, 29.10.

Na današnji dan 1321. godine umro je srpski kralj Milutin, koji je Srbiju učinio najmoćnijom državom na Jugoistoku Evrope, što je njegovom unuku Dušanu omogućilo da nastavi ekspanziju i stvori srpsko carstvo. Na Saboru u Deževu 1282, presto mu je na osnovu sporazuma, ustupio stariji brat Dragutin, koji je zadržao severne krajeve Srbije. Osvojio je znatan deo vizantijske teritorije i potom preneo prestonicu u Skoplje. Neprijateljstva s Vizantijom obustavio je 1299. kada se oženio vizantijskom princezom Simonidom. Bogati rudnici srebra donosili su mu obilna sredstva, što je, između ostalog, omogućilo i veliku graditeljsku aktivnost širom Srbije (Gračanica, Studenica, Banjska, Nagoričino i dr). Po predanju podigao je 40 hramova, između ostalih, po jedan u Bariju (Italija) i Jerusalimu.

Danas je utorak, 29. oktobar, 303. dan 2024.

1507 - Rođen je španski vojskovođa Fernando Alvares de Toledo Alba, koji je kao namesnik Nizozemske (Holandija) terorom izazvao 1565. rat za oslobođenje, okončan 1581. otcepljenjem od Španije. Osvojio je 1581. Portugal i pripojio ga posedima španske krune.

1811 - Rođen je francuski socijalista-utopista Žan Žozef Šarl Luj Blan, koji je tvrdio da socijalističko društvo može biti stvoreno mirnim putem, uz pomoć države, osnivanjem "zadružnih radionica" i zemljoradničkih komuna. Dela: "Organizacija rada", "Istorija deset godina, 1830-1840.", "Istorija Francuske revolucije".

1814 - Prvi parni ratni brod "Fulton", koji je konstruisao Robert Fulton, isplovio je iz Njujorške luke.

1888 - U Carigradu je potpisana Konvencija o Sueckom kanalu, prema kojoj "Kanal treba da bude slobodan i otvoren za sve trgovačke i ratne brodove bez obzira na zastavu, kako za vreme rata tako i u miru". To je poštovano, osim u ratu, kad je Kanal zatvaran za neprijatelje Velike Britanije, tada "tutora" Egipta koji je samo formalno bio sastavni deo Turske.

1889 - Umro je ruski pisac, književni kritičar i estetičar Nikolaj Gavrilovič Černiševski, koji je stvorio sopstveni estetički sistem i snažno uticao na rusku književnost u 19. veku. Zbog propagiranja ideja seljačke revolucije i utopijskog socijalizma prognan je u Sibir. U disertaciji "Estetički odnos umetnosti prema stvarnosti" insistirao je na društvenoj ulozi književnosti, ne zanemarujući pritom analizu umetničkih elemenata književnog dela. U romanu "Šta da se radi" je vatreno propagirao socijalističko-utopijske poglede na probleme braka, porodice, emancipacije žene i društvenih ideala. Ostala dela: "Ogledi o Gogoljevom periodu ruske književnosti", "Književno-kritički članci", "Rus na randevuu".

1897 - Rođen je nemački ratni zločinac Jozef Gebels, ministar propagande Trećeg rajha.

1910 - Rođen je engleski filozof Džuls Alfred Ejer, čija je knjiga "Jezik, istina i logika" svojevrstan manifest logičkog pozitivizma. Ostala dela: "Zasnivanje empirijskog znanja", "Problem saznanja", "Pojam osobe".

1911 - Umro je američki novinar mađarskog porekla Džozef Pulicer, začetnik "žute štampe", iz čije se fondacije svake godine dodeljuje "Pulicerova nagrada" za novinarstvo, karikaturu, američku istoriju, poeziju, dramu, roman i muziku. Emigrirao je mlad u SAD, učestvovao u Američkom građanskom ratu i biran je u Kongres. Bio je vlasnik listova "Vrld" i "Ivning Vrld" u Njujorku i "Post-Dispeč" u Sent Luisu. Na Kolumbija univerzitetu osnovao je 1903. prvu novinarsku školu.

1918 - Hrvatski sabor je posle raspada Austro-Ugarske u Prvom svetskom ratu proglasio otcepljenje Hrvatske, Slavonije i Dalmacije od Habzburške monarhije radi priključenja Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, što je propraćeno velikom manifestacijom ispred zgrade Sabora u Zagrebu.

1923 - Turska je proglašena republikom, a general Mustafa Kemal Ataturk postao je prvi predsednik Republike Turske. Zvanje Ataturk - otac Turaka, Kemal je dobio od Skupštine Turske bitno docnije 1930.

1929 - Krah Njujorške berze, poznat kao "crni utorak", označio je početak velike krize američke privrede tokom koje su pale pod stečaj mnoge krupne banke i najmoćnije kompanije, a hiljade sitnih poslovnih ljudi doslovno je ostalo bez ičega. Bilo je to vreme čestih samoubistava poslovnih ljudi i opšteg beznađa. Industrijska proizvodnja pala je u razvijenim zemljama na nivo s početka veka, a bez posla je ostalo 26 miliona ljudi.

1936 - U prvom vojnom udaru u arapskom svetu, general Bakr Sidki oborio je iračku vladu.

1950 - Umro je švedski kralj Gustav V , koji je tokom vladavine od 1907. do smrti uspešno obezbedio neutralni status Švedske tokom oba svetska rata.

1956 - Iskoristivši francusko-britanski napad na Egipat, izraelska armija je prodrla na Sinaj i brzo porazila slabe egipatske snage. Rat koji su dve zapadne zemlje povele radi zaštite političkih i ekonomskih interesa na Suecu završen je početkom novembra, posle intervencije UN i oštrih upozorenja Sovjetskog Saveza i SAD.

1957 - Diktator Fulhensio Batista suspendovao je kubanski ustav.

1962 - SAD su obustavile pomorsku blokadu Kube na zahtev generalnog sekretara UN U Tanta. SAD su blokirale Kubu zbog instaliranja sovjetskog raketnog oružja na ostrvu, čime je izazvana Karipska kriza, okončana prethodnog dana sporazumom američkog i sovjetskog lidera Džona Kenedija i Nikite Hruščova o povlačenju raketa i obustavi blokade.

1964 - Ujedinjena Republika Tanganjika i Zanzibar promenila je naziv u Tanzanija.

1977 - Umro je srpski glumac Radomir-Raša Plaović, jedan od najznačajnijih karakternih glumaca srpskog pozorišta 20.veka, koji je između dva svetska rata uticao na razvitak pozorišta u pravcu modernijeg izraza. Bio je režiser i prvak drame Narodnog pozorišta u Beogradu. Prvi je adaptirao i režirao na profesionalnoj sceni "Gorski vijenac" Petra II Petrovića Njegoša. Bavio se i pedagoškim radom i napisao nekoliko udžbenika za glumu i režiju i pozorišne komade "Car David", a s Milanom Đokovićem "Voda sa planine", "Rastanak na mostu".

1996 - U Beču je održana aukcija oko 8.000 slika, skulptura i ostalih umetničkih dela koje su od austrijskih Jevreja u Drugom svetskom ratu oteli austrijski i nemački nacisti, a prihod je namenjen ljudima koji su preživeli holokaust.

1998 - Veteran američke astronautike Džon Glen je u 77. godini života spejs šatlom "Diskaveri" ponovo poleteo u kosmos, 36 godina posle njegove prve kosmičke misije.

2002 - Državni tužilac podigao je optužnicu zbog izborne prevare protiv predsednika Nikaragve Enrikea Bolanosa i potpredsednika Hosea Risa, što je prvi slučaj u istoriji te centralnoameričke zemlje da je krivično delo stavljeno na teret šefa države za vreme trajanja njegovog mandata.

2004 - Predsednici država ili vlada i ministri spoljnih poslova 25 zemalja članica Evropske unije potpisali su u Rimu Ustav EU, koji je trebalo da, u roku od dve godine, ratifikuju sve zemlje članice EU.

2010 - Preminuo je Vojislav Korać srpski istoričar arhitekture, član SANU. Studije arhitekture pohađao je u Pragu i potom u Beogradu. Predavao je istoriju arhitekture a najviše se bavio istorijom umetnosti, vizantologijom, istorijom srpske srednjovekovne arhitekture, srednjovekovnom arheologijom. Bio je predsednik Međuodeljenskog odbora SANU za multidisciplinarno proučavanje spomenika srednjovekovne arhitekture, a od 1997. vodio je Hilandarski odbor SANU i uređivao Hilandarski zbornik.

2013 - Otvoren je železnički tunel ispod Bosforskog moreuza, prva podvodna veza između dva kontinenta, dužine 13,6 kilometara, od čega 1,4 kilometra ispod Bosfora. Građevinski poduhvat, u Ankari nazvan "projekat veka", povezuje evropsku i azijsku stranu Istanbula i koštao je oko tri milijarde evra.

2015 - Preminuo je Ranko Žeravica, košarakaški trener. S njim na čelu reprezentacija Jugoslavije osvojila je Svetsko prvenstvo 1970. u Ljubljani, Olimpijske igre u Moskvi 1980, kao i srebrne medalje na Olimpijskim igarama 1968. u Meksiku, Svetskom prvenstvu 1967. u Urugvaju i prvenstvima Evrope u Italiji 1969. i Nemačkoj.

2022 - Prilikom dve eksplozije automobila bombi kod Ministarstva prosvete u Mogadišu, Somalija, poginulo je najmanje stotinu lica. Posle prve eksplozije uz zid zgrade ministarstva, usledila je druga nekoliko minuta docnije upravo pošto su pristigla vozila hitne pomoći a veći broj lica se okupio na mestu napada. Odmah je osumnjičen Al Šabab, teroristička pseudoislamska grupa bliska Al Kaidi.

2022 - U stampedu, u Seulu, Južna Koreja, tokom manifestacije Dana veštica, poginulo je 159 osoba a povređeno je 197. Bila je to najveća tragedija u Južnoj Koreji od 2014. godine, kada su stradale 304 osobe prilikom potonuća trajekta.

Dogodilo se na današnji dan, 30.10.

Na današnji dan 1869 izvođenjem alegorijske slike Đorđa Maletića "Posmrtna slava kneza Mihaila", u Beogradu je otvoreno Narodno pozorište. Gradnja je 1851. trebalo da započne na Zelenom vencu, ali je obustavljena zbog nepogodnog terena i novčanih poteškoća. Tek 1868. posle gostovanja novosadskog pozorišta, knez Mihailo Obrenović doneo je odluku o podizanju zdanja pozorišta na placu kod Stambol kapije, koje je, najverovatnije prema projektu Aleksandra Bugarskog, završeno za godinu i po dana. Kamen temeljac u julu 1868. svečano je položio kralj Milan Obrenović (tada knez). Prvi upravnik nacionalnog srpskog teatra u Beogradu bio je Jovan Đorđević, književnik, profesor, novinar, vaspitač potonjeg kralja Aleksandra Obrenovića, autor teksta srpske himne "Bože pravde".

Danas je sreda, 30. oktobar, 304. dan 2024.

1751 - Rođen je engleski pisac i političar irskog porekla Ričard Brinsli Batler Šeridan, čije se komedije naravi odlikuju izvrsnim komičnim tipovima i duhovitim dijalogom. Kao član britanskog parlamenta od 1780. do 1812. proslavio se kao sjajan orator. Dela: komedije "Škola ogovaranja", "Suparnici", "Kritičar".

1762 - Rođen je francuski pisac Andre de Šenije, jedan od najvećih klasičnih pesnika 18. veka. U formi antičkih tekstova, pisao je nadahnute elegije, himne, ode, pesme. Pozdravio je početak Francuske revolucije, ali se kao legalista odupirao revolucionarnom teroru, pišući oštre satirične stihove. Pogubljen je na giljotini 1794. dan pre pada jakobinskog vođe Maksimilijana Robespjera. Dela: pesme "Poslanica o svojim delima", "Hermes", "Amerika", "Mlada Tarantinka", "Nera", "Slepac", "Mlada zatočenica", "Jambi".

1839 - Rođen je francuski slikar engleskog porekla Alfred Sisle, jedan od osnivača impresionizma. Slikao je pejzaže, obično ulice pod snegom i prizore iz prirode u lirskom intimističkom maniru, s naglašenom notom životnog optimizma. Posebno ga je privlačilo slikanje reka, pri čemu je najviše istraživao svetlosne efekte.

1864 - Potpisan je Bečki mir kojim je Danska prinuđena da Pruskoj prepusti pokrajine Šlezvig, Holštajn i Lauenburg.

1871 - Rođen je francuski pisac Pol Valeri, izuzetan stilista, jedan od najvećih evropskih liričara 20. veka, član Francuske akademije, Međunarodnog instituta intelektualne saradnje pri Društvu naroda u Ženevi i počasni doktor više univerziteta. Dela: poeme "Mornarsko groblje", "Mlada Parka", eseji "Uvod u metod Leonarda da Vinčija", "O plesu".

1885 - Rođen je američki pisac Ezra Paund, vrhunski poeta. Poezijom obeleženom velikom učenošću, individualizmom, nedostatkom smisla svojstvenom "izgubljenoj generaciji" posle Prvog svetskog rata i širokom slobodom forme, više od bilo kog modernog pesnika unapredio je metričku formu engleskog jezika. Njegovo remek delo su "Cantos", teško i složeno štivo, sastavljeno je od niza nezavisnih pesama, objavljivano do smrti 1972. Prevodio je i adaptirao latinske, kineske, japanske, provansalske i francuske pesnike. Javno je izražavao podršku italijanskom fašizmu, pa mu je 1945. suđeno zbog veleizdaje. Proglašen je psihički bolesnim i 13 godina proveo je u ustanovi zatvorenog tipa, ali se nikada nije pokajao i zadržao je svoja ekscentrična uverenja i kasnije. Objavio je i više kritičkih knjiga: "Duh romantike", "Kritički eseji", "Kako da čitamo esej", "Džeferson i/ili Musolini".

1902 - Umro je srpski kompozitor i pijanista Jovan Paču. Školovao se u rodnoj Subotici, u Pragu i Pešti. Bio je učenik Bedžiha Smetane. Uporedo s muzičkim obrazovanjem završio je i medicinu. Smatran je muzičkim virtuozom. Romantik, srpski patriota, izrazito salonski bidermajerski kompozitor. Mnoge narodne i građanske melodije harmonizovao je za hor i klavir. Bio je i plodan publicista. Dela: "Chansonette Serbe", "Bez tebe draga", "Prag je ovo milog srpstva", "Čuj Dušane", "Svetosavska pesma".

1905 - Ruski car Nikolaj II Romanov ponudio je "Oktobarskim manifestom" šire biračko pravo i izabranu skupštinu (Duma) sa zakonodavnim ovlašćenjima. Zakonski predlozi su od tada morali biti potvrđeni i od strane Dume. Do tada u Rusiji nije bilo elemenata parlamentarizma.

1905 - U Beogradu je osnovano kulturno-umetničko društvo "Abrašević", nazvano po srpskom piscu Kosti Abraševiću. Istoimena društva osnovana su i u nizu drugih gradova, ali je njihov rad zabranjen u vreme Šestojanuarske diktature 1929. Mnoga su obnovljena posle Drugog svetskog rata.

1910 - Umro je švajcarski filantrop Žan Anri Dinan, tvorac ideje o Crvenom krstu, jedan od osnivača Međunarodnog komiteta Crvenog krsta 1863. dobitnik Nobelove nagrade za mir 1901. Iskustvo iz bitke kod Solferina 1859. kad je organizovao pomoć ranjenicima, navelo ga je da 1864. predloži konvenciju prema kojoj se u ratu moraju poštedeti bolesni i ranjeni i sanitetsko osoblje. Pao je u zaborav i bedu i tek u dubokoj starosti doživeo je priznanje za ogroman filantropski rad. Kao priznanje za posebne zasluge za rad Crvenog krsta, 1965. ustanovljena je "Medalja Anri Dinan", najviše odlikovanje Međunarodnog komiteta Crvenog krsta. Dela: "Sećanje na Solferino", "Međunarodno bratstvo i milosrđe za vreme rata".

1918 - Turska je kapitulirala u Prvom svetskom ratu. Na osnovu akta o kapitulaciji, Turska je morala da raspusti vojsku, otvori pobednicima prolaz kroz Crno more, pristane na okupaciju Carigrada i Bosforskog moreuza, povuče se iz Arabije, Mesopotamije, Sirije, Jermenije i dela Kilikije.

1918 - Slovačka je proglasila otcepljenje od Mađarske i ujedinjenjem s Češkom formirala Čehoslovačku, prvu državu stvorenu posle raspada Austro-Ugarske u Prvom svetskom ratu.

1922 - Posle "Marša na Rim", kojim su fašisti zaplašili režim i dvor, Benito Musolini formirao je vladu.

1932 - Rođen je francuski filmski režiser Luj Mal. Njegovi filmovi prožeti su izrazitim intelektualizmom. Filmovi: "Lift za gubilište", "Ljubavnici", "Zaza u Metrou", "Privatan život", "Viva Marija", "Kalkuta", "Lakom Lisjen", "Crni mesec", "Atlantik siti".

1938 - Orson Vels je na njujorškom radiju CBS objavio radio igru "Rat svetova" na osnovu teksta Herberta Džordža Velsa. Napad takozvanih Marsovaca na Zemlju prikazan je tako uverljivo da su milioni Amerikanaca pomislili da je reč o stvarnom događaju, što je izazvalo neverovatan haos i paniku u tom delu SAD.

1967 - Prvi put u istoriji kosmonautike sovjetski naučnici su letelicama "Kosmos-186" i "Kosmos-188" izveli spajanje i razdvajanje veštačkih satelita.

1973 - Pušten je u saobraćaj most na Bosforu koji povezuje evropski i azijski deo Istanbula.

1975 - Kod Praga se srušio avion DC-9 jugoslovenske kompanije "Inex-Adria", u kojem je poginulo 75 putnika, čehoslovačkih turista koji su letovali na Jadranu.

1975 - Teško bolesnog Franciska Franka na čelu Španije zamenio je princ Huan Karlos, kojeg je za tron pripremao sam dugogodišnji diktator. Ubrzo po stupanju na presto Huan Karlos je uveo demokratiju.

1995 - Na referendumu o nezavisnosti kanadske provincije Kvebek, minimalnom većinom pobedili su protivnici otcepljenja.

1998 - U požaru u makedonskom klubu, iznajmljenom za tu priliku kurdskoj omladini, u švedskom gradu Geteborg poginule su 63 osobe.

2006 - Tokom napada pakistanske vojske na islamsku versku školu u mestu Kar u severoistočnoj provinciji Kunar, na granici sa Avganistanom, poginulo je 80 lica. Napadnuta verska škola bila je korišćena za obučavanje protalibanskih terorista.

2007 - Umro je Srđan Mrkušić, legendarni golman Crvene zvezde, jedan od osnivača Crvene zvezde i jedan od najboljih golmana u istoriji tog kluba. Fudbalsku karijeru započeo je u splitskom Hajduku 1934. Dve godine kasnije prešao je u Beograd, gde je branio za BSK, a potom i za Crvenu zvezdu. Za reprezentaciju Kraljevine Jugoslavije debitovao je 23. marta 1941. na utakmici sa Mađarskom. Dres državnog tima oblačio je 11 puta, a branio je na Svetskom prvenstvu u Brazilu 1950. Profesionalnu karijeru završio je 1955. u Crvenoj zvezdi, u kojoj je kasnije bio aktivan član Skupštine Kluba.

2008 - Evropska komisija je u Izveštaju o napretku Srbije prema evropskim integracijama, ocenila je da bi Srbija mogla da dobije status kandidata za članstvo u Uniji tokom 2009. Kao uslovi navedeni su puna saradnja s Haškim tribunalom i napredak u sprovođenju reformi u pravosuđu i ekonomiji. Od Srbije je tom prilikom zatražen i "konstruktivan pristup" prema problemu Kosova.

2009 - Umro je Klod Levi-Štros, francuski akademik, antropolog, etnosociolog. Na osnovu plemenskih običaja i mitova pokazao je da je ljudsko ponašanje zasnovano na logičkim sistemima koji se razlikuju od društva do društva ali poseduju zajedničku podstrukturu. Široj publici postao je poznat delom "Tužni tropi" (1955.) u kojem je opisivao ponašanje brazilskih urođenika, na osnovu ličnog iskustva, što je konačno odredilo njegovo opredeljenje ka antropologiji. Verovao je da lingvistika i matematička logika u antropološkim istraživanjima imaju poseban značaj. Druga dela: "Elementarne strukture srodstva", "Strukturna antropologija", "Divlja misao", "Mitologike".

2015 - U požaru u noćnom klubu Kolektiv, Bukurešt, Rumunija, poginule su 64 osobe a povređeno je 147.

2018 - Vojska SAD rasporediće 5.200 vojnika na granicu s Meksikom, kako bi pojačala napore da bolje obezbedi granicu SAD - Meksiko, izjavio je šef američke vojne Severne komande, general Terens O`Šonesi. Predsednik SAD Donald Tramp prethodnog dana je veliki migrantski talas opisao kao "invaziju na SAD".

2019 - Predstavnički dom Kongresa SAD usvojio je rezoluciju kojom su masovni zločini nad Jermenima koji su se dogodili na prostoru Turske tokom Prvog svetskog rata i nakon njega, okarakterisani kao genocid. Prema raspoloživim podacima oko 1,5 miliona Jermena ubijeno je u Turskoj od 1915. do 1923. godine. Zvanična Ankara je odmah osudila ovaj akt poričući njegovu valjanost.

2020 - Umro je Amfilohije Radović, mitropolit crnogorsko primorski. Diplomirao je na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu a postdiplomske studije je pohađao u Bernu i Rimu. Doktorsku disertaciju odbranio je u Atini, tezom o Svetom Grigoriju Palami, uz najviše ocene. Bio je predavač na Institutu "Sveti Sergije" u Parizu i na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu. Godine 1980. postao je episkop banatski da bi 1990. postao mitropolit crnogorsko primorski. Do poslednjeg dana odlučno se borio za Mitropoliju odnosno za Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori. Bio je plodan autor i prevodilac. Dela: "Tajna Svete Trojice po učenju Grigorija Palame", "Smisao liturgije", "Sinaiti i njihov značaj u Srbiji XIV vijeka", "Filokalijski pokret XVIII i početkom XIX vijeka", "Vraćanje duše u čistotu","Istorijski presjek tumačenja Starog zavjeta", "Jagnje Božije i Zvijer iz bezdana".

2020 - U Egejskom moru, s epicentrom između grčkog ostrva Samos i turskog Izmira, dogodio se razoran zemljotres magnitude 7.0. U Izmiru i okolini poginulo je 117 osoba, a u Grčkoj dve. Povređena su 1.053 lica, a oko 15.000 je ostalo bez domova.

2022. Na predsedničkim izborima u Brazilu treći put mandat je dobio Luiz Inacio Lula da Silva iz levičarske Radničke stranke.

Dogodilo se na današnji dan, 31.10.

Na današnji dan 1851. godine umro je Petar II Petrović Njegoš, mitropolit srpske crkve i književnik. Školovao se neformalno u Cetinjskom manastiru i u Topoli kod Herceg Novog, a učitelj mu je bio i Sima Milutinović Sarajlija koji ga je uputio u istoriju, filozofiju iknjiževnost. Reformisao je u određenoj meri njegovu zemlju, ustanovio je neku vrstu izvršne vlasti i senat, sudove, poreze, ipak većim delom, Crna Gora je i tada i kasnije živela od pomoći Rusije. Podigao je prvu osnovnu školu, a 1834. osnovao je štampariju. Podržavao je oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda. Najpoznatije njegovo delo "Gorski vijenac", dramski spev, sa epskom pozadinom, posvećeno je Karađorđu "ocu Srbije". Ostala dela: filozofski ep "Luča mikrokozma", spev "Lažni car Šćepan Mali", misaone i lirske pesme.



Danas je petak, 31. oktobar, 305. dan 2024.

1517 - Nemački monah, teolog, crkveni reformator Martin Luter istakao je na vratima katedrale u Vitenbergu 95 teza - kritičkih zapažanja na temu stanja unutar rimokatoličke crkve. Tim događajem započela je u nemačkim zemljama protestanska verska reformacija.

1517 - Umro je italijanski slikar Fra Bartolomeo, jedan od poslednjih firentinskih renesansnih majstora, preteča baroka. Bio je spretan eklektik i najviše je slikao religiozne teme, pri čemu su ga posebno zanimali problemi kompozicije. Privremeno je napustio slikarstvo, otišavši 1500. u dominikanski manastir, ali ga je četiri godine kasnije Rafael ubedio da nastavi da slika.

1632 - Rođen je holandski slikar Jan Vermer, majstor u slikanju svetlosti, koji se ubraja među najveće umetnike u istoriji slikarstva iako je izradio samo oko 40 slika. Pretežno je radio figure u enterijeru i njegove kompozicije odlikuju harmončnost, preciznost, blistav kolorit i svetlost. Dela: "Žena s pismom", "Devojka s đerdanom", "U ateljeu", "Mlekarka", "Čas muzike", "Devojka s turbanom", "Pogled na Delft", "Uličica u Delftu".

1795 - Rođen je engleski pisac Džon Kits, jedan od najvećih pesnika engleske književnosti, čije stihove odlikuju izuzetna melodičnost i sažet a izražajan pesnički jezik. Bio je nadahnut antičkom kulturom. Njegovi soneti, spev "Endimion", pesme "Oda slavuju", "Oda grčkoj urni", "Oda jeseni" smatraju se vrhunskim poetskim delima napisanim na engleskom jeziku. Njegova "Pisma" su važan prilog razvitku teorije estetike.

1871 - Na osnovu ustava iz 1869. donet je prvi Zakon o poroti u Srbiji, a stupio je na snagu 1. januara 1872.

1887 - Rođen je kineski generalisimus Čang Kaj Šek, lider nacionalističke Kine. Vladao je najpre Kinom, potom samo Tajvanom na koji je s pristalicama pobegao kada su vlast u Pekingu preuzeli komunisti. Posle smrti vođe Kuomintanga i predsednika Kine Sun Jat Sena 1925. izvršio je vojni udar u Kantonu u martu 1926. i započeo borbu protiv levog krila Kuomintanga i Komunističke partije Kine. Uprkos ogromne materijalne pomoći SAD, njegov režim krahirao je u pokušaju da uguši revoluciju koju je predvodio lider komunista Mao Cedung. U februaru 1950. sa ostatkom trupa prešao je na ostrvo Formoza (Tajvan) gde je uspostavio tzv. Republiku Kinu, čiji je predsednik bio do smrti 1975.

1892 - Rođen je ruski velemajstor Aleksandar Aleksandrovič Aljehin, jedan od najvećih u istoriji šaha i jedini koji je umro kao svetski prvak. Pobedio je 1920. na prvom šahovskom prvenstvu Sovjetskog Saveza, a šampion sveta je postao 1927. pobedivši u meču sa 6:3, uz 25 remija, kubanskog velemajstora Hosea Raula Kapablanku. Titulu je odbranio u mečevima protiv zemljaka Jefima Bogoljubova 1929. i 1934. kojeg je savladao sa 15,5:9,5 i 15,5:10,5, a holandski velemajstor Maks Eve ga je 1935. pobedio sa 9:8, uz 13 remija. Zvanje svetskog prvaka povratio je pobedivši Evea u revanšu 1937. sa 10:4, uz 11 remija, i držao ga do smrti 1946.

1912 - Rođen je Oli Džonston, tvorac Bambija, jedan od najvećih animatora svih vremena i pripadnik legendarne prve generacije crtača kompanije "Volt Dizni". Učestvovao je u animaciji i realizaciji klasika crtanog filma kao što su "Snežana i sedam patuljaka", "Pinokio", "Pepeljuga", "Uspavana lepotica", "Sto i jedan dalmatinac", "Alisa u zemlji čuda", "Knjiga o džungli".

1918 - Poražena Austro-Ugarska predala je novoproglašenoj državi SHS u Puli sve brodove i opremu i utvrđenja u Kotoru, Šibeniku, Rijeci, Puli i Trstu. Nova država dobila je 300 plovila, uključujući 12 bojnih brodova, 11 krstarica, 56 torpiljerki i 18 razarača. Sledeće noći italijanski diverzanti potopili su bojni brod "Viribus unitis", na kojem su poginuli prvi komandant mornarice SHS admiral Janko Vuković i 350 mornara.

1918 - U atentatu je ubijen bivši mađarski predsednik vlade grof Ištvan Tisa, nosilac politike mađarskog nacionalnog ekskluzivizma u Austrougarskoj.

1918 - U Temišvaru je proglašena tzv. Banatska republika. Na čelu te inicijative bio je Oto Rot, mađarski politicar, rodom banatski Nemac. Bio je to pokušaj Mađarske da zadrži severni Banat i zaustavi opredeljenje Srba ali i drugih žitelja Vojvodine za prisajedinjenje Kraljevini Srbiji. Ulazak srpske vojske u Banat razvejao je ovu inicijativu.

1918 - U Zrenjaninu (tada Veliki Bečkerek) osnovano je Srpsko narodno veće, prvo na području današnje Vojvodine. U trenutku osnivanja Srpskog narodnog veća srpska vojska nalazila se još uvek južno od Dunava. Predsednik Veća (odbora) bio je ugledni advokat Andrija Vasić, a potpredsednici su bili dr Slavko Županski i Živojin Terzin. Od 1935. do 1946. Zrenjanin je po oslobodiocu Kralju Petru I nazivan Petrovgrad.

1922 - Rođen je kambodžanski kralj Norodom Sihanuk, koji je na presto stupio 1941, a 1954. proglasio je nezavisnost Kambodže od Francuske. Do tada Kambodža je bila sastavni deo Francuske Indokine (sa Laosom i Vijetnamom). Osnovao je stranku Sargkum koja je 1955. i 1958. dobila izbore. Posle očeve smrti vratio se 1960. na presto, a 1970. zbacio ga je general Lon Nol, u državnom udaru izvedenom pod uticajem SAD. Za predsednika Kampućije, kako su Kambodžu preimenovali "Crveni Kmeri", izabran je 1975. ali je idila s tom maoističkom frakcijom ubrzo okončana i 1976. je napustio zemlju. "Crveni Kmeri" su zbačeni vojnom intervencijom Vijetnama krajem 1978. a on je 1982. postao predsednik antivijetnamske koalicione vlade. Posle niza burnih političkih promena, 1993.ponovo je postao kralj Kambodže, a u korist jednog od sinova abdicirao je 2004. 1925 - Reza šah preuzeo je presto Irana (tada Persija) i osnovao dinastiju Pahlavi, koja je vladala tom zemljom do Islamske revolucije 1979. sa titulom šaha (car). Pre preuzimanja vlasti u Persiji on je bio zapovednik elitne persijske vojne jedinice ustrojene po uzori na ruske Kozake. Pre dinastije Pahlavi na čelu Persije nalazila se dinastija Kadžar, od 1794. do 1925.

1926 - Umro je američki mađioničar Hari Hudini, najpoznatiji mađioničar 20. veka. Rođen je kao Erih Vajs u Budimpešti 1874. a ime je promenio u čast francuskog mađioničara Žana Ežena Robera Hudina.

1944 - Nemačka vojska je u Drugom svetskom ratu posle gubitka Beograda, između Dunava, bosutskih šuma i reke Save izgradila šest linija odbrane u dubini oko 100 kilometara i formirala Sremski front. Posle krvavih borbi front je probijen 12. aprila 1945. čime su počele završne operacije za oslobođenje Jugoslavije.

1952 - SAD su na pacifičkim Maršalskim ostrvima izvele prvu probu hidrogenske bombe.

1961 - Telo sovjetskog lidera Staljina sklonjeno je iz mauzoleja na Crvenom trgu i sahranjeno uz zidine Kremlja.

1972 - Umrla je srpska slikarka Beta Vukanović. Rođena je u Bambergu u Nemačkoj. Tokom studija slikarstva u Minhenu upoznala je budućeg supruga Ristu Vukanovića, takođe slikara. S njim je 1898. došla u Beograd kojem je ostala privržena do kraja života i s velikom predanošću je učestvovala u umetničkom životu Srbije. Zaslugom tog umetničkog para Beograd je dobio Umetničku školu, koja je nastavljala tradicije Slikarsko-crtačke škole Cirila Kutljika. Beta je jedan je od osnivača "Lade" i "Cvijete Zuzorić" - društava srpskih umetnika, slikara i vajara i začetnik za ono doba relativno smele karikature. Isprva je slikala u maniru impresionista, ali se kasnije približila čvršćoj realističkoj formi.

1984 - Indijskog predsednika vlade Indiru Gandi su ispred rezidencije u Nju Delhiju ubili Siki-ekstremisti, pripadnici lične garde. Studirala je na Oksfordu i u Indiji, ali je glavna politička i životna iskustva stekla uz oca, prvog predsednika vlade Indije i jednog od osnivača Pokreta nesvrstanih, Džavaharlala Nehrua. Postala je 1955. član Izvršnog komiteta vladajuće Kongresne stranke, za predsednika stranke je izabrana 1959. a u vladu je ušla posle očeve smrti 1964. kao ministar informacija. Na funkciji predsednika vlade bila je, uz trogodišnji prekid, od 1966. do kraja života.

1991 - Na prvim višepartijskim izborima u Zambiji, lidera borbe za nezavisnost i prvog predsednika Keneta Kaundu je pobedio Frederik Čiluba.

1993 - Umro je italijanski filmski režiser i scenarista Federiko Felini, jedan od najvećih filmskih stvaralaca 20. veka. Bio je istaknuti predstavnik neorealističkog filmskog pokreta, ali je ubrzo razvio sopstveni prepoznatljiv stil, stvarajući filmove specifičnog šarma. Filmovi: "Svetla varijetea", "Dangube", "Ulica" (Oskar), "Probisvet", "Kabrijine noći" (Oskar), "Sladak život" (prva nagrada u Kanu), "Osam i po" (Oskar), "Đulijeta i duhovi" (Zlatni globus), "Klovnovi", "Satirikon", "Amarkord", "Kazanova", "Grad žena", "Brod plovi", "Džindžer i Fred".

1996 - Umro je francuski filmski režiser Marsel Karne, Izraziti predstavnik "crnog realizma". Filmovi: "Obala u magli", "Hotel Sever", "Dan se rađa", "Večernji gosti", "Deca raja", "Varalice", "Tereza Raken". 1996 - Brazilski putnički avion tipa "Foker-100" srušio se u blizini Sao Paola odmah posle poletanja. Poginulo je 96 osoba u letelici i još pet na tlu.

1999 - Teroristi takozvane OVK su pokušali da ubiju predsednika Izvršnog odbora Srpskog nacionalnog veća Kosova i Metohije Momčila Trajkovića, pucajući kroz vrata njegovog stana u centru Prištine.

1999 - Tokom 113. fudbalskog derbija "Partizana" i "Crvene zvezde" od svetleće rakete poginuo je učenik Aleksandar Radović, bio je to prvi slučaj nasilne smrti na fudbalskim utakmicama u SRJ.

2001 - Umrla je najbolja francuska smučarka Režin Kavanjo, pobednica osam trka u Svetskom kupu, dva dana posle pada na skijaškoj stazi u Austriji.

2002 - U zemljotresu u Italiji poginulo je 30 ljudi, uključujući 26 đaka u srušenoj osnovnoj školi u mestu San Đulijano di Pulja.

2006 - Umro je Piter Bota, južnoafrički predsednik iz vremena aparthejda. Bota je smenjen 1989. godine, a novi predsednik De Klerk je odbacio zakone na kojima se zasnivao Aparthejd. Poricao e da je znao za stradanja ljudi tokom njegovog predsedničkog mandata. Odbio je da se pojavi pred Komisijom za istinu i pomirenje, koju je imenovala nova vlada. U konačnom izveštaju komisija je 2003. konstatovala da je Bota odgovoran za progone i ubistava izvršenih poslednjih 10 godina njegove vlasti. Smatra se da je za vreme njegovog predsedničkog mandata u Južnoj Africi ubijeno više od 2.000 ljudi i da je oko 25.000 osoba držano u zatvorima bez suđenja, uz čestu policijsku torturu.

2008 - Asocijacija evropskih liberalnih i demokratskih partija (ELDR) usvojila je, na kongresu u Stokholmu, Rezoluciju kojom su vlada i skupština Holandije pozvani da preispitaju stav prema saradnji Srbije s Haškim tribunalom kao i da razmotre ratifikacije Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju i Prelaznog trgovinskog sporazuma sa Srbijom.

2012 - Okončan je uragan Sendi koji je protutnjao istočnom obalom SAD i Kanade kao i Karibima i odneo najmanje 148 života. Razorni uragan koji je trajao od 22. do 30. oktobra, zahvatio je područje prečnika 1.600 kilometara. Proizveo je materijalnu stetu visine do 68 milijardi dolara. Bio je to najrazorniji uragan poslednjih decenija u toj oblasti.

2014 - Suborbitalna letelica "Spejs šip 2" milijardera Ričarda Brensona eksplodirala je tokom probnog leta u pustinji Mohave u južnoj Kaliforniji. Jedna osoba je poginula. Brensonova kompanija "Virdžn galaktik" nastoji da razvije novu granu turizma. Više od 800 ljudi uplatilo je let svemirskim brodom na visini od oko 45.000 metara.

2015 - Avion "Erbas A321-231", ruske aviokompanije Metrodžet (prethodno Kolavija), koji se kretao od Šarm el-Šeika ka Sankt Peterburgu srušio se u Severnom Sinaju, pri čemu su stradale 224 osobe, putnici i članovi posade.

2017 - Osam osoba izgubilo je život a 12 je povređeno prilikom napada islamskog ekstremiste na Menhetnu, Njujork. Sajful Saipov za volanom "pik-apa" uleteo je na biciklističku stazu, nedaleko od nekadašnje lokacije Svetskog trgovinskog centra, pokosivši pritom bicikliste i prolaznike, da bi potom udario u školski autobus.

2020 - Umro je škotski filmski glumac Šon Koneri, koji se proslavio šezdesetih 20. veka, glumeći u vreme hladnog rata britanskog tajnog agenta Džejmsa Bonda, lik iz priča engleskog autora Jana Fleminga. Pisac koji je i sam bio obaveštajni agent je lik Džejmsa Bonda ustrojio po uzoru na srpskog obaveštajca Duška Popova, rođenog u Titelu u Bačkoj, koji je bio agent Britanije i jugoslovenske kraljevske vlade (a lažno Nemačke). Koneri je agenta 007 igrao u ukupno sedam filmova. Oskara je dobio za ulogu policajca u filmu "Nesalomivi" 1987. Magazin People 1989. proglasio ga je za "najseksepilnijeg živog muškarca". Godine 2000. britanska kraljica Elizabeta II dodelila mu je zvanje viteza. Povukao se iz sveta filma 2003. nakon "Lige izvanrednih džentlmena". Politički, bio je veliki zagovornik osamostaljenja Škotske. Filmovi: "Dr No", "Goldfinger", "Operacija grom", "Iz Rusije, s ljubavlju", "Dijamanti su večni", "Zaverenici", "Brdo izgubljenih", "Zardoz", "Nesalomivi", "Ime Ruže", "Nikad ne reci nikad", "Pravedni cilj", "Marni", "Lov na Crveni oktobar", "Indijana Džouns i poslednji krstaški pohod".

Dogodilo se na današnji dan, 01.11.

Na današnji dan 1995. godine u vojnoj bazi, u američkom gradu Dejton, započeli su pregovori o mirovnom rešenju za Bosnu i Hercegovinu. Nakon tri sedmice mirovni sporazum su parafirali predsednici Srbije i Hrvatske Slobodan Milošević i Franjo Tuđman i lider bosanskih muslimana Alija Izetbegović.

1755 - U Lisabonu je u zemljotresu poginulo najmanje 60.000 osoba, a dve trećine grada je razoreno.

1757 - Rođen je italijanski vajar, slikar, arhitekta, Antonio Kanova, najveći majstor italijanskog klasicizma. Uticao je na generacije evropskih skulptora. Dela: "Amor i Psiha", "Paolina Borgeze kao Venera", "Persej", "Tri Gracije", spomenici papama Klementu XII i Klementu XIV , Napoleonova bista.

1842 - Rođen je srpski političar, diplomata, filolog i istoričar Stojan Novaković, član Srpske kraljevske akademije, osnivač i lider Napredne stranke. Bio je bibliotekar Narodne biblioteke u Beogradu, profesor gimnazije i Velike škole u Beogradu, član Državnog saveta. Vodio je odeljenje za propagandu u Staroj i Južnoj Srbiji (Kosovo i Makedonija) pri Ministarstvu spoljnih poslova. Bio je poslanik Kraljevine Srbije u Carigradu, Parizu i Petrogradu, ministar prosvete, unutrašnjih i spoljnih poslova i dva puta predsednik Ministarskog saveta (vlade). Bio je šef srpske delegacije koja je zaključila 1912. mir s Turskom posle Prvog balkanskog rata. Objavio je više od 400 naučnih radova, najviše iz istoriografije, slovenske filologije, teorije književnosti, političke i pravne istorije, istorijske geografije. Radio je na srpskoj bibliografiji, bavio se leksikografijom, kao i starom srpskom knjigom, pa čak i nekom vrstom rane geopolitike. U mladosti je pisao pesme i romane i prevodio, bio je učenik Đure Daničića, a od 1865. do 1868. uređivao je i izdavao časopis "Vila". Njegovom zaslugom štampani su "Zakonski spomenici srpskih država srednjeg veka" i "Zakonik Stefana Dušana cara srpskog" (prvo naučno, kritičko izdanje). Dela: "Vaskrs države srpske", "Srbi i Turci XIV i XV veka", "Selo", "Balkanska pitanja", "Istorija srpske književosti", "Srpska gramatika".

1867 - U Beogradu je osnovana družina visokoškolske omladine Srbije "Pobratimstvo" u sklopu delatnosti Ujedinjene omladine srpske. Među osnivačima nalazili su se Laza Lazarević, Ljubomir Kovačević, Kosta Hristić. "Pobratimstvo" se bavilo literarnim radom, a 1871. pokrenulo je i poseban almanah društva.

1884 - Rođen je Alber Londr, francuski pisac i novinar. Njegove svetski poznate reportaže postale su vremenom klasična novinarska lektira. Londr je bio izrazito angažovan autor, predano je ukazivao na socijalne probleme širom sveta, osim o rodnoj Francuskoj, pisao je o zemljama Afrike, Latinske Amerike, Pacifiku, pa i o problemima Balkana, između ostalog o Srbiji i Beogradu. Bavio se problematikom kolonijalizma, terorizma, militarizma, trgovine ljudima. Njegovim imenom nazvana je francuska nacionalna nagrada za novinarstvo. Dela: "Zemlja abonosa", "Belo roblje", "Biribi", "Teror na Balkanu", "Put u Buenos Aires".

1886 - Donošenjem Zakona o osnivanju Kraljevsko-srpske akademije, na tradicijama Društva srpske slovesnosti i Srpskog učenog društva, osnovana je Kraljevsko-srpska akademija. Naredne 1887. preimenovana je u Srpsku kraljevsku akademiju. Zakon o osnivanju je predvideo da ona "obrađuje i unapređuje nauku, da obelodanjuje i inicira naučna istraživanja i potpomaže razvoj umetnosti". Pod njen nadzor stavljeni su Narodna biblioteka i Muzej srpskih zemalja. Imala je odseke za prirodne, filozofske, društvene nauke i za umetnost. Prvi predsednik bio je Josif Pančić, za njim su sledili Čedomilj Mijatović, Dimitrije Nešić, Milan Milićević, Jovan Ristić.

1894 - Umro je ruski car Aleksandar III Aleksandrovič Romanov, nasledio ga je sin Nikolaj II , poslednji ruski car, ubijen od strane boljševika 1917. u Jekaterinburgu (u sovjetsko vreme Sverdlovsk) zajedno s celom porodicom.

1918 - Srpska Prva armija pod komandom vojvode Petra Bojovića oslobodila je u Prvom svetskom ratu Beograd, prešavši 500 kilometara pod borbom za samo 45 dana, u silovitom napredovanju posle proboja Solunskog fronta.

1928 - U Turskoj je arapsko pismo zamenjeno latinicom, što je bio deo prozapadnih reformi osnivača moderne Turske Kemala Ataturka.

1936 - Italijanski fašistički diktator Benito Musolini objavio je stvaranje osovine Rim-Berlin.

1944 - "Beogradskim sporazumom" između predsednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije Josipa Broza Tita i predsednika izbegličke vlade Kraljevine Jugoslavije Ivana Šubašića, okončani su pregovori o obrazovanju jedinstvene privremene vlade Demokratske federativne Jugoslavije.

1956 - Na predlog Jugoslavije, Generalna skupština UN usvojila je na vanrednom zasedanju rezoluciju kojom je zahtevano da Velika Britanija, Francuska i Izrael odmah obustave oružane akcije, povuku se s teritorije Egipta i omoguće ponovno otvaranje Sueckog kanala.

1972 - Umro je američki pisac Ezra Paund, vrhunski poeta. Poezijom obeleženom velikom učenošću, individualizmom, nedostatkom smisla svojstvenom "izgubljenoj generaciji" posle Prvog svetskog rata i širokom slobodom izraza, više od bilo kog modernog pesnika unapredio je metričku formu engleskog jezika. Njegovo remek delo su "Cantos", teško i složeno štivo, sastavljeno je od niza nezavisnih pesama, objavljivano do smrti 1972. Prevodio je i adaptirao latinske, kineske, japanske, provansalske i francuske pesnike. Javno je izražavao podršku italijanskom fašizmu, pa mu je 1945. suđeno zbog veleizdaje. Proglašen je psihički bolesnim i 13 godina proveo je u ustanovi zatvorenog tipa, ali se nikada nije pokajao i zadržao je svoja ekscentrična uverenja i docnije. Objavio je i više kritičkih knjiga: "Duh romantike", "Kritički eseji", "Kako da čitamo esej", "Džeferson i/ili Musolini".

1985 - Potpredsednik Tanzanije Ali Hasan Mvinji, kojeg je posle 24 godine na čelu Tanzanije za naslednika predložio Džulijus Kambarage Njerere, postao je šef države.

1987 - Kineski lider Deng Sjaoping formalno se povukao sa svih funkcija u vladajućoj Komunističkoj partiji.

1996 - Umro je Džunijus Ričard Džajavordene, predsednik vlade Šri Lanke od 1977. posle izborne pobede njegove Ujedinjene nacionalne partije. Po uspostavljanju predsedničkog sistema 1978. postao je šef države i na tom položaju ostao je do 1988.

2000 - SRJ je primljena u UN kao 190. član, iako je Jugoslavija bila jedan od osnivača organizacije Ujedinjenih Nacija.

2006 - U Beču je osnovan Međunarodni savez sindikata uz prisustvo predstavnika sindikata iz velikog broja država sveta, koji bi trebalo da omogući bolje suočavanje sindikalnih pokreta sa izazovima globalizacije.

2006 - Umro je američki romanopisac Vilijam Stajron, dobitnik Pulicerove nagrade za knjigu "Ispovesti Neta Tarnera" i autor knjige "Sofijin izbor", čija je ekranizacija nagrađena Oskarom. Rođen je u Njuportu, Virdžinija, kao sin brodograditelja u porodici čija istorija doseže do kolonijalnih vremena. U svoja dela prenosio je vlastite opsesije rasom, klasnom podelom društva, kao i osećajem krivice koji ga je opsedao čitavog života. Bio je izraziti liberal, politički veoma aktivan. S Arturom Milerom i Gabrijelom Garsijom Markesom 2000. je posetio Fidela Kastra na Kubi. Ostala dela: roman "Lezi u mraku", esej "Vidik tame".

2019 - U Maliju, u oblasti Menaka, na krajnjem istoku te zemlje, nedaleko od granice s Nigerom, dogodio se teroristički napad u kojem su ubijene 53 osobe, vojnici i civili. Odgovornost su preuzeli islamski ekstremisti. Grupe bliske Al Kaidi i takozvanoj Islamskoj državi imaju uporišta širom Sahela, u Maliju, Nigeru, Burkini Faso, Nigeriji.

2022. Na parlamentranim izborima u Izraelu većinu je osvojio desničarski Likud na čelu sa bivšim dugogodišnjim premijerom ove zemlje Benjaminom Netanjahuom. Ovo su peti izbori za četiri godine u Izraelu, na kojima su se glasači izjasnili i o podobnosti Netanjahua da obavlja funkciju premijera dok mu se sudi za korupciju.

Dogodilo se na današnji dan, 02.11.

Na današnji dan 1962 - Umro je srpski pisac i botaničar Stevan Jakovljević, profesor Univerziteta u Beogradu i rektor od 1945. do 1950. Završio je Filozofski fakultet u Beogradu. Kao oficir srpske vojske borio se u Prvom svetskom ratu, da bi se tokom Drugog svetskog rata našao u zarobljeničkom logoru. Književno ime i popularnost stekao je romanom "Srpska trilogija" koji čine "Devetsto četrnaesta", "Pod Krstom" i "Kapija slobode". Ostala dela: romani "Smena generacija", "Velika zabuna", "Likovi u senci", dela iz botanike "Studije o biljnom svetu Prespanskog jezera", "Makrofitska vegetacija Ohridskog jezera", "Sistematika lekovitog bilja".

Danas je subota, 2. novembar, 307. dan 2024

1647 - Umro je srpski patrijarh Pajsije Janjevac, bibliofil i literata. Na patrijaršiskom tronu nalazio se od 1614. i taktiziranjem i odmerenošću postigao je snošljiviji odnos prema Srbima tada svemoćnih turskih vlasti. Pisao je biografije i crkvene pesme o Stefanu Prvovenčanom i Caru Urošu. Obnovio je više hramova.

1687 - U Osmanskom carstvu u pobuni je zbačen sultan Muhamed IV i na prestolu ga je nasledio mlađi brat Sulejman III.

1721 - Posle ratova protiv Turske i Švedske kojima je učvrstio Rusiju na Crnom moru i Baltiku, Petar Veliki je proglašen imperatorom cele Rusije (ruska tradicionalna titula - car, više se nije zvanično koristila).

1755 - Rođena je francuska kraljica Marija Antoaneta, supruga Luja XVI, kćerka austrijske carice Marije Terezije. Bila je jedna od najomraženijih ličnosti Francuske u vreme izbijanja revolucije u toj zemlji 1789. godine. Upamćena je po izjavi: "Ako nemaju hleba, nek jedu kolače", koju najverovatnije nikada nije izrekla. Pod optužbom da je vezama s bečkim dvorom izdala republiku, posle montiranog sudskog procesa, pogubljena je na giljotini pred 300.000 Parižana.

1766 - Rođen je austrijski vojskovođa feldmaršal Jozef Radecki, vojni reformator i austrijski nacionalni heroj, češkog porekla. Učestvovao je u bojevima protiv francuskog cara Napoleona I u Italiji i na Rajni, i u gušenju italijanskih ustanaka protiv Austrije 1830, 1831, 1848. i 1849. Posle pobeda nad Italijanima 1848. kod Kustoce i 1849. kod Navare postao je guverner Lombardijsko-venecijanske oblasti. Najpoznatiji austrijski vojni marš, iz pera Johana Štrausa, posvećen je njemu.

1789 - U Francuskoj je konfiskovana sva imovina rimokatoličke crkve.

1815 - Rođen je engleski matematičar Džordž Bul, najznačajniji tvorac savremene matematičke logike i "Bulove algebre", ključne za razvoj računara. Zbog siromaštva završio je samo osnovnu školu, ali je sam naučio klasične jezike i francuski, nemački i italijanski. Na osnovu objavljenih matematičkih radova, 1849. postavljen je za profesora matematike na koledžu u Korku, posle čega je napisao najznačajnije delo "Istraživanja zakona mišljenja".

1891 - Rođen je srpski klasični filolog Milan Budimir, član Srpske kraljevske akademije, profesor Beogradskog univerziteta. Proučavao je klasične jezike i indoevropsku lingvistiku. Bio je kourednik časopisa Balkanološkog instituta (tada Balkanskog) u Beogradu - " Revue internationale des etudes balkaniques ".Dela: "O Ilijadi i njenom pesniku", "Iz klasične i savremene aloglotije", "Problem bukve i protoslovenske domovine", "Grci i Pelasti", "Dve vrste Aristotelove tragedije", "Sa balkanskih istočnika", "Carmen arvale", "Patriculae Pelesticae".

1906 - Rođen je italijanski filmski režiser Lukino Viskonti, jedan od začetnika neorealizma. Filmovi: "Opsesija", "Zemlja drhti", "Senso", "Bele noći", "Roko i njegova braća", "Gepard", "Drage zvezde Velikog Medveda", "Zatvoreni porodični krug", "Sumrak bogova", "Smrt u Veneciji", "Nevino".

1911 - Rođen je grčki pisac Odisej Alepudelis, poznat kao Odisej Eliti, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1979. čiju poeziju odlikuje retko leksičko bogatstvo. Dela: zbirke pesama "Orijentacije", "Klepsidre nepoznatog","Dostojno jest", "Junačna i tužna pesma za mlađeg poručnika poginulog u Albaniji", "Šest i jedno kajanje za nebo", "Vrhovno sunce", "Monogram", eseji "Otvorena knjiga".

1917 - Velika Britanija se Balfurovom deklaracijom založila za osnivanje jevrejske države u Palestini. Prvi suveren neke strane države koji je podržao deklaraciju o osnivanju jevrejske države bio je srpski kralj Petar I Karađorđević.

1923 - Umro je Stevan Aleksić, jedan od najvećih srpskih slikara. Studirao je u Minhenu, a slikarsku radionicu otvorio je u rodnom Aradu, u kojem je restarurirao ikone i slike na svodovima lokalne srpske crkve. Obnovio je ikone i freske u crkvama u Temišvaru, Vukovaru, Novom Sadu, Modošu (sada Jaša Tomić). Najznačajniji i najobimniji rad obavio je u Preobraženskoj crkvi u Pančevu: 32 ikone velikog formata, tri kompozicije iz istorije srpske crkve i 44 medaljona svetih.

1930 - Haile Selasije I krunisan je za cara (negus) Etiopije.

1938 - Na osnovu "Prve bečke arbitraže" Hortijeva Mađarska je zaposela južnu Slovačku, iskoristivši nemačku okupaciju tzv. Sudeta u Češkoj (i Moravskoj).

1944 - Centralni komitet Bugarske radničke partije (komunista) je u pismu generalnom sekretaru Komunističke partije Jugoslavije Josipu Brozu Titu priznao krivicu zbog zločina bugarskih okupatora u Jugoslaviji tokom Drugog svetskog rata.

1945 - Poginuo je, nesrećnim slučajem, narodni heroj Petar Drapšin, general, dobrovoljac u Španskom građanskom ratu, jedan od organizatora ustanka u Hercegovini. Bio je komandant 12. divizije, Šestog udarnog korpusa i Četvrte armije i Prve tenkovske armije. Vojničke sposobnosti je ispoljio naročito u oslobađanju Istre i Trsta.

1950 - Umro je engleski pisac irskog porekla Džordž Bernard Šo, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1925. Bio je smeo satiričar i neobično duhovit literata. U oštrom ali šaljivom tonu prikazivao je protivrečnosti britanskog društva. Pisao je i na političke i ekonomske teme. Bio je poznat kao dobar govornik i takođe kao pozorišni i muzički kritičar. Dela: "Pigmalion", "Čovek i natčovek", "Vraćanje Metuzalemu", "Kuće udovičke", "Sveta Ivana", "Major Barbara", "Kandida", "Zanat gospođe Vorn", "Lekar u nedoumici", "Cezar i Kleopatra", zbirka "Tri pozorišna komada za puritance".

1953 - Pakistan je odlukom skupštine promenio ime u "Islamska republika Pakistan".

1958 - Poslednji britanski vojnici napustili su Jordan.

1963 - U vojnom udaru u Južnom Vijetnamu ubijen je predsednik Ngo Din Dijem.

1964 - U Saudijskoj Arabiji s prestola je svrgnut kralj Saud, a kraljem je proglašen princ Fejsal.

1976 - Za predsednika SAD izabran je kandidat Demokratske stranke Džimi Karter.

1978 - Dvojica sovjetskih kosmonauta s vasionskog broda "Saljut 6" vratila su se na Zemlju, postavivši nov rekord boravka u vasioni - 139 dana i 14 časova.

1990 - Skupština Mozambika usvojila je novi ustav kojim je u toj afričkoj zemlji uspostavljena višepartijska demokratija.

1994 - Više od 430 osoba poginulo je na jugu Egipta u požaru posle eksplozije velikog skladišta nafte.

1995 - Bivši ministar odbrane Južne Afrike Magnus Malan i 10 penzionisanih viših oficira uhapšeno je pošto su optuženi za više ubistava u vreme režima aparthejda.

1998 - Uragan "Mič" utihnuo je posle sedmice tokom koje je izazvao ogromna razaranja u Centralnoj Americi i smrt najmanje 9.000 osoba, najviše u Hondurasu i Gvatemali.

2003 - Sveštenik američke episkopalne crkve Kenon Džin Robinson postavljen je na dužnost episkopa iako se javno izjasnio kao homoseksualac.

2004 - Umro je šef države Ujedinjenih Arapskih Emirata, šeik Zajed bin Sultan el Nahajan, koji se nalazio na čelu Emirata od sticanja nezavisnosti od Britanije i formiranja unije 1971. Zaslužan je za razvoj svoje zemlje i njeno transformisanje u svetski finansijski i bankarski centar.

2004 - Teo van Gog, holandski filmski i književni stvaralac, ubijen je u Amsterdamu, dva meseca posle prikazivanja na holandskoj televiziji njegovog kratkometražnog filma "Potčinjenost" na temu položaja žena u muslimanskim zemljama. Van Gog je autor oko 20 filmova i tri knjige.

2005 - U eksploziji automobila-bombe u blizini džamije u iračkom gradu Musajibu poginulo je 29 osoba, a 62 su povređene.

2006 - Republička izborna komisija je proglasila konačne rezultate referenduma o potvrđivanju novog ustava Srbije, prema kojima je na referendum izašlo 54,91 odsto ili 3.645.517 birača. Za novi ustav glasala su 3.521.724 birača, odnosno 53,04 odsto.

2007 - Umro je Igor Mojsijev, ruski koreograf, osnivač i doživotni rukovodilac Državnog akademskog ansambla narodnih igara. Od 1936. rukovodilac je ansambla narodnih igara Narodnog teatra i tokom šest decenija nalazio se na njegovom čelu. Godine 1943. godine osnovao je prvu u svetu profesionalnu školu narodnih igara. Koreografski koncertni ansambl (sada Moskovski teatar klašičnog baleta) osnovao je 1966. Nosilac je brojnih nagrada, među kojima su i tri Ordena Lenjina. UNESKO mu je dodelio Medalju Mocarta.

2008 - Preminuo je Borivoje Bora Ivković, dugogodišnji predsednik Biciklističkog saveza Srbije i direktor biciklističke trke "Kroz Srbiju". Na čelu Biciklističkog saveza Srbije Ivković se nalazio od 1963. do 1973. Obnovio je 1963. trku "Kroz Srbiju" koja je vožena dva puta pre Drugog svetskog rata, 1939. i 1940. Počasni predsednik Biciklističkog saveza Srbije postao je 2002.

2014 - Preminuo je Veljko Kadijević, general, poslednji ministar odbrane Jugoslavije. Bio je učesnik NOB-a, a posle Drugog svetskog rata nastavio je vojnu karijeru. Od 1988. do 1992. godine, bio je savezni ministar odbrane SFRJ. Poslednje godine života proveo je u Rusiji.

2015. Preminuo je Petar Lalović, filmski reditelj, scenarista i snimatelj poznat po metaforičnim filmovima o prirodi za koje je osvojio preko 150 nagrada („Ptice koje ne polete“, „Poslednja oaza“, „Svet koji nestaje“).

2020. U terorističkom napadu u centru Beča ubijeno je pet osoba, medju kojima i napadač, a 22 je ranjeno.

2021. Više od 100 svetskih lidera obavezalo se na Konferenciji UN o klimatskim promenama u Glazgovu da će obustaviti seču šuma i degradaciju zemljišta do kraja decenije. Zajedničku deklaraciju podržali su i lideri Brazila, Indonezije i Demokratske Republike Kongo, zemlje u kojima se nalazi oko 85 odsto šuma na svetu.

Dogodilo se na današnji dan, 03.11.

1493 - Španski moreplovac Kristifor Kolumbo otkrio je ostrvo Dominika u Malim Antilima.

1500 - Rođen je italijanski vajar, zlatar i pisac Benvenuto Čelini. Njegova autobiografija "Život Benvenuta Čelinija pisan vlastitom rukom", na srpski prevedena pod naslovom "Moj život", značajan je dokument kulturne istorije renesanse. Autor je i dela "Traktat o zlatarstvu" i "Traktat o vajarstvu". Živeo je nestalno, radio je u Firenci i Rimu, a u Parizu je boravio kao dvorski zlatar francuskog kralja Fransoa I. Napravio je mnoštvo minuciozno urađenih likova i sitnih zlatarskih predmeta, ali i skulpture i reljefe velikog formata, poput "Perseja sa glavom meduze", "Kozima Medičija", "Nimfe iz Fontenbloa".

1534 - Engleski parlament priznao je crkvenu vlast kralju Henriju VIII , koji je posle raskida s rimokatoličkom crkvom postao poglavar novoustanovljene anglikanske crkve. Poglavar anglikanske crkve je tradicionalno monarh, čak i ako je u pitanju žena. Prethodno je papa odbio da poništi kraljev brak s Katarinom Aragonskom, što je izazvalo prekid odnosa Rima i Londona. Brojni brakovi Henrija VIII uzrokovani su činjenicom da nije imao muškog naslednika.

1706 - Italijanski grad Abruci (danas Sulmona) razoren je u zemljotresu u kojem je poginulo 15.000 osoba.

1801 - Rođen je italijanski kompozitor Vinčenco Belini. Negovao je stil poznat kao belkanto. Stvarao je operska dela izražajne melodike i bogatog kolorita. Dela: opere "Norma", "Pirat", "Zaira", "Kapuleti i Monteki", "Mesečarka", "Puritanci".

1839 - Britanske fregate potopile su kod Kantona nekoliko kineskih džunki, čime je Velika Britanija otpočela Prvi opijumski rat protiv Kine, okončan kineskim porazom 1842. posle čega je Peking prinuđen na velike trgovinske ustupke kao i predaju Hongkonga (britanski naziv bio je Viktorija) Ujedinjenom Kraljevstvu.

1852 - Rođen je japanski princ Mucuhito, od 1867. car Meiđi, tokom čije je vladavine do 1912. Japan preobražen u moćnu modernu državu, uz začetke imperijalne ekspanzije. Premestio je prestonicu iz Kjota u Edo, koji je preimenovan u Tokio.

1883 - Vlada Srbije proglasila je, u sklopu gušenja Timočke bune, vanredno stanje u crnorečkom okrugu i uputila je regularnu vojsku na pobunjenike. Bunu su vođe Narodne radikalne stranke podigle protiv režima kralja Milana Obrenovića, što je bilo motivisano protivljenjem da se reorganizije vojska. Kralj Milan uvodio je modernu stajaću vojsku namesto dotadašnje neefikasne takozvane narodne vojske. Seljaci su s jedne strane izbegavali vojnu obavezu, a pri tom su odbijali da predaju oružje koje je po ustrojstvu tzv. narodne vojske držano u kućama, pa je njegovo prikupljanje bilo povod za pobunu. Preki sud je osudio na smrt 21 vođu ustanka, a mnoge na robiju. Smrtna kazna je izrečena i radikalskim prvacima Nikoli Pašiću i Aci Stanojeviću, koji su pobegli u inostranstvo. Većinu je Kralj Milan docnije pomilovao.

1901 - Rođen je francuski pisac i političar Andre Malro, član Francuske akademije i ministar kulture od 1959. do 1969. U delima je u duhu angažovane umetnosti analizirao idejne, moralne, socijalne i političke teme. U mladosti se bavio trgovinom umetninama. Izvesno vreme bio je pripadnik Pokreta otpora u okupiranoj Francuskoj tokom Drugog svetskog rata, dok su njegove tvrdnje o učešću u revoluciji u Kini i građanskom ratu u Španiji verovatno preuveličane. Dela: romani "Kraljevski put", "Ljudska sudbina", "Altenburški orasi", "Nada", eseji "Iskušenje Zapada", "Imaginarni muzej", "Umetničko stvaranje", "Ogled o Goji", "Metamorfoza bogova", "Glasovi tišine", memoarski spisi "Antimemoari" ( I- "Hrastovi koje obaraju", II -"Posmrtne besede").

1903 - Kolumbijska provincija Panama se, posle pobune koju su inscenirale SAD i uplovljavanja u kolumbijske vode američke krstarice "Nešvil" odvojila od Kolumbije i proglasila nezavisnost. SAD su režirale pobunu kako bi jeftinije došle do zone kanala kada je odlučeno da se on definitivno dovrši. Prvi brod prošao je Panamskim kanalom avgusta 1914.

1906 - Nemački psihijatar Alojz Alchajmer objavio je izveštaj pod naslovom "O čudnoj bolesti korteksa". Po njemu je kasnije nazvana bolest koju je otkrio. Njegove kolege nisu odmah shvatile važnost njegovog otkrića, ali jedan vek docnije Alchajmerovo ime priznato je i poznato u celom svetu.

1912 - Rođen je Alfredo Štresner. Dugogodišnji diktator Paragvaja. Sin nemačkog imigranta i paragvajske seljanke, vladao je 35 godina, od 1954. kada je došao na vlast državnim udarom, do svrgavanja vojnim pučem 1989. Štresner je decenijama pružao utočište visokim nacističkim oficirima posle Drugog svetskog rata, kao i diktatorima iz Latinske Amerike, poput Anastasija Somoze iz Nikaragve. Umro je u emigraciji u Braziliji.

1918 - Predstavnici Austrougarske vojske potpisali su kapitulaciju u Prvom svetskom ratu, što je bio poslednji državni akt 700-godišnje Habzburške monarhije.

1918 - Na ratnim brodovima u Kilu izbila je pobuna nemačkih mornara koji su pohapsili oficire, obrazovali vojnička veća, povezali se s radnicima i stvorili radnička i vojnička veća kao organ revolucije i privremene vlasti. Nemačka skupština razvlastila ih je 6. februara 1919.

1946 - Posle poraza u Drugom svetskom ratu, u Japanu je vlast prešla sa cara na japansku skupštinu. Japanci su veoma teško prihvatali ovu promenu pošto je car (mikado) u Japanu smatran za božanstvo.

1948 - Osnovan je Vojnotehnički institut, koji se bavi istraživanjima i razvojem novih i modernizacijom postojećih sredstava naoružanja i vojne opreme za sve vidove Vojske. Vojnotehnički institut je danas najveća vojna naučnoistraživačka ustanova u Srbiji.

1954 - Umro je francuski slikar i vajar Anri Matis, osnivač fovističkog pravca, koji je snažno uticao na evropsko slikarstvo 20. veka. U početku je bio pod uticajem Gistava Moroa, kasnije Pola Sezana i Pola Gogena, ali je od 1905. formirao lični izraz. Najviše je slikao ženske figure (odaliske) i mrtvu prirodu, ali i predele, kompozicije i nacrte za baletske dekore i kostime. Inspirisao se orijentalnim motivima, ćilimima i minijaturama. Radio je i bakroreze, drvoreze i litografije. Često se vraćao skulpturi, u početku pod uticajem Ogista Rodena.

1957 - Sovjetski Savez je lansirao "Sputnjik 2", prvi satelit sa živim bićem, u kojem se nalazila keruša "Lajka".

1961 - Generalna skupština Ujedinjenih nacija jednoglasno je za generalnog sekretara svetske organizacije izabrala burmanskog diplomatu U Tanta, posle smrti, u avionskoj nesreći, njegovog prethodnika Šveđanina Daga Hamaršelda.

1964 - Demokrata Lindon Džonson postao je predsednik SAD, nadmoćno pobedivši kandidata Republikanske stranke Barija Goldvotera.

1970 - Kandidat Fronta narodnog jedinstva Salvador Aljende, kao prvi marksista u zapadnoj hemisferi izabran na slobodnim izborima, preuzeo je dužnost predsednika Čilea. Ubijen je 1973. u državnom udaru, kojim je uz pomoć SAD vlast prigrabio general Augusto Pinoče.

1975 - U Bangladešu je grupa oficira oborila predsednika Kandakara Muštaka Ahmeda, koji je i sam prigrabio vlast državnim udarom tri meseca pre toga, ali je već 7. novembra izvršen još jedan državni udar i vlast je preuzeo Ziaur Rahman.

1978 - Ostrvo Dominika u Malim Antilima, do tada britanska kolonija, postalo je nezavisna država.

1986 - Žoakim Šisano izabran je za predsednika Mozambika posle smrti u avionskoj nesreći Samore Mašela.

1991 - U Grubišnom polju u zapadnoj Slavoniji hrvatska vojska razorila je, spalila i opljačkala 18 sela i proterala preostalo srpsko stanovništvo.

1992 - Kandidat Demokratske stranke Bil Klinton pobedio je na izborima za predsednika SAD dotadašnjeg šefa države republikanca Džordža Buša.

1996 - Umro je bivši samoproglašeni centralnoafrički car Žan Bedel Bokasa, koji je na vlast došao vojnim udarom 1966. proglasio se 1972. doživotnim predsednikom, a 1976. carem. Vojnim udarom srušio je bliskog rođaka, predsednika Davida Daka, a 1977. za ceremoniju krunisanja utrošio je četvrtinu nacionalnog proizvoda zemlje. Njegovu vladavinu obeležila je ekstravagancija, rasipanje državne imovine i zločini nad sopstvenim narodom. S vlasti ga je 1979. zbacio bivši predsednik Dako, koji je potom ukinuo takozvano carstvo.

2002 - Na prevremenim parlamentarnim izborima u Turskoj, raspisanim posle raspada tročlane vladajuće koalicije, ubedljivu pobedu odnela je islamistička - Partija pravde i razvoja, Tajipa Erdogana.

2004 - Hamid Karzai je zvanično proglašen pobednikom istorijskih izbora za predsednika Avganistana. Tokom prethodne tri godine Karzai je bio na čelu privremene vlade, obrazovane nakon što su SAD, krajem 2001. godine, srušile talibanski režim u Kabulu.

2007 - U Pakistanu je predsednik Mušaraf proglasio vanredno stanje uoči ključne odluke vrhovnog suda o prihvatanju ili odbacivanju njegove pobede na izborima, koji su prethodno održani u atmosferi nasilja od strane islamskih ekstremista. Mušaraf je na vlast došao pučem 1999.

2010 - U okolini Kraljeva dogodio se zemljotres jačine 5,4 jedinica Rihterove skale. Dve osobe su poginule a oko 200 je zadobilo povrede. Komisija za procenu štete potom je zabranila za dalju upotrebu 800 objekata. Oštećenja je pretrpelo oko 11.500 objekata.

2014 - Preminuo je Ivan Stojmenović, matematičar. Rođen u Karavukovu, Bačka, studije je završio u Novom Sadu. Predavao je na univerzitetima u Birmingemu (Britanija), Vašingtonu, Majamiju, Otavi. Kao matematičar uživao je svetski ugled i bio je urednik više priznatih časopisa iz oblasti matematike i informatike. Dobitnik je priznanja britanskog Kraljevskog društva. Stradao je u saobraćajnoj nesreći nedaleko od Otave, Kanada. Dela: "Handbook of Wireless Networks and Mobile Computing" (2002), "Mobile Ad Hoc Networking" (2004), "Handbook of Sensor Networks: Algorithms and Arćitectures" (2005), "Handbook of Applied Algorithms: Solving Scientific", "Engineering and Practical Problems" (2008).

2018 - Vaseljenski patrijarh Vartolomej i predsednik Ukrajine Petro Porošenko potpisali su u Istanbulu, Turska, sporazum o stvaranju samostalne ukrajinske crkve. Moskovska patrijašija, u čijem sastavu se vekovima nalazila pravoslavna crkva u Ukrajini, naglasila je da ovaj čin smatra ništavnim.

2022 - Šefovi vlada Srbije, Kosova, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, Severne Makedonije i Albanije potpisali su na samitu Berlinskog procesa tri sporazuma, čiji je cilj regionalno povezivanje i slobodno kretanje građana Zapadnog Balkana.

Dogodilo se na današnji dan, 04.11.

1307 - Švajcarski kantoni proglasili su da ne priznaju vlast Habzburga - što je bio začetak kasnije švajcarske države.

1612 - Jedinice sastavljene od dobrovoljaca iz Nižnjeg Novgoroda, predvođene Kuzmom Minjinom i knezom Dmitrijem Požarskim, zaputile su se ka Moskvi, s ciljem da iz nje proteraju Poljake. Na čelu narodne vojske nošena je tada ikona Kazanska Bogorodica i njenim čudotvornim moćima pripisano je zauzimanje Moskve. Pohod je uspesno okončan i poljski okupatori proterani su iz Rusije. Taj datum obeležava se u savremenoj Rusiji kao nacionalni praznik - Dan narodnog jedinstva.

1650 - Rođen je engleski kralj Vilijam III, koji je tokom vladavine od 1689. do 1702. pomagao jačanje građanskih i poslovnih krugova i uopšte kapitalističku privredu. Pod njegovom vlašću Engleska je ponovo zauzela Irsku.

1847 - Umro je nemački kompozitor i dirigent Feliks Mendelson, osnivač konzervatorijuma u Lajpcigu, istaknuti predstavnik romantizma. Kao pijanista debitovao je u devetoj godini, u 15. je napisao prvu simfoniju, a u 16. majstorsko delo, scensku muziku za "San letnje noći". Sa uspehom se ogledao u svim muzičkim oblastima sem u operi. Dela: simfonije "Škotska", "Italijanska", uvertira "Hebridi" ili "Fingalova pećina", klavirska kompozicija "Pesme bez reči", oratorijumi "Paulus", "Elijas", "Koncert za violinu i orkestar u e-molu", solo pesme, kamerna muzika.

1890 - U Londonu je otvorena prva linija podzemne električne železnice u svetu - metro. Prvi metro na evropskom kontinentu bio je budimpeštanski otvoren 1896.

1916 - Rođen je Volter Kronkajt američki novinar. Kronkajt, dugogodišnji urednik Si-Bi-Es-a, jedan od najcenjenijih radio/Tv novinara na svetu, svojevremeno je proglašen "čovekom kojem se najviše veruje u Americi".

1918 - U Prvom svetskom ratu je poginuo engleski pisac Vilfred Oven, čija je poezija najsnažnija osuda ratnih zverstava. Znatno je uticao na moderne engleske pesnike, posebno na Vistena Hjua Odna i Stivena Spendera.

1918 - Sile Antante saglasile su se u Prvom svetskom ratu sa uslovima kapitulacije Nemačke, zasnovanim na "14 tačaka" predsednika SAD Vudroa Vilsona.

1921 - Japanski predsednik vlade Takaši Hara ubijen je u atentatu.

1922 - U dolini kraljeva kod Luksora u Egiptu engleski arheolog Hauard Karter otkrio je grob faraona Tutankamona.

1931 - Društvo naroda optužilo je Japan zbog agresije na Mandžuriju (Mandžukuo), a napuštanje te organizacije u martu 1933. usledilo je kao odgovor Japana na osudu svetske javnosti.

1939 - Na zahtev predsednika Frenklina Ruzvelta, Kongres SAD je doneo zakon o prodaji ratnog materijala na osnovu principa "plati pa nosi", što je bio prvi korak SAD na putu ulaska u Drugi svetski rat. U martu 1941. taj zakon je zamenjen novim - o zajmu i najmu - s još većim povlasticama zemljama koje su se borile protiv nacizma.

1942 - Britanska Osma armija generala Bernarda Montgomerija potukla je u Drugom svetskom ratu u egipatskoj pustinji kod gradića El Alamejn nemačko-italijanske snage (Afrički korpus generala Ervina Romela), gotovo ga uništivši posle 12 dana ogorčenih borbi. Četiri dana potom usledilo je iskrcavanje saveznika u severnoj Africi posle kojeg su u maju 1943. potpuno slomljene snage sila Osovine u Africi.

1942 - Rukovodilac ustanka u Banatu i Bačkoj protiv Nemačke okupacije Žarko Zrenjanin, sekretar Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije za Vojvodinu, poginuo je u Drugom svetskom ratu u borbi u obruču okupatorske nemačke policije u selu Pavliš kod Vršca.

1950 - Doneta je Evropska konvencija o ljudskim pravima.

1952 - Republikanac Dvajt Ajzenhauer, bivši general, pobedio je na izborima za predsednika SAD. Na tom mestu nalazio se tokom dva četvorogodišnja mandata. Znatno je uticao na zahuktavanje trke u naoružanju u periodu "hladnog rata".

1956 - Umro je srpski arheolog Miloje Vasić, jedan od osnivača arheologije u Srbiji, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Njegovo životno delo je otkopavanje preistorijskog naselja Vinča. Na osnovu toga postavio je tezu da podunavska kultura potiče iz Sredozemlja (egejska kultura) i prednje Azije, a ne iz nordijskih zemalja. Objavio je više od sto naučnih radova. Dela: "Preistorijska Vinča I-IV", "Arhitektura i skulptura u Dalmaciji", "Žiča i Lazarica", "Jonska kolonija Vinča".

1956 - Sovjetska armija ugušila je pobunu u Mađarskoj, a umesto Imre Nađa, koji je sklonište potražio u ambasadi Jugoslavije, predsednik vlade je postao Janoš Kadar. Bunt je ipak mestimično trajao još otprilike nedelju dana. 1966 - Najgore poplave u istoriji Italije pogodile su trećinu njene teritorije, štete su bile ogromne. U Firenci je tada znatno oštećeno kulturno blago tog drevnog grada.

1976 - Velika Britanija je predložila nezavisnost Južne Rodezije (sadašnji Zimbabve) pod vladavinom crnačke većine od 1. marta 1978. Do 1965. ta zemlja je bila britanska kolonija, od tada na njenom čelu se nalazila bela manjina. Bio je to sistem ustrojen po uzoru na Južnoafričku republiku. Od aprila 1980. zemlja je međunarodno priznata pod imenom Zimbabve i pod vlašću crnog lidera Roberta Mugabea.

1979 - Islamski studenti u Teheranu zauzeli su ambasadu SAD, čija su 52 službenika potom 444 dana držali kao taoce, tražeći izručenje zbačenog šaha Reze Pahlavija, koji se u to vreme nalazio u bolnici u Kairu neizlečivo bolestan.

1980 - Za predsednika SAD izabran je republikanac Ronald Regan, koji je na položaju ostao dva mandata, pošto je dobio i izbore 1984.

1983 - U Libanu je poginulo više od 40 izraelskih vojnika, u detonaciji kamiona punog eksploziva koju je izazvao islamski terorista-samoubica.

1984 - Prvi slobodni izbori u Nikaragvi završeni su pobedom Sandinističkog fronta koji je osvojio 68 odsto glasova.

1995 - Ubijen je izraelski predsednik Jicak Rabin, u trenutku dok je napuštao mirovni miting u Tel Avivu. Bio je šef vlade od 1974. do 1977. i od juna 1992. dok ga revolverskim hicima nije usmrtio jevrejski student Jigal Amir. Od 1940. se kao član ilegalnog jevrejskog pokreta Palmah borio protiv britanske kolonijalne uprave u Palestini i francuskih (višijevskih) trupa 1941. u Siriji. U ratu 1948. komandovao je brigadom. General i načelnik generalštaba postao je 1964. i imao je istaknutu ulogu u nanošenju teškog poraza Arapima u ratu 1967. ali je posle ponovnog preuzimanja vlasti 1992. postao arhitekta mirovnog procesa na Bliskom istoku i izmirenja s Arapima. To je izazvalo gnev izraelskih nacionalista, posebno politika prepuštanja Palestincima teritorija zauzetih u ratu 1967. (Zapadna obala, pojas Gaze).

2008 - Umro je Majkl Krajton, američki književnik, autor bestselera "Park iz doba Jure" i "Sfera". Po profesiji bio je lekar. Njegove knjige prodate su u tiražima većim od 150 miliona primeraka širom sveta. Proslavio se romanom "Andromedin soj" (1969), a pored "Parka iz doba Jure" i njegovog nastavka "izgubljeni svet", koji su postali holivudski hitovi, među njegovim najpoznatijim delima su romani "Kongo", "Plen" i "Gospodar Gena". Bio je jedan od scenarista filmova "Park iz doba jure" i "Tvister", a za rad na TV seriji "Urgentni centar" osvojio je 1996. Emi nagradu.

2018 - U Novoj Kaledoniji, Melanezija, održan je referendum o daljem statusu tog pacifičkog arhipelaga, na kojem je većina građana odlučila da ostane u sastavu Francuske. Nova Kaledonija je od od 1853. do 1946. godine, bila francuska kolonija, da bi potom postala Prekomorska teritorija Francuske sa specijalnim statusom.

2019 - Rumunija je dobila novu, manjinsku vladu na čelu s premijerom Ludovikom Orbanom, čime je okončana politička kriza u ovoj zemlji koja je uticala i na formiranje nove Evropske komisije.

Dogodilo se na današnji dan, 05.11.

Na današnji dan 1928. godine u Drezdenu je započeo Četvrti kongres Komunističke partije Jugoslavije, na kojem je zaključio da je nastupilo vreme za revolucionarne prevrate u Evropi u okviru kojih treba izvesti balkansku revoluciju i stvoriti "Balkansku federaciju". Prihvaćeno je i gledište o socijaldemokratiji kao "blizancu fašizma", s kojom treba prekinuti svaku saradnju. U sklopu ovih odluka odlučeno je da Kraljevinu SHS, odnosno Jugoslaviju, treba razbiti kao "versajsku" - "veštačku tvorevinu".

Danas je utorak, 5. novembar, 310. dan 2024.

1879 - Umro je škotski fizičar Džejms Klark Maksvel, najveći teorijski fizičar 19. veka. U oblasti elektromagnetizma formulisao je Maksvelove jednačine, stvorio elektromagnetsku teoriju svetlosti, dao teorijski osnov radio-talasa i radio-tehnike, matematički formulisao mnoge pronalaske Majkla Faradeja, razvio talasnu teoriju svetlosti i elektromagnetsku teoriju etera.

1881 - Umro je srpski novinar, istoričar i izdavač Danilo Medaković, veoma zaslužan za širenje knjige u srpskom narodu. U vreme revolucije 1848. pokrenuo je list "Napredak" koji je ubrzo zabranjen zbog opozicionog stava prema patrijarhu Josifu Rajačiću. Godine 1851. pokreće list "Južna pčela", a 1852. "Srpski dnevnik" s književnim dodatkom "Sedmica". Bavio se i izdavaštvom, priredio je i objavio Sabrana dela Dositeja Obradovića. Napisao je "Povesnicu srpskog naroda".

1909 - Rođena je srpska slikarka Milena Pavlović Barili, umetnik rafinirane kulture. Slikala je u nadrealističkom maniru. Završila je Umetničku školu u Beogradu, studirala u Minhenu, živela u Rimu i Parizu. U SAD je otišla 1939, gde je bila ilustrator modnog časopisa "Vog" i scenograf i kostimograf u njujorškim pozorištima. Od posledica pada s konja umrla je u Njujorku u 36. godini života.

1911 - Italija je anektirala dotadašnje turske teritorije u današnjoj Libiji Tripolitaniju i Kirenaiku, kao i Rodos sa arhipelagom Dodekanez u današnjoj Grčkoj. Libija je stekla nezavisnost tek 1951. formalno, mada su Italijani tu zemlju stvarno napustili 1943, kad su nemačko-italijanske snage u Drugom svetskom ratu potisnute iz Afrike.

1912 - Za predsednika SAD izabran je Vudro Vilson, postavši jedini predsednik u američkoj istoriji koji je na jednim izborima pobedio dvojicu bivših šefova države - Vilijama Tafta i Teodora Ruzvelta.

1913 - Rođena je britanska pozorišna i filmska glumica Vivijen Li, koja je svetsku slavu stekla ulogom Skarlet O'Hare u američkom filmu "Prohujalo s vihorom" za koju je nagrađena Oskarom. U pozorištu je igrala niz vodećih uloga u dramama Vilijama Šekspira, često sa suprugom Lorensom Olivijeom, za kojeg je bila udata od 1940. do 1960. Ostali filmovi: "Bura u čaši vode", "Požar nad Engleskom", "Cezar i Kleopatra", "Ana Karenjina", "Ledi Hamilton", "Tramvaj nazvan želja" (Oskar).

1914 - Francuska i Velika Britanija su u Prvom svetskom ratu objavile rat Turskoj.

1916 - Centralne sile su u Prvom svetskom ratu proglasile Kraljevinu Poljsku, što je bio pokušaj da se Poljaci masovnije motivišu za učešće u ratu na strani Centralnih sila. Carska Rusija je na ovaj čin odgovorila obećanjem da će nakon rata Poljska dobiti samostalnost. Do tada Poljska je bila jedna od ruskih krunskih zemalja, a ruski car je nosio titulu i cara Poljske (bez Galicije koja je bila austrijska i delova koji su se nalazili u sastavu Pruske, odnosno Nemačke).

1918 - Pobednička srpska vojska umarširala je u Zemun, čime je okončana dvovekovna vladavina Habzburške monarhije delovima Srbije severno od Save i Dunava.

1930 - Umro je holandski lekar Kristijan Ajkman, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1929, pronalazač uzroka bolesti Beri-beri. Nobelovu nagradu dobio je za otkriće vitamina B.

1931 - Rođen je Ajk Tarner, američki muzičar, jedan od pionira soula i rokenrola, lider grupe "Kings of Rhythm", osvajač nagrade Gremi u kategoriji tradicionalnog bluza za album "Risin' With the Blues". Rođen je u delti Misisipija, kolevci američkog bluza, mnogi ga smatraju tvorcem novog muzičkog žanra. Sa bivšom suprugom Tinom Tarner snimio je niz hitova, od kojih su najpoznatiji "River Deep Mountain High", "Littl Ann", "A Fool In Love", "Nuthbush City Limits" i "Proud Mary", za koji su dobili prvi Gremi 1972. godine 1991. Ajk i Tina uvršteni su u Hol slavnih rokenrola.

1942 - Rukovodilac ustanka u Banatu i Bačkoj protiv Nemačke okupacije Žarko Zrenjanin, sekretar Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije za Vojvodinu, poginuo je u Drugom svetskom ratu u borbi u obruču okupatorske nemačke policije u selu Pavliš kod Vršca.

1943 - Osnovan je Tanjug, u Jajcu, danas BiH. Ideju je uoči Drugog zasedanja AVNOJ-a dao Moša Pijade, s ciljem da se međunarodna javnost informiše o borbi protiv okupatora u Jugoslaviji. Za naziv agencije - TANJUG (Telegrafska agencija Nova Jugoslavija) takođe je zaslužan Pijade. Prvi direktor bio je Vladislav Ribnikar, poznati novinar, dugogodišnji direktor lista Politika. Tanjug je do dolaska u Beograd oktobra 1944. sa skromnom opremom, bio u pokretu i oglašavao se iz Jajca, Drvara, sa Visa, iz Valjeva i Aranđelovca, odakle je 20. oktobra 1944. javio da je Beograd oslobođen. Već 25. oktobra 1944. Tanjug je objavio prvi spoljnopolitički bilten u oslobođenom Beogradu, pošto se uselio u zgradu predratne nacionalne agencije Avala u Resavskoj 28, zahvaljujući tehničkoj opremi koju su tokom borbi za Beograd sklonili radnici Agencije Rudnik, pre rata Avale.

1944 - Umro je Aleksis Karel, francuski hirurg, biolog i pisac, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1912. Njegova otkrića o prenosu (transplantaciji) tkiva i održavanju živog tkiva van organizma donela su mu priznanje Nobelove fondacije i svetski ugled. Unapredio je i hirurgiju krvnih sudova. Njegovo filozofsko-publicističko delo "Čovek nepoznanica" objavljeno 1935. donelo mu je opštu popularnost širom sveta. Bio je izuzetno religiozan, čak mistik. Kao saradnik vlade maršala Petena, optužen je za kolaboraciju sa okupatorom ali je umro pre sudske presude.

1955 - Umro je francuski slikar Moris Utrilo. Bio je samouk, izuzimajući poduke od strane majke, slikarke Suzan Valadon. Slikanjem se bavio kao terapijom između čestih boravaka na klinikama, gde je lečen od nervnog rastrojstva. Mimo svih slikarskih struja, izgradio je osoben stil. Kao preteča modernizma, u čemu je posebna snaga njegove umetnosti, nije prikazivao viđeno, već osećanja. Najčešći njegovi motivi su pejzaži gradova.

1956 - Britanski padobranci izveli su desant na Port Said tokom britansko-francusko-izraelske agresije na Egipat.

1960 - Umro je američki filmski režiser kanadskog porekla Mak Senet, jedan od najznačajnijih autora burlesknih komedija u periodu nemog filma. Promovisao je Čarlija Čaplina.

1968 - Republikanac Ričard Nikson pobedio je na izborima za predsednika SAD demokratu Hjuberta Hamfrija.

1969 - SAD su lansirale prvi svemirski brod u pravcu Marsa, ali je zbog tehničkih grešaka misija "Marinera III" pretrpela neuspeh.

1982 - Umro je francuski filmski režiser i glumac ruskog porekla Žak Tati, satiričar, komediograf. Filmovi (režija i gluma): "Praznični dan", Odmor gospodina Iloa", "Moj ujak" (Oskar), "Saobraćajna gužva".

1982 - Na reci Parana na brazilsko-paragvajskoj granici puštena je u rad hidroelektrana "Itaipu", najveća u svetu.

1989- Umro je američki pijanista Vladimir Horovic, jedan od najvećih majstora klavira u istoriji. Sovjetski Savez je napustio 1925. a kad se prvi put vratio 1986. održao je trijumfalne koncerte u Moskvi i Lenjingradu (danas Sankt-Peterburg).

1990 - U Njujorku je ubijen jevrejski rabin Meir Kahane, koji se zalagao za izbacivanje svih Arapa iz Izraela.

1991 - Hrvatska artiljerija gađala je Šid, a sutradan i Apatin. U prvom napadu na teritoriju Srbije, u Šidu su poginula četiri civila a ranjeno je 15.

1991 - Britanski medijski magnat češkog porekla Jan Robert Maksvel pronađen je mrtav u vodama kod Kanarskih ostrva gde je krstario jahtom.

1994 - Umro je Milan Mladenović, srpski muzičar, kompozitor, pesnik. Najpoznatiji je kao pevač i gitarista beogradske rok grupe Ekaterina Velika, ali i autor zapaženih tekstova. Jedan je od nosilaca beogradskog "Novog talasa" 80-ih godina 20. veka. Bio je osnivač i član kultnih rok sastava "Šarlo akrobata" i kasnije "Katarina II" ("Ekaterina velika"). Dela: albumi "S vetrom u lice", "Ljubav", "Samo par godina za nas", "Dum dum", "Neko nas posmatra", zbirka poezije: "Dečak iz vode" (posthumno).

1996 - Pakistanski predsednik smenio je predsednicu vlade Benazir Buto, pod optužbom da je njena vlada ogrezla u korupciji i nepotizmu i da nije sposobna da upravlja zemljom.

1996 - Kandidat Demokratske stranke Bil Klinton ponovo je izabran za predsednika SAD, porazivši republikanca Boba Dola.

1997 - Umro je Isaija Berlin, britanski filozof, politikolog i istoričar ideja. Rođen je u Rigi u Letoniji, tada carska Rusija, a u Britaniju je dospeo 1921. Berlinova dela svojevrsna su odbrana liberalizma od raznih vidova totalitarizma. Posebno se bavio misliocima poput Đambatista Vika (1668-1774), Johana Gotfrida Herdera (1744-1803) ili Aleksandra Hercena (1812-1870). Osnov Berlinove filozofije je verovanje u moralni pluralizam odnosno uverenje da je sukob vrednosti sastavni deo ljudskih života. Njegovo najpoznatije delo je: "Četiri ogleda o slobodi" (1958).

2000 - Haile Selasije car (negus) Etiopije sahranjen je uz sve državne počasti u zdanju sabornog hrama Svete Trojice u Adis Abebi. Nakon državnog udara 1974. iza kog je stajao istočnonemački ŠTAZI svrgnut je sa vlasti a naredne godine je, kako je zvanično saopšteno, umro. Postoje indicije da je ubijen. Za života, smatran je simbolom borbe protiv kolonijalizma.

2003 - Evropska komisija donela je definitivnu odluku o ulasku u Evropsku uniju 1. maja 2004. deset novih članica - Estonije, Kipra, Letonije, Litvanije, Mađarske, Malte, Poljske, Slovačke, Slovenije i Češke.

2004 - Umro srpski novinar Sergije Lukač. Osnivač je Katedre za novinarstvo na Fakultetu politickih nauka u Beogradu, gde je radio kao profesor do 1985. Bio je urednik NIN-a. Prevodio je Remarka, Tvena, Gustava Švaba. Posthumno je objavljena njegova knjiga "Odrazi vremena" (zbornik odabranih tekstova).

2005 - Umro je britanski pisac Džon Fauls, autor romana "Čarobnjak", "Žena francuskog poručnika", "Kolekcionar", "Kula od abonosa", "Mušica", "Danijel Martin".

2006 - Bivši irački predsednik Sadam Husein osuđen je na smrt vešanjem. Zajedno sa sedmoricom bivših iračkih zvaničnika bio je optužen za ubistvo 148 muslimanskih šiita u mestu Dudžailu posle pokušaja atentata na njega 1982.

2006 - Umro je bivši turski predsednik vlade Bulent Edževit, poznat kao levo orijentisani nacionalista čija politička karijera je trajala pola veka. Kao predsednik vlade Turske Edževit će ostati upamćen po slanju trupa na podeljeni Kipar 1974. godine, kao i po činjenici da je obezbedio svojoj zemlji status kandidata za prijem u EU 1999. godine.

2013 - Indija je sa ostrva Šriharikota lansirala svemirski brod na Mars. Prethodno su misije na Crvenu planetu slale jedino SAD, Rusija i EU.

2017 - U napadu u baptističkoj crkvi u Saderlend Springsu, Teksas, SAD, pedesetak kilometara istočno od San Antonija, 27 lica je ubijeno, a 20 je povređeno. Napadač, Amerikanac sa istorijom ekscesnog i nasilnog ponašanja, ubijen je u okršaju s pripadnicima policije.

2017 - U Saudi Arabiji uhapšeno je 11 prinčeva i 38 bivših ministara, biznismena i drugih zvaničnika, u sklopu istrage protiv korupcije.

2020 - Predsednik Kosova Hašim Tači podneo je ostavku pošto je protiv njega u Specijalnom sudu za ratne zločine potvrdjena optužnica. Bivši oficiri OVK Hašim Tači, Kadri Veselji i Redžep Seljimi, optuženi za zločine protiv čovečnosti na Kosovu i u Albaniji, dobrovoljno su otputovali u Hag.